Nowa Gwinea
Nowa Gwinea (ang. New Guinea, indonez. Papua, dawniej Irian, tok pisin Niugini) – wyspa w zachodniej części Oceanu Spokojnego, w Melanezji; pod względem wielkości druga (po Grenlandii) wyspa świata. Od zachodu przylega do niej Archipelag Malajski, od wschodu – Archipelag Bismarcka i Wyspy Salomona, a od południa – Australia oddzielona od niej Cieśniną Torresa. Wnętrze wyspy zajmują pokryte nielicznymi lodowcami, wznoszące się na blisko 5000 m Góry Centralne.
 Nowa Gwinea na zdjęciu satelitarnym | |
| Państwo | |
|---|---|
| Akwen | |
| Powierzchnia |
786 000 km² |
| Populacja (2008) • liczba ludności • gęstość |
|
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego  | |
 5°30′S 141°00′E/-5,500000 141,000000
| |
| |
Na południu rozciąga się zabagniona nizina, porośnięta bujnym lasem tropikalnym z licznymi endemicznymi gatunkami roślin. Z centralnych pasm górskich wypływają rzeki: Fly (1130 km), Sepik (1200 km) i Mamberamo. Występuje ropa naftowa i złoto.
Powierzchnia Nowej Gwinei wynosi 786 tys. km², z czego 422 tys. km² zajmują indonezyjskie prowincje Papua Zachodnia Papua, Papua Środkowa]] (Tengah), Papua Wyżynna (Pegunungan) i Papua Południowa (Selatan)[1] leżące w zachodniej części wyspy, natomiast pozostała część wschodnia (364 tys. km²) należy do Papui-Nowej Gwinei.
Wyspa ma ok. 9 mln mieszkańców (2008), z czego większość stanowią Papuasi. Jest najbardziej zróżnicowanym językowo zakątkiem świata. Główne języki kontaktowe to malajski, tok pisin i hiri motu[2]. Oprócz tego w użyciu są języki indonezyjski i angielski[3].
HistoriaEdytuj
Ludzie pojawili się na wyspie ok. 50 tys. lat p.n.e.
W średniowieczu zachodnie wybrzeża wyspy miały kontakt z ówczesnymi królestwami znajdującymi się na terenach dzisiejszej Indonezji. Nowa Gwinea jest wspominana w rękopisie Nagarakretagama (1365 r.), który zawiera szczegółowe opisy cesarstwa Majapahit[4]. W XVII wieku te same wybrzeża były oficjalnie pod władzą Sułtanatu Tidore, jednak nie powstała tam sułtańska administracja, ani nie stacjonowały wojska. Tidore ograniczało się do zakupu niewolników i rajskich ptaków od lokalnych wodzów[5].
Pierwszym Europejczykiem, który dotarł na Nową Gwineę w 1526 był Portugalczyk Jorge de Meneses. W XIX w. wyspa została podzielona pomiędzy Holendrów, którzy zajmowali przez ok. 150 lat tylko zachodnie wybrzeże, a Niemców (część północno-wschodnia – Ziemia Cesarza Wilhelma) i Brytyjczyków (część południowo-wschodnia – Papua). Irian Zachodni był w latach 1949–1962 przedmiotem sporu pomiędzy Holandią a niepodległą Indonezją, do której został przyłączony w 1963 roku. Niemiecki protektorat został w czasie I wojny światowej przekazany Australii i od 1921 jako Nowa Gwinea Australijska stanowił terytorium mandatowe Ligi Narodów, a od 1946 terytorium powiernicze ONZ pod administracją australijską. Północna część wyspy w latach 1942–1945 była okupowana przez Japonię. W jej trakcie Japończycy dopuścili się wielu aktów ludobójstwa na rdzennej ludności wyspy, która wspólnie z Brytyjczykami, Holendrami, a później także z Amerykanami była zaangażowana w walkę o wyparcie z niej agresora. Wcześniej brytyjska kolonia Papua przeszła w 1905 pod zarząd Australii. W 1949 obie administrowane przez Australię części wyspy połączono w jedno terytorium zależne Terytorium Papui i Nowej Gwinei. Istniało ono do roku 1975, kiedy uzyskało niepodległość jako Papua-Nowa Gwinea.
Występują liczne, słabo zbadane i w niewielkim stopniu wykorzystywane bogactwa mineralne – eksploatuje się ropę naftową, miedź, srebro i złoto.
Mieszkańcy dzielą się na kilkaset plemion papuaskich, mówiących odrębnymi językami. Wiele z nich jest na niskim poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Głównymi zajęciami są: myślistwo, prymitywna uprawa ziemi (palma kokosowa, kauczuk, kakao), rybołówstwo oraz poławianie pereł. Nowa Gwinea jest słabo zurbanizowana i prawie pozbawiona dróg.
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ https://en.antaranews.com/news/259689/indonesian-home-minister-inaugurates-three-new-provinces-in-papua
- ↑ Andrew Dalby: Dictionary of Languages: The definitive reference to more than 400 languages. London: A & C Black, 2004, s. 490. ISBN 978-1-4081-0214-5. OCLC 842286334. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).
- ↑ New Guinea, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-08-31] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-31] (ang.).
- ↑ Clive Moore: New Guinea: crossing boundaries and history. University of Hawaii Press, 2003, s. 270. (ang.).
- ↑ Ronald Gordon Crocombe: Asia in the Pacific Islands: replacing the West. University of the South Pacific. Institute of Pacific Studies, 2007. (ang.).
BibliografiaEdytuj
- Michał Missala, Perspektywy samostanowienia Papui Zachodniej, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations”, nr 3–4 (t. 26) / 2002, s. 201–220, ISSN 0209-0961.
- Tony Saulnier, Papuasi, Iskry, 1967.
- Grzegorz Torzecki, Irian Jaya. Papuasów Raj Utracony, Warszawa: Świat Książki, 2001, ISBN 83-7227-712-5.
- Lucjan Wolanowski, Dalej niż daleko. Reporter na Nowej Zelandii, Nowej Gwinei, w Malezji i Kambodży o dolach i niedolach, radościach i smutkach lądów i ludów oglądanych dalej niż daleko, Czytelnik, 1964.