Jarzmianka
Jarzmianka (Astrantia L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny selerowatych (Apiaceae) liczący 10 gatunków[4]. Występuje w Europie środkowej, wschodniej i południowej[5] (5 gatunków)[6] oraz w rejonie Kaukazu i Turcji[6][4]. Jedynym przedstawicielem we florze Polski jest jarzmianka większa A. major[7]. Jarzmianki zasiedlają lasy i formacje trawiaste na terenach skalistych[6]. Są to rośliny długowieczne i rozrastające się w duże kolonie[5].
 Kwiatostan jarzmianki większej | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
jarzmianka |
| Nazwa systematyczna | |
| Astrantia L. Sp. Pl. 235. 1 Mai 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Jarzmianka większa, zwłaszcza w odmianie z kwiatostanami czerwono zabarwionymi, uprawiana jest jako roślina ozdobna[6]; uprawiane są także kultywary pochodzenia mieszańcowego, uzyskane w wyniku krzyżówek z jarzmianką największą A. maxima[8]. Uprawiane poza tym bywają takie gatunki jak: jarzmianka kraińska A. carniolica, trójsieczna A. trifida, bawarska A. bavarica[9][10][5].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Byliny osiągające do 1 m wysokości[6], o łodygach wyprostowanych[5], nagich i słabo rozgałęzionych[11].
- Liście
- W większości odziomkowe i długoogonkowe, liście łodygowe są nieliczne[11]. Blaszki dłoniasto wcinane lub klapowane, czasem tylko z trzema klapami[6], maksymalnie z 7[11]. Brzegi blaszki ząbkowane, z ząbkami zakończonymi szczecinką[11].
- Kwiaty
- Zebrane w pojedyncze baldaszki wsparte okółkiem okazałych pokryw, zielonych lub barwnych, zaostrzonych, pełniących rolę powabni. W efekcie cały kwiatostan przypomina pojedynczy kwiat (→ pseudancjum)[5]. Baldaszki takie bywają zebrane w nieregularne grono tworząc pozorny baldach złożony[11]. W obrębie baldaszka środkowe kwiaty są obupłciowe i siedzące, brzeżne kwiaty męskie są krótkoszypułkowe[11]. Działki kielicha okazałe. Korona tworzona jest przez 5 wolnych, białawych[6], czasem różowych płatków, mających kształt lancetowaty, na końcach odgiętych[5]. Pręcików 5, zwykle dłuższych od płatków, o wydłużonych pylnikach[11]. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwie[6]. Miodnik w postaci płaskiego krążka obecny jest tylko w kwiatach obupłciowych[11].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[6], żebrowane, gęsto okryte drobnymi łuskami[5].
Systematyka
edytujJeden z rodzajów podrodziny Saniculoideae w obrębie selerowatych Apiaceae z rzędu selerowców[2].
- Wykaz gatunków[4]
- Astrantia bavarica Schult. – jarzmianka bawarska
- Astrantia carniolica Wulfen – jarzmianka kraińska
- Astrantia colchica Albov
- Astrantia major L. – jarzmianka większa
- Astrantia maxima Pall. – jarzmianka największa
- Astrantia minor L.
- Astrantia ossica Woronow ex Grossh.
- Astrantia pauciflora Bertol.
- Astrantia pontica Albov
- Astrantia trifida Hoffm. – jarzmianka trójsieczna
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-16] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-21].
- ↑ a b c Astrantia L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-27].
- ↑ a b c d e f g Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2011, s. 157-158. ISBN 978-83-7506-845-0.
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 302. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 38, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 84, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków strony=36: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f g h Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 18-19.