Oceania
Oceania – nazwa zbiorowa wysp na Oceanie Spokojnym.
.svg)
Sam termin Oceania jest pojęciem umownym, powstałym w I połowie XIX wieku. Jej obszar jest różnie interpretowany w wydawnictwach geograficznych, politycznych, historycznych i turystycznych[1]. W najszerszym tego słowa znaczeniu obejmuje on obszar między Azją a Ameryką. Według innych definicji obszar ten jest ograniczony o Japonię (wraz z wyspami Riukiu), Wyspy Kurylskie i Aleuty, a także Indonezję, Tajwan i Filipiny, ponieważ zamieszkałe na tych wyspach ludy i kultury są historycznie powiązane z Azją[2]. Internetowa Encyklopedia PWN opisuje Oceanię jako zbiór wysp w środkowej i południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego o powierzchni 1,2 mln km², obejmujący ok. 7,5 tys. wysp. Wraz z Australią tworzą one część świata[1]. W innych źródłach Australia stanowi część Oceanii[3].
Z wyłączeniem Australii powierzchnia lądowa Oceanii wynosi ok. 1,2 mln km², z czego 80% zajmują Nowa Gwinea i Nowa Zelandia). Powierzchnia wodna wynosi ok. 70 mln km². Największe wyspy Oceanii to: Nowa Gwinea (785 tys. km²), Wyspa Południowa (151,2 tys. km²) i Wyspa Północna (115,8 tys. km²)[1].
Podział Oceanii
edytuj
W zależności od źródeł Oceania dzieli się na trzy[1][3] lub cztery części[1]. Są to:
- Melanezja o powierzchni lądowej ok. 980 tys. km², w skład której wchodzą m.in.: Archipelag Bismarcka, Nowa Gwinea, Nowa Kaledonia, Wyspy Salomona, Vanuatu[1][4];
- Mikronezja o powierzchni lądowej ok. 2,7 tys. km², w skład której wchodzą m.in.: Banaba, Karoliny, Mariany, Nauru, Wyspy Gilberta, Wyspy Marshalla[1][5];
- Polinezja o powierzchni lądowej ok. 26 tys. km², w skład której wchodzą m.in.: Feniks, Hawaje, Îles Australes, Line, Markizy, Pitcairn, Samoa, Tokelau, Tonga, Tuamotu, Tuvalu, Wallis i Futuna, Wyspy Cooka, Wyspy Gambiera, Wyspy Towarzystwa, Wyspa Wielkanocna[1][6].
Czwartą częścią stanowi Nowa Zelandia (o powierzchni 263,3 tys. km²)[1][7], niekiedy uznawana za część Polinezji[1]. W innych źródłach jako czwartą część wyróżnia się Australazję[2][8][9].
Melanezja obejmuje wyspy na północ i północno-wschód od Australii. Mikronezja mieści się w zachodniej części Oceanu Spokojnego, a Polinezja centralną i południową[8].
Geografia
edytujWiększość wysp Oceanii ma genezę wulkaniczną, mniejsze stanowią atole koralowe. Australia dzieli się na Wyżynę Zachodnioaustralijską, Wielki Basen Artezyjski i Wielkie Góry Wododziałowe. Na północny-wschód od Australii rozciąga się Wielka Rafa Koralowa. Nowa Zelandia jest głównie wyżynna. Dominują tam lasy podzwrotnikowe i lasy strefy umiarkowanej[10].
Oceania leży w strefie klimatu równikowego wybitnie wilgotnego, zwrotnikowego wilgotnego, podzwrotnikowego morskiego, podzwrotnikowego pośredniego, umiarkowanego ciepłego morskiego, umiarkowanego ciepłego przejściowego i umiarkowanego chłodnego morskiego[1].
Podział polityczny
edytujUwzględniając Australię na obszarze Oceanii wraz z nią znajduje się jeszcze trzynaście niepodległych państw: Fidżi, Kiribati, Mikronezja, Nauru, Nowa Zelandia, Palau, Papua-Nowa Gwinea, Samoa, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, Wyspy Marshalla, Wyspy Salomona[11]. Ponadto częściowo leżą tu Stany Zjednoczone (Hawaje)[3], Indonezja (zachodnia część wyspy Nowa Gwinea i wyspy przybrzeżne)[12], Chile (integralnymi częściami państwa są Wyspa Wielkanocna oraz Sala y Gómez)[13] i Japonia (wyspy Ogasawara zaliczane są do Mikronezji)[14][15]. Ponadto na tym obszarze znajdują się terytoria stowarzyszone, niesamodzielne i zależne należące do:
- Australii (Norfolk, Wyspy Morza Koralowego)[16][17];
- Francji (Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Wallis i Futuna, Wyspa Clippertona)[18];
- Nowej Zelandii (Tokelau)[19] i terytoria stowarzyszone Niue i Wyspy Cooka[20][21];
- Stanów Zjednoczonych (Baker, Guam, Howland, Jarvis, Johnston, Kingman, Mariany Północne, Midway, Palmyra, Samoa Amerykańskie, Wake)[22];
- Wielkiej Brytanii (Pitcairn)[23].
Demografia
edytujPierwsi ludzie dotarli do Australii ok. 65-80 tys. lat temu, zaś na wyspy Oceanu Spokojnego 40 tys. lat temu[2]. Obszar Pacyfiku był stopniowo zaludniany przez różne fale migracyjne z Azji Południowo-Wschodniej. Podczas osiedlania Pacyfiku wykształciły się trzy grupy etniczne, różniące się kulturą, językiem i wyglądem zewnętrznym: Melanezyjczycy, Polinezyjczycy i Mikronezyjczycy. Rdzennymi mieszkańcami Nowej Zelandii są Maorysi, Australii Aborygeni[24]. Nowa Zelandia została osiedlona między 925 a 1280 rokiem[25]. Pierwsi Europejczycy przybyli do Oceanii na początku XV wieku[2]. Aż do przybycia Europejczyków ludy Oceanii nie znali narzędzi z metalu. Przedmioty codziennego użytku tworzyli z muszli, liści, żerdzi palmowych, skór zwierząt i innych nietrwałych materiałów[24]. W 2018 roku liczba mieszkańców Oceanii wyniosła ok. 11,9 mln, z Australią i Nową Zelandią ok. 41 mln[9]. Gęstość zaludnienia w 2018 roku wyniosła 4,9 osób na km², przyrost naturalny w latach 2010–2015 10,3‰[26].
Gospodarka
edytujOceania wyróżnia się dużymi dysproporcjami w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. W 2018 roku PKB na osobę wyniosło 38 579 USD, przy czym w Australazji wyniosła ona 51 424 USD, w Mikronezji 15 116 USD, w Polinezji 12 013 USD, a w Melanezji 5 811 USD[9].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Oceania, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-16].
- ↑ a b c d Oceania [online], britannica.com, 9 maja 2025 [dostęp 2025-05-16] (ang.).
- ↑ a b c Australia and Oceania: Physical Geography [online], education.nationalgeographic.org [dostęp 2025-05-16] (ang.).
- ↑ Melanezja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-17].
- ↑ Mikronezja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-17].
- ↑ Polinezja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-17].
- ↑ Land area (sq. km) – New Zealand [online], data.worldbank.org [dostęp 2025-05-17] (ang.).
- ↑ a b The Four Sub-regions Of Oceania [online], worldatlas.com [dostęp 2025-05-17] (ang.).
- ↑ a b c Angus Hooke, Lauren A. Alati, The Economies of Oceania [online], irma-international.org [dostęp 2025-05-17] (ang.).
- ↑ Oxford Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12. Krajobrazy Ziemi i cuda przyrody, Bielsko-Biała: Pascal, 2001, s. 45, ISBN 83-7425-146-8.
- ↑ Alphabetical list of countries in Australia and Oceania [online], srnt.org [dostęp 2025-05-17] (ang.).
- ↑ Nowa Gwinea, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-05-16].
- ↑ The Islands [online], gunthar.com, 1995 [dostęp 2025-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2005-03-30] (ang.).
- ↑ Australia, Oceania, Antarktyda. Encyklopedia geograficzna świata. Kraków: Opress, 1995, s. 163. ISBN 83-85909-14-1.
- ↑ Australazja, Antarktyka. Popularna encyklopedia powszechna. Kraków: Fogra, 1995, s. 78, 92–93. ISBN 83-85719-44-X.
- ↑ Norfolk Island [online], infrastructure.gov.au [dostęp 2025-05-16] (ang.).
- ↑ Coral Sea Islands [online], infrastructure.gov.au [dostęp 2025-05-16] (ang.).
- ↑ Céline Pajon, France’s Contributions to Pacific Maritime Governance [online], 20 lutego 2025 [dostęp 2025-05-16].
- ↑ Tokelau [online], mfat.govt.nz [dostęp 2025-05-16] (ang.).
- ↑ Niue [online], cia.gov [zarchiwizowane z adresu 2010-07-11] (ang.).
- ↑ Cook Islands [online], cia.gov [zarchiwizowane z adresu 2010-07-11] (ang.).
- ↑ Connor Brighton, The Territories Of The United States [online], worldatlas.com, 31 maja 2024 [dostęp 2025-05-16] (ang.).
- ↑ Pitcairn [online], un.org [dostęp 2025-05-16] (ang.).
- ↑ a b Oxford Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 13. Ludy Ziemi, Bielsko-Biała: Pascal, 2002, s. 59–65, ISBN 83-7425-147-6.
- ↑ Joanna Rychel, Tomasz Karasiewicz, Barbara Woronko, Georóżnorodność nowozelandzkiej Wyspy Północnej na przykładzie wybranych stanowisk turystycznych, „Przegląd Geologiczny”, 68 (6), 2020, s. 503.
- ↑ Zbigniew Długosz, Ruch ludności i poziom zaludnienia świata w okresie 1950–2030, „ANALIZY I MATERIAŁY. Przegląd Geopolityczny”, 34, 2020, s. 166–167 [dostęp 2025-05-19].