Selerowate

rodzina roślin

Selerowate, baldaszkowate (Apiaceae Lindl., Umbelliferae Juss.[2]) – rodzina bylin, rzadziej krzewów, do której należy ponad 430[1]–440[3] rodzajów i ok. 3570[3]–3780 gatunków[1]. Przedstawiciele tej rodziny spotykani są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, w większości jednak rosną w strefie klimatu umiarkowanego[4]. W Polsce dziko rośnie ponad 70 gatunków[4]. Do rodziny tej należą liczne gatunki wykorzystywane jako warzywa liściowe i korzeniowe, przyprawy, rośliny lecznicze i rośliny ozdobne[3].

Selerowate
Ilustracja
Marchew zwyczajna
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad Euphyllophyta
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad astrowe
Rząd selerowce
Rodzina selerowate
Nazwa systematyczna
Apiaceae Lindl.
Intr. Nat. Syst. Bot., ed. 2: 21. Jul 1836
Synonimy

nom alt.: Umbelliferae Juss.

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Typowe dla rodziny kwiatostany – baldachy złożone (Angelica morrisonicola)

MorfologiaEdytuj

Pokrój
Głównie rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny), rzadko krzewy i niewielkie drzewa, do 5 m wysokości[4] (Heteromorpha, Steganotaenia)[3]. Pędy często podzielone wyraźnie na węzły i międzywęźla, wewnątrz puste (dęte)[5], na zewnątrz bruzdowane[3], zwykle z przewodami z olejkami eterycznymi i gumożywicami[5]. Olejki występują we wszystkich organach tych roślin, nadając im silny i często charakterystyczny zapach, zwłaszcza po roztarciu[4].
Liście
Skrętoległe, często u nasady obejmujące łodygę pochwiastą nasadą[4][5][3]. Blaszka liściowa zwykle duża, pierzasto lub rzadziej dłoniasto złożona[4][3] i wówczas też z pierzastym użyłkowaniem i brzegiem ząbkowanym, piłkowanym, karbowanym lub kolczastym[3]. U części przedstawicieli jednak też użyłkowanie równoległe, a blaszka pojedyncza, całobrzega[3].
Kwiaty
Drobne, zebrane w baldachy lub baldachy złożone. Czasem skrajne płatki kwiatów brzeżnych w baldachu są wyraźnie powiększone, tak że w efekcie kwiatostan funkcjonuje podobnie jak pojedynczy kwiat (→ pseudancjum)[4][3]. Takie brzeżne kwiaty mają wówczas symetrię grzbiecistą, poza tym kwiaty są w tej rodzinie promieniste[3]. U nasady osi pierwszego rzędu (baldachu złożonego) występują często liście zwane pokrywami, a u nasady osi drugiego rzędu (tzw. baldaszków) znajdują się listki zwane pokrywkami[5]. Czasem osie baldachów są silnie skrócone, tak że kwiatostan ma formę główki i wówczas też często listki u nasady kwiatostanu są powiększone, czasem kolorowe – pełnią funkcję powabni[3]. Działki kielicha mogą być wolne lub zrośnięte ze sobą, zawsze są zrośnięte z zalążnią. Zwykle zredukowane są do 5 małych ząbków, czasem widocznych jako niewyraźny rąbek[4], często na brzegu bywają ząbkowane lub podzielone[3]. Pięć płatków korony jest zawsze wolnych[3], często białych[4] i z paznokciem[3], na szczycie przecięte[5]. Pręcików jest 5, umieszczone są naprzemiennie względem płatków na okazałym dysku miodnikowym. Nitka pręcika łączy się z główką z tyłu, a pylniki pękają podłużnymi szczelinami. Dolna zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, przy czym każdy z nich tworzy pojedynczą komorę i zwieńczony jest trwałą szyjką słupka, często zgrubiałą u nasady (stylopodium)[3].
Owoce
Sucha rozłupnia rozpadająca się na dwie zamknięte i jednonasienne rozłupki[5], zawieszone do osiągnięcia dojrzałości na wieszadełku[4][5] – wiązkach przewodzących, powstałych z kolumienki w słupku. Rozłupki są kulistawe do płaskich, często mniej lub bardziej żeberkowane, czasem haczykowate lub kolczaste[3]. Nasiona zawierają obfitującą w białka i oleje tkankę odżywczą i niewielki zarodek[5].

SystematykaEdytuj

Jedna z rodzin rzędu selerowców Apiales. Dawniej zaliczano tu często rośliny wyodrębnione obecnie do rodzin araliowatych Araliaceae i Myodocarpaceae. Przy klasyfikowaniu roślin do araliowatych i selerowatych przyjmowano, że do tej pierwszej rodziny należą rośliny zdrewniałe, a do drugiej zielne. To sztuczne kryterium nie utrzymało się, bowiem formy zielne występują w obrębie rodzajów Aralia i Panax, a co istotniejsze – rodzaje wąkrota Hydrocotyle i Trachymene, tradycyjnie włączane do selerowatych okazały się tworzyć grupę siostrzaną wobec pozostałych araliowatych (pozostałe rodzaje tworzące tradycyjnie wyróżnianą podrodzinę Hydrocoloideae pozostały w selerowatych – Azorella, Centella i Xanthosia). Różnice morfologiczne między araliowatymi, selerowatymi i Myodocarpaceae są nieprecyzyjne, ale podział na odrębne rodziny utrzymuje się ze względu na przyjętą konwencję[3].

W klasyfikacji wewnętrznej rodziny istotnym kryterium była i jest morfologiczna i anatomiczna budowa owoców[5]. Współcześnie akceptowany jest podział rodziny na cztery podrodziny, przy czym pozycja dwóch rodzajów Platysace i Hermas pozostaje niejasna (taksony incertae sedis)[3].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[1]
selerowce

Pennantiaceae




Torricelliaceae




Griseliniaceae




Pittosporaceae




Araliaceae – araliowate




Myodocarpaceae



Apiaceae – selerowate








Podział według APweb[1]

W obrębie rodziny wyróżnia się cztery klady w randze podrodzin i dwa klady z pojedynczymi rodzajami:

selerowate

Mackinlayoideae




Platysace




Azorelloideae




Hermas




Saniculoideae



Apioideae







Podrodzina Mackinlayoideae Plunkett & Lowry – 10 rodzajów z ok. 100 gatunków, głównie w Afryce, Azji południowo-wschodniej, Australii i Oceanii, na niewielkich obszarach w Afryce równikowej i południowej oraz w Ameryce Południowej, z jednym gatunkiem jednak (wąkrotka azjatycka Centella asiatica) szeroko rozprzestrzenionym w strefie międzyzwrotnikowej[1][6].

 
Kwiatostan (pseudancjum) Actinotus helianthi
 
Centella asiatica

Podrodzina Azorelloideae Plunkett & Lowry – 17 rodzajów ze 155 gatunkami, głównie w Ameryce Południowej, południowej Australii, Nowej Zelandii i wyspach Subantarktyki. Jeden gatunek (Drusa glandulosa) rośnie na Wyspach Kanaryjskich i w Somalii, a rodzaj Dickinsia w południowych Chinach[1][6].

 
Azorella compacta

Podrodzina Saniculoideae Burnett – ok. 10 rodzajów występujących na całym świecie[1].

 
Mikołajek nadmorski

Podrodzina Apioideae Seemann

 
Aciphylla aurea
 
Artedia squamata
 
Dzięgiel leśny
 
Ferula communis
 
Barszcz Mantegazziego
 
Astydamia latifolia
 
Kwiatostan marchwi zwyczajnej
 
Kropidło wodne
 
Przewiercień okrągłolistny

Incertae sedis:

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Aralianae Takht., rząd araliowce (Araliales Reveal), rodzina selerowate (Apiaceae Lindl.)[7].

Rodzaje, których przedstawiciele rosną w stanie dzikim w Polsce[8]

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-09] (ang.).
  2. ↑ Nazwy naukowe alternatywne zgodnie z art. 18 Kodeksu Nomenklatury Botanicznej Division II. Rules and Recommendations. Chapter III. Nomenclature of taxa according to their rank. Section 2. Names of families and subfamilies, tribes and subtribes
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 632-637. ISBN 978-1-842466346.
  4. ↑ a b c d e f g h i j Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 57. ISBN 83-214-1305-6.
  5. ↑ a b c d e f g h i Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 257–270. ISBN 83-7079-778-4.
  6. ↑ a b List of Genera in APIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-12-09] (ang.).
  7. ↑ Crescent Bloom: Apiaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-01].
  8. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Selerowate&oldid=62488638”