Mikołajek alpejski
Mikołajek alpejski (Eryngium alpinum) — gatunek roślin z rodziny selerowatych. Pochodzi z gór południowej i środkowej Europy[4].
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
mikołajek alpejski |
| Nazwa systematyczna | |
| Eryngium alpinum L. Sp. pl. 1:233. 1753 | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujWystępuje w południowej części Alp, od Alp Nadmorskich na zachodzie po Alpy Julijskie na wschodzie, z przerwą dysjunkcyjną w środkowej części łańcucha alpejskiego, a także w górach Jura i Górach Dynarskich. Rośnie we Francji, Włoszech, Austrii, Liechtensteinie, Szwajcarii, Słowenii, a także w Chorwacji i Czarnogórze[5]. W Polsce rośnie tylko w uprawie[6].
Jest generalnie rośliną rzadką, rosnącą pojedynczo lub w grupach po kilka-kilkanaście egzemplarzy. Wyjątkiem jest dolina Fournel (fr. Le vallon du Fournel) w Vallouise, we wschodniej części grupy górskiej Écrins, w strefie ochronnej Parku Narodowego Écrins we Francji, gdzie spotkać można populacje liczące po ponad tysiąc osobników[7].
Morfologia
edytuj
- Pokrój
- Bylina o rozgałęzionych w górze i bruzdowanych łodygach wyrastających z wrzecionowato zgrubiałego, czarnego kłącza. Pędy w górze są ametystowo nabiegłe[8].
- Liście
- Odziomkowe są długoogonkowe i niepodzielone, o blaszce sercowato trójkątnej, na brzegu nierówno ząbkowano piłkowane, z ząbkami kolczastymi. Liście łodygowe są mniejsze, krótkoogonkowe i w górnej części pędu siedzące i dłoniasto wcinane, na brzegach z ząbkami wybiegającymi w długie ząbki[8].
- Kwiaty
- Zebrane w główki początkowo kuliste, z czasem wydłużające się walcowato (osiągają do 4 cm wysokości). Wsparte są charakterystycznymi, podwójnie pierzasto podzielonymi[8] i miękko kolczastymi podsadkami[9]. Poszczególne kwiaty w obrębie kwiatostanu wsparte są przysadkami trójdzielnymi, dłuższymi od kwiatów. Korony są niebieskie. Działki kielicha jajowato lancetowate, zakończone kolcem[8].
- Owoce
- Rozłupnie osiągające do 6 mm długości i 4 mm szerokości[8].
Biologia i ekologia
edytujKwitnie w lipcu–sierpniu (wrześniu)[5]. Kwiaty zapylane przez owady.
Rośnie najchętniej na suchszych glebach, dobrze zdrenowanych, na kamienistych pastwiskach, zwykle w miejscach dobrze nasłonecznionych (jest rośliną kserofilną). Spotykany na wysokości 1500–2300 m n.p.m., głównie w piętrze subalpejskim. Występuje wyłącznie na podłożu wapiennym[5].
Zagrożenie i ochrona
edytujGłównym zagrożeniem dla tej rośliny jest jej atrakcyjny pokrój i piękno ametystowych kwiatostanów, utrzymujące się również po jej zasuszeniu, co uczyniło z niej pożądany dodatek do kompozycji florystycznych. Doprowadziło to do nadmiernych zbiorów i znacznego przetrzebienia pierwotnych stanowisk tej rośliny. W rezultacie została ona objęta ochroną w większości krajów, w których występuje. Np. we Francji jest ściśle chroniona w skali całego kraju od 1982 r. Tam też, we wspomnianej wyżej dolinie Fournel, w rezerwacie Deslioures (fr. La réserve biologique domaniale Deslioures) jest chroniona największa na świecie populacja mikołajka alpejskiego[7].
Zastosowanie
edytujJest uprawiany jako roślina ozdobna na rabatach i w ogródkach skalnych i jest uważany za jeden z najpiękniejszych gatunków tego rodzaju[9]. Używany jest też w bukieciarstwie jako dodatek florystyczny zarówno do kwiatów żywych jak i kompozycji suchych.
Uprawa
edytujJest w Polsce w pełni mrozoodporny (strefy mrozoodporności 3–9)[9]. Wymaga słonecznego stanowiska, suchej i piaszczystej gleby. Rozmnaża się przez nasiona, które wysiewa się zaraz po ich zbiorze[potrzebny przypis].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ A. Gygax i inni, Eryngium alpinum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
- ↑ a b c Danesch Edeltraud, Danesch Othmar: Le monde fascinant de la flore alpine. Éditions MPA. ISBN 2-88090-009-3.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 78, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Vallon du Fournel. 2005. [dostęp 2018-05-16]. (fr.).
- ↑ a b c d e Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 21-22.
- ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.