Tonga
Tonga, Królestwo Tonga (to. Puleʻanga Tonga, ang. Kingdom of Tonga) – państwo leżące na archipelagu o tej samej nazwie, w Polinezji na południowym Pacyfiku, położone w jednej trzeciej drogi pomiędzy Nową Zelandią a Hawajami, na południe od Samoa, na wschód od Fidżi.
| |||||
| |||||
| Dewiza: (ton.) Ko e Otua mo Tonga ko hoku tofiʻa (Bóg i Tonga są moim dziedzictwem) | |||||
| Hymn: Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga | |||||
| |||||
| Język urzędowy | tonga, angielski | ||||
| Stolica | Nukuʻalofa | ||||
| Ustrój polityczny | monarchia konstytucyjna | ||||
| Typ państwa | królestwo | ||||
| Głowa państwa | król Tupou VI | ||||
| Szef rządu | premier ʻAkilisi Pohiva | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
173. na świecie 748 km² 0% | ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia |
193. na świecie 106 479[1] 142 osób/km² | ||||
| PKB (2013) • całkowite • na osobę |
0,477 mld[2] USD 4605[2] USD | ||||
| PKB (PSN) (2013) • całkowite • na osobę |
0,847 mld[2] dolarów międzynar. 8168[2] dolarów międzynar. | ||||
| Jednostka monetarna | paʻanga (TOP) | ||||
| Niepodległość | od Wielkiej Brytanii 4 czerwca 1970 | ||||
| Religia dominująca | protestantyzm | ||||
| Strefa czasowa | UTC +13 | ||||
| Kod ISO 3166 | TO | ||||
| Domena internetowa | .to | ||||
| Kod samochodowy | TON | ||||
| Kod samolotowy | A3 | ||||
| Kod telefoniczny | +676 | ||||
 | |||||
Spis treści
GeografiaEdytuj
Tonga od północy graniczy z Samoa, od północnego zachodu z Wallis i Futuną, od zachodu z Fidżi, od wschodu z Niue, a od północnego wschodu z Samoa Amerykańskim. Archipelag Tonga składa się z ok. 170 wysp, podzielonych na 3 główne grupy: Tongatapu, Haʻapai, Vavaʻu. Wyspy Tonga są przeważnie niskimi, koralowymi atolami, jedynie nieliczne są pochodzenia wulkanicznego z czynnymi wulkanami. Najwyższy szczyt na wyspie Kao – 1030 m n.p.m. Klimat podrównikowy wilgotny. Średnia temperatura powietrza to w styczniu +30 °C i w lipcu +25 °C. Często występują cyklony tropikalne. Lasy pokrywają 11% powierzchni kraju. Żyją tu, m.in., największy na świecie nietoperz – rudawka pacyficzna, a także wiele gatunków ptaków.
HistoriaEdytuj
 |
Ta sekcja od 2016-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Znaleziska archeologiczne dowodzą, że pierwsi osadnicy na Tonga pojawili się ok. 6000 lat temu. Znajdowały się tam najprawdopodobniej najstarsze osady ludzkie na terenie Polinezji. Ok. XII wieku Tongijczycy tworzyli silną i znaczącą na terenie Pacyfiku cywilizację, określaną przez niektórych historyków jako „Imperium Tongijskie”. W wieku XV, a potem w XVII trwały na Tonga wojny domowe. W tym oto czasie przybyli na wyspy pierwsi Europejczycy – holenderscy podróżnicy Willem Schouten i Jacob Le Maire w 1616, a następnie James Cook w latach 1773, 1774 i 1777, misjonarze z Londynu w 1794 i misjonarz kościoła metodystów Walter Lawrey w 1822.
W 1845 Tonga zostało zjednoczone w Królestwo Polinezji przez wodza Taufaʻahau, który został ochrzczony i przyjął imię George. W 1875 ogłosił on Tonga monarchią konstytucyjną, wprowadzając kodeks prawny, emancypację kobiet, prawo własności ziemi, wolność prasy oraz ograniczając swobodę lokalnych wodzów. W obliczu próby obalenia drugiego króla przez europejskich kolonizatorów i miejscowych kacyków, na mocy Traktatu o przyjaźni z 18 maja 1900 Tonga stało się protektoratem brytyjskim. Status ten zmienił się w 1970, kiedy to Tonga uzyskało niepodległość i przystąpiło do Wspólnoty Narodów. W 1999 wstąpiło w poczet krajów zrzeszonych w ONZ. W ciągu swego 41-letniego panowania król Taufaʻahau Tupou IV wielokrotnie atakowany był za zbyt silny ucisk obywateli. Pod koniec lat 80. uformował się na wyspach opozycyjny Ruch na rzecz Demokracji, który w wyborach w lutym 1993 zdobył 6 mandatów (z 9 możliwych) w 23-osobowym parlamencie.
W sierpniu i wrześniu 2005 królestwem wstrząsnął strajk 3 tys. pracowników sektora publicznego, którzy domagali się podwyżek płac i poprawy warunków pracy. Po 44 dniach negocjacji żądania zostały spełnione. Opozycja wykorzystała jednak „bojowe” nastroje w społeczeństwie i wysunęła postulaty polityczne dotyczące demokratyzacji kraju. Po demonstracjach pod pałacem królewskim i naciskach ze strony części parlamentarzystów, król zgodził się powołać niezależną komisję, która zaproponowała zmiany ustrojowe w celu większej demokratyzacji kraju. Obecnie trwają prace nad zmianą konstytucji według projektu przedstawionego przez komisję.
29 lipca 2008 Pałac poinformował, że król Jerzy Tupou V będzie rezygnował z atrybutów władzy absolutnej i przekaże część obowiązków premierowi. Podkomorzy królewski powiedział, że ma to na celu przygotowania monarchii do wyborów w 2010. W poprzednim tygodniu[kiedy?] rząd powiedział, że król zakończył sprzedaż jego własności i własności majątku państwowego, które znacznie przyczyniły się do wzbogacenia rodziny królewskiej.
29 sierpnia 2016 Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Królestwem Tonga[3].
Etymologia nazwyEdytuj
W wielu językach polinezyjskich słowo „Tonga” oznacza „południe”. Nazwa kraju pochodzi od słowa „Tongahahake” tłumaczenie „południowo”, pierwotnie oznaczało, że „wiatr wieje z południowo-wschodniej części kraju”.
PolitykaEdytuj
Tonga jest jedyną monarchią na Pacyfiku (poza monarchiami pozostającymi w unii personalnej z Wielką Brytanią), a także jedyną należącą do brytyjskiej Wspólnoty Narodów (poza Zjednoczonym Królestwem). Władza królewska jest znacznie większa niż w monarchiach europejskich, a szacunek dla króla jest tak samo duży jak przed stuleciami i jest ściśle powiązany z tongijską tradycją.
Głową państwa jest król, w latach 2006-2012 był nim Jerzy Tupou V, od 2012 r. królem jest jego młodszy brat Tupou VI. Król mianuje premiera (obecnie jest nim Tuʻivakanō) i ministrów, często na dożywotnią kadencję (w praktyce ministrowie pracują do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego co gwarantuje stabilność i ciągłość prac rządu). Częścią systemu politycznego Tonga jest również parlament. Jednak jego demokratyczna legitymizacja jest ograniczona. Obywatele mogą wybierać 9 spośród 23 deputowanych. Reszta jest wybierana spośród członków prominentnych rodów i nominowana przez króla. W Tonga nie działają partie polityczne w zwyczajowym rozumieniu tego słowa, w końcu lat 80. powstał jednak opozycyjny ruch obywatelski domagający się demokratyzacji kraju.
11 lutego 2006 ze stanowiska premiera niespodziewanie zrezygnował brat króla i ówczesny następca tronu, książę Ulukalala Lavaka Ata, pół roku po serii demonstracji domagających się demokratyzacji państwa. Jego następca, Feleti Sevele, był pierwszym premierem w historii niebędącym członkiem rodziny królewskiej.
System szkolnictwa na Tonga jest darmowy i obowiązkowy dla dzieci do dwunastego roku życia, oparty na symbolicznych opłatach za edukację średnią i systemie stypendiów zagranicznych na studia wyższe.
W 2011 roku w przypadku 99% młodzieży w wieku 10–14 lat potrafiło czytać i pisać w języku tonga. Wraz z wiekiem wzrastał odsetek analfabetów w grupie osób posługujących się językiem tonga, lecz nadal czytać i pisać potrafiło ponad 90% respondentów. Jednak w przypadku osób posługujących się językiem angielskim wraz z wiekiem znacznie (do nieco ponad 50% u kobiet i niecałych 65,5% u mężczyzn) malał odsetek piśmiennych[4].
Dostęp do opieki medycznej jest nieograniczony. Jeśli chodzi o prawo posiadania ziemi, jest ono konstytucyjnie chronione – zakazana jest sprzedaż ziemi cudzoziemcom (choć może ona być im dzierżawiona). Na zurbanizowanych terenach głównej wyspy archipelagu, Tongatapu, gdzie zamieszkuje 60% populacji tongijskiej, ziemi jest stosunkowo niewiele. Ziemia uprawna jest jednak dostępna na innych wyspach, o charakterze bardziej rolniczym. Większość ludności utrzymuje się z produkcji żywności – rolnictwa, rybołówstwa i hodowli, co pokrywa ok. połowy potrzeb żywnościowych kraju. Kobiety i mężczyźni mają równy dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej. Stosunkowe równouprawnienie występuje także w sferze zatrudnienia, jednak kobiety są dyskryminowane w kwestii posiadania ziemi i polityki, często ma też miejsce przemoc domowa. Wskaźniki przestępczości są dość niskie, lecz wzrastają, co jest przypisywane powrotowi rodowitych Tongijczyków z zagranicy, np. w wyniku deportacji.
Na Tonga występują tendencje prodemokratyczne, kładące nacisk na potrzebę reform i lepszej reprezentacji większości w parlamencie. Mimo to monarchia nadal cieszy się poparciem społecznym.
ReligiaEdytuj
Struktura religijna kraju w 2011 roku według oficjalnego spisu ludności[4] (w nawiasie podane wartości z 2006 dla porównania[5]):
- metodyzm (Free Wesleyan Church): 36% (2006 – 37,3%)
- ruch świętych w dniach ostatnich: 18% (2006 – 16,8%)
- katolicyzm: 15% (2006 – 15,6%)
- Wolny Kościół Tonga: 12% (2006 – 11,4%)
- Kościół Tonga: 7% (2006 – 7,2%)
- pozostałe (12%):
- Zbory Boże: 2,52% (2006 – 2,3%)
- Kościół Chrześcijański Tokaikolo: 2,46% (2006 – 2,6%)
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego: 2,26% (2006 – 2,2%)
- pentekostalizm (bez Zborów Bożych): 1%
- inne – bahaizm, hinduizm, Świadkowie Jehowy, islam, Armia Zbawienia oraz Kościół Pełnej Ewangelii; część respondentów (blisko 0,033%[4] – w 2006 – 0,03%[5]) uznała się za bezwyznaniowych lub odmówiła odpowiedzi w spisie; ok. 0,28% respondentów podało inne wyznanie, niż wymienione wyżej.
GospodarkaEdytuj
Gospodarka Tonga należy do najbardziej zróżnicowanych w Oceanii. Jej podstawą jest rolnictwo, które zatrudnia 65% ludności czynnej zawodowo. Na eksport przeznacza się orzechy kokosowe i banany, oraz wanilię w której uprawie i eksporcie kraj ten zajmuje 7 miejsce na świecie. Wiele małych przedsiębiorstw, szczególnie w handlu detalicznym, jest obecnie zdominowanych przez chińskich imigrantów. Sektor produkcyjny składa się z rzemiosła i kilka innych bardzo małych branż, które tworzą tylko 3% PKB. We wrześniu 1974 otwarty został Bank of Tonga. Kraj musi importować dużą część swojej żywności, głównie z Nowej Zelandii. Sektor przemysłowy stanowi zaledwie 10% PKB. Kraj pozostaje uzależniony od pomocy zewnętrznej. Rząd podkreśla konieczność rozwoju sektora prywatnego, w szczególności wspiera inwestycje. Głównymi partnerami handlowymi Tonga są: Australia, Nowa Zelandia, Japonia i Fidżi.
Energia elektrycznaEdytuj
| Produkcja | 41 GW h |
| Zużycie | 38,13 GW h |
| Eksport | 0 kW h |
| Import | 0 kW h |
Trzęsienia ziemiEdytuj
| Data | Siła (w skali Richtera) | Ofiary |
|---|---|---|
| 4 maja 2006 | 7,9 | Nie było doniesień o śmierci lub uszkodzeniach ciała |
| 9 grudnia 2007 | 7,9 | Nie było doniesień o śmierci lub uszkodzeniach ciała |
| 19 marca 2009 | 7,6 | Trzęsienie ziemi było odczuwalne w Nowej Zelandii i North Island, jednak oficjalnych ofiar nie ma. |
MediaEdytuj
PrasaEdytuj
| Światowa dystrybucja | „The Daily Tongan” |
| Regionalna dystrybucja | „Taimi o Tonga” – Tonga, Nowa Zelandia, Australia, Stany Zjednoczone |
| Krajowa dystrybucja | „Kele'a”, „Talaki”, „Kalonikali”, „Tau'ataina” |
TelewizjaEdytuj
Tonga Broadcasting Comission (Telewizja Tonga 1, Telewizja Tonga 2).
RadioEdytuj
Dotychczasowi monarchowie TongaEdytuj
- 1875–1893 Jerzy Tupou I
- 1893–1918 Jerzy Tupou II
- 1918–1965 Salote Tupou III (królowa)
- 1965–2006 Taufaʻahau Tupou IV
- 2006- 2012 Jerzy Tupou V (koronowany 6 sierpnia 2008)
- od 2012 Tupou VI
ZdrowieEdytuj
Występuje wirusowe zapalenie wątroby typu A, istnieje też zagrożenie infekcjami bakteryjnymi. Od osób, które przed przyjazdem do Tonga przebywały w regionie dotkniętym żółtą febrą i cholerą, wymaga się zaświadczenia o szczepieniach przeciwko tym chorobom. Występuje wiele gatunków komarów. Opieka zdrowotna jest na bardzo niskim poziomie, brak nawet lekarstw. Poza stolicą i Neiafu nie ma ośrodków opieki medycznej; poważniejsze przypadki wymagają przetransportowania za granicę.
Tonga jest jednym z krajów, gdzie najczęściej występuje nadwaga u osób dorosłych[6].
PrzypisyEdytuj
- ↑ The World Factbook — Central Intelligence Agency, www.cia.gov [dostęp 2017-10-04] (ang.).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2014 (ang.). [dostęp 11-04-2014].
- ↑ mm\mtom / Źródło: PAP: Byli jednymi z pierwszych, którzy wypowiedzieli wojnę Niemcom. Polska nawiązała relacje z Tonga. tvn24.pl, 2016-08-30.
- ↑ a b c Tonga Department of Statistics: Tonga 2011 Census of Population and Housing, Volume 2: Analytical Report. www.spc.int/prism/tonga/. [dostęp 10 grudnia 2015].
- ↑ a b CIA: Tonga. The World Factbook. [dostęp 2015-12-10].
- ↑ The World Health Organization warns of the rising threat of heart disease and stroke as overweight and obesity rapidly increase (ang.). Światowa Organizacja Zdrowia. [dostęp 2016-06-04].
