Wikipedia

Selerowate

rodzina roślin

Selerowate, baldaszkowate (Apiaceae Lindl., Umbelliferae Juss.[3]) – rodzina bylin, rzadziej krzewów, do której należy ponad 430[2]–440[4] rodzajów i ok. 3570[4]–3780 gatunków[2]. Przedstawiciele tej rodziny spotykani są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, w większości jednak rosną w strefie klimatu umiarkowanego[5]. W Polsce dziko rośnie ponad 70 gatunków[5]. Do rodziny tej należą liczne gatunki wykorzystywane jako warzywa liściowe i korzeniowe, przyprawy, rośliny lecznicze i rośliny ozdobne[4].

Selerowate
Ilustracja
Marchew zwyczajna
Systematyka[1][2]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Podkrólestwo rośliny zielone
Nadgromada rośliny telomowe
Gromada rośliny naczyniowe
Podgromada rośliny nasienne
Nadklasa okrytonasienne
Klasa Magnoliopsida
Nadrząd astropodobne
Rząd selerowce
Rodzina selerowate
Nazwa systematyczna
Apiaceae Lindl.
Intr. Nat. Syst. Bot., ed. 2: 21. Jul 1836
Synonimy
  • nom alt.: Umbelliferae Juss.
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Typowe dla rodziny kwiatostany – baldachy złożone (Angelica morrisonicola)

MorfologiaEdytuj

Pokrój
Głównie rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny), rzadko krzewy i niewielkie drzewa, do 5 m wysokości[5] (Heteromorpha, Steganotaenia)[4]. Pędy często podzielone wyraźnie na węzły i międzywęźla, wewnątrz puste (dęte)[6], na zewnątrz bruzdowane[4], zwykle z przewodami z olejkami eterycznymi i gumożywicami[6]. Olejki występują we wszystkich organach tych roślin, nadając im silny i często charakterystyczny zapach, zwłaszcza po roztarciu[5].
Liście
Skrętoległe, często u nasady obejmujące łodygę pochwiastą nasadą[5][6][4]. Blaszka liściowa zwykle duża, pierzasto lub rzadziej dłoniasto złożona[5][4] i wówczas też z pierzastym użyłkowaniem i brzegiem ząbkowanym, piłkowanym, karbowanym lub kolczastym[4]. U części przedstawicieli jednak też użyłkowanie równoległe, a blaszka pojedyncza, całobrzega[4].
Kwiaty
Drobne, zebrane w baldachy lub baldachy złożone. Czasem skrajne płatki kwiatów brzeżnych w baldachu są wyraźnie powiększone, tak że w efekcie kwiatostan funkcjonuje podobnie jak pojedynczy kwiat (→ pseudancjum)[5][4]. Takie brzeżne kwiaty mają wówczas symetrię grzbiecistą, poza tym kwiaty są w tej rodzinie promieniste[4]. U nasady osi pierwszego rzędu (baldachu złożonego) występują często liście zwane pokrywami, a u nasady osi drugiego rzędu (tzw. baldaszków) znajdują się listki zwane pokrywkami[6]. Czasem osie baldachów są silnie skrócone, tak że kwiatostan ma formę główki i wówczas też często listki u nasady kwiatostanu są powiększone, czasem kolorowe – pełnią funkcję powabni[4]. Działki kielicha mogą być wolne lub zrośnięte ze sobą, zawsze są zrośnięte z zalążnią. Zwykle zredukowane są do 5 małych ząbków, czasem widocznych jako niewyraźny rąbek[5], często na brzegu bywają ząbkowane lub podzielone[4]. Pięć płatków korony jest zawsze wolnych[4], często białych[5] i z paznokciem[4], na szczycie przecięte[6]. Pręcików jest 5, umieszczone są naprzemiennie względem płatków na okazałym dysku miodnikowym. Nitka pręcika łączy się z główką z tyłu, a pylniki pękają podłużnymi szczelinami. Dolna zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, przy czym każdy z nich tworzy pojedynczą komorę i zwieńczony jest trwałą szyjką słupka, często zgrubiałą u nasady (stylopodium)[4].
Owoce
Sucha rozłupnia rozpadająca się na dwie zamknięte i jednonasienne rozłupki[6], zawieszone do osiągnięcia dojrzałości na wieszadełku[5][6] – wiązkach przewodzących, powstałych z kolumienki w słupku. Rozłupki są kulistawe do płaskich, często mniej lub bardziej żeberkowane, czasem haczykowate lub kolczaste[4]. Nasiona zawierają obfitującą w białka i oleje tkankę odżywczą i niewielki zarodek[6].

SystematykaEdytuj

Jedna z rodzin rzędu selerowców Apiales. Dawniej zaliczano tu często rośliny wyodrębnione obecnie do rodzin araliowatych Araliaceae i Myodocarpaceae. Przy klasyfikowaniu roślin do araliowatych i selerowatych przyjmowano, że do tej pierwszej rodziny należą rośliny zdrewniałe, a do drugiej zielne. To sztuczne kryterium nie utrzymało się, bowiem formy zielne występują w obrębie rodzajów Aralia i Panax, a co istotniejsze – rodzaje wąkrota Hydrocotyle i Trachymene, tradycyjnie włączane do selerowatych okazały się tworzyć grupę siostrzaną wobec pozostałych araliowatych (pozostałe rodzaje tworzące tradycyjnie wyróżnianą podrodzinę Hydrocoloideae pozostały w selerowatych – Azorella, Centella i Xanthosia). Różnice morfologiczne między araliowatymi, selerowatymi i Myodocarpaceae są nieprecyzyjne, ale podział na odrębne rodziny utrzymuje się ze względu na przyjętą konwencję[4].

W klasyfikacji wewnętrznej rodziny istotnym kryterium była i jest morfologiczna i anatomiczna budowa owoców[6]. Współcześnie akceptowany jest podział rodziny na cztery podrodziny, przy czym pozycja dwóch rodzajów Platysace i Hermas pozostaje niejasna (taksony incertae sedis)[4].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
selerowce

Pennantiaceae




Torricelliaceae




Griseliniaceae




Pittosporaceae




Araliaceae – araliowate




Myodocarpaceae



Apiaceae – selerowate








Podział według APweb[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się cztery klady w randze podrodzin i dwa klady z pojedynczymi rodzajami:

selerowate

Mackinlayoideae




Platysace




Azorelloideae




Hermas




Saniculoideae



Apioideae







Podrodzina Mackinlayoideae Plunkett & Lowry – 10 rodzajów z ok. 100 gatunków, głównie w Afryce, Azji południowo-wschodniej, Australii i Oceanii, na niewielkich obszarach w Afryce równikowej i południowej oraz w Ameryce Południowej, z jednym gatunkiem jednak (wąkrotka azjatycka Centella asiatica) szeroko rozprzestrzenionym w strefie międzyzwrotnikowej[2][7].

 
Kwiatostan (pseudancjum) Actinotus helianthi
 
Centella asiatica

Podrodzina Azorelloideae Plunkett & Lowry – 17 rodzajów ze 155 gatunkami, głównie w Ameryce Południowej, południowej Australii, Nowej Zelandii i wyspach Subantarktyki. Jeden gatunek (Drusa glandulosa) rośnie na Wyspach Kanaryjskich i w Somalii, a rodzaj Dickinsia w południowych Chinach[2][7].

 
Azorella compacta

Podrodzina Saniculoideae Burnett – ok. 10 rodzajów występujących na całym świecie[2].

 
Mikołajek nadmorski

Podrodzina Apioideae Seemann

 
Aciphylla aurea
 
Artedia squamata
 
Dzięgiel leśny
 
Ferula communis
 
Barszcz Mantegazziego
 
Astydamia latifolia
 
Kwiatostan marchwi zwyczajnej
 
Kropidło wodne
 
Przewiercień okrągłolistny

Incertae sedis:

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Aralianae Takht., rząd araliowce (Araliales Reveal), rodzina selerowate (Apiaceae Lindl.)[9].

Rodzaje, których przedstawiciele rosną w stanie dzikim w Polsce[10]

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-09] (ang.).
  3. ↑ Nazwy naukowe alternatywne zgodnie z art. 18 Kodeksu Nomenklatury Botanicznej Division II. Rules and Recommendations. Chapter III. Nomenclature of taxa according to their rank. Section 2. Names of families and subfamilies, tribes and subtribes
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 632-637. ISBN 978-1-842466346.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 57. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ a b c d e f g h i Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 257–270. ISBN 83-7079-778-4.
  7. ↑ a b List of Genera in APIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-12-09] (ang.).
  8. ↑ Cristian Brullo, Salvatore Brullo, Stephen R. Downie, Clark A. Danderson i inni. Siculosciadium, A New Monotypic Genus of Apiaceae from Sicily. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 99 (1), s. 1–18, 2013-07-19. DOI: 10.3417/2011009. 
  9. ↑ Crescent Bloom: Apiaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-01].
  10. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Selerowate&oldid=64344230”