Nowa Gwinea

Nowa Gwinea (ang. New Guinea, indonez. Papua, dawniej Irian, tok pisin Niugini) – wyspa w zachodniej części Oceanu Spokojnego, w Melanezji; pod względem wielkości druga (po Grenlandii) wyspa świata. Od zachodu przylega do niej Archipelag Malajski, od wschodu – Archipelag Bismarcka i Wyspy Salomona, a od południa – Australia oddzielona od niej Cieśniną Torresa. Wnętrze wyspy zajmują pokryte lodowcami, wznoszące się na blisko 5000 m n.p.m. Góry Centralne.

Nowa Gwinea
Nowa Gwinea na zdjęciu satelitarnym
Państwo	Indonezja Papua-Nowa Gwinea
Akwen	Ocean Spokojny
Powierzchnia	786 000 km²
Populacja (2008) • liczba ludności • gęstość	ok. 9 000 000 11,45 os./km²
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego Nowa Gwinea
5°30′S 141°00′E

Na południu znajduje się zabagniona nizina, porośnięta bujnym lasem tropikalnym z licznymi endemicznymi gatunkami roślin. Z centralnych pasm górskich wypływają rzeki: Fly (1130 km), Sepik (1200 km) i Mamberamo. Z surowców mineralnych występuje tu ropa naftowa i złoto.

Powierzchnia Nowej Gwinei wynosi 786 tys. km², z czego 422 tys. km² zajmują indonezyjskie prowincje Papua Zachodnia i Papua, leżące w zachodniej części wyspy, natomiast pozostała część wschodnia (364 tys. km²) należy do Papui-Nowej Gwinei.

Wyspę zamieszkuje ok. 9 mln mieszkańców (2008), z czego większość stanowią Papuasi.

Historia

Wyspa została odkryta dla Europy w 1526 przez Portugalczyków. Odnalazł ją Jorge de Meneses. Wcześniej była odkryta i zamieszkana przez Papuasów.

Nowa Gwinea długi czas pozostawała samodzielna. Dopiero w XIX w. wyspa uległa podziałowi pomiędzy Holendrów, którzy zajmowali przez ok. 150 lat tylko zachodnie wybrzeże, a Niemców (część północno-wschodnia – Ziemia Cesarza Wilhelma) i Brytyjczyków (część południowo-wschodnia – Papua). Irian Zachodni był w latach 1949–1962 przedmiotem sporu pomiędzy Holandią a niepodległą Indonezją, by w końcu w 1963 stać się częścią tego drugiego państwa. Niemiecki protektorat został w czasie I wojny światowej przekazany Australii i od 1921 jako Nowa Gwinea Australijska stanowił terytorium mandatowe Ligi Narodów, a od 1946 terytorium powiernicze ONZ znajdujące się pod administracją australijską. Północna część wyspy w latach 1942–1945 była okupowana przez Japonię. W jej trakcie Japończycy dopuścili się wielu aktów ludobójstwa na rdzennej ludności wyspy, która wspólnie z Brytyjczykami, Holendrami, a później także z Amerykanami, była wyjątkowo zaangażowana w walkę o wyparcie z niej Azjatów. Nieco wcześniej, brytyjska kolonia Papua przeszła w 1905 pod zarząd Australii. W 1949 obie administrowane przez Australię części wyspy połączono w jedno terytorium zależne Terytorium Papui i Nowej Gwinei. Istniało ono aż do 1975, kiedy uzyskało niepodległość jako Papua-Nowa Gwinea.

Występują liczne, ale słabo zbadane i w niewielkim stopniu wykorzystywane bogactwa mineralne – eksploatuje się ropę naftową, miedź, srebro i złoto. Ludność wyspy składa się z kilkuset plemion papuaskich, mówiących odrębnymi językami. Szereg z nich znajduje się na bardzo niskim poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Głównymi zajęciami są: myślistwo, prymitywna uprawa ziemi (palma kokosowa, kauczuk, kakao), rybołówstwo oraz poławianie pereł. Nowa Gwinea jest słabo zurbanizowana i prawie nie posiada dróg komunikacyjnych.

Zobacz też

• Gwinea
• prakolczatka
• religie pierwotne
• język malajski papuaski

Bibliografia

• Michał Missala, Perspektywy samostanowienia Papui Zachodniej, „Stosunki Międzynarodowe - International Relations”, nr 3–4 (t. 26) / 2002, s. 201-220, ISSN 0209-0961.
• Tony Saulnier, Papuasi (Iskry, 1967).
• Grzegorz Torzecki, Irian Jaya. Papuasów Raj Utracony (Świat Książki, Warszawa 2001), ​ISBN 83-7227-712-5​.
• Lucjan Wolanowski, Dalej niż daleko. Reporter na Nowej Zelandii, Nowej Gwinei, w Malezji i Kambodży o dolach i niedolach, radościach i smutkach lądów i ludów oglądanych dalej niż daleko (Czytelnik, 1964).