Traktat z Tordesillas

Traktat z Tordesillasumowa dotycząca podziału sfer wpływów w Nowym Świecie, podpisana przez władców Portugalii i Hiszpanii w Tordesillas 7 czerwca 1494.

Traktat z Tordesillas
Ilustracja
Oryginał traktatu (Biblioteka Narodowa w Lizbonie)
Państwo

 Portugalia
 Hiszpania

Data utworzenia

7 czerwca 1494

Ratyfikowano

2 lipca (Kastylia), 5 września (Portugalia) 1494

Autor(zy)

Aleksander VI (papież)

Sygnatariusze

Ferdynand II Aragoński
Izabela I Kastylijska
Jan II Doskonały

Cel

Podział nowo odkrytych zamorskich terytoriów

Podział świata między Hiszpanią a Portugalią – na fioletowo linia podziału na zachodzie (wyznaczona traktatem z Tordesillas), a na zielono na wschodzie (układ z Saragossy)

Traktat zapobiegał konfliktowi o tereny odkryte przez Krzysztofa Kolumba w Ameryce i zapewniał Portugalczykom terytoria brazylijskie jeszcze przed ich oficjalnym odkryciem. Rodzi to przypuszczenia, że poznali oni linię brzegową Ameryki Południowej znacznie wcześniej niż się to powszechnie przyjmuje.

W 1529 traktat z Tordesillas, rozstrzygający o podziale terytoriów na zachodzie, został dopełniony układem z Saragossy, który rozstrzygał o podziale stref wpływów na wschodzie.

Portugalskie roszczenia do ziem odkrytych przez Kolumba edytuj

Zgodnie z wcześniejszym traktatem z Alcáçovas (1479) wszystkie nowo odkryte terytoria na południe od Wysp Kanaryjskich miały należeć do Portugalii. Dlatego też zaanektowanie przez Krzysztofa Kolumba ziem na zachodnich krańcach Atlantyku (1492) spotkało się z reakcją portugalskiego dworu. Jan II rozpoczął przygotowania do zajęcia należnych sobie terenów i mianował w tym celu admirała Francisco de Almeidę dowódcą eskadry, która miała zostać wysłana na zachodni Atlantyk. Zaniepokojeni obrotem sprawy władcy Hiszpanii rozpoczęli działania dyplomatyczne[1].

Hiszpańskie zabiegi dyplomatyczne w Watykanie edytuj

Hiszpańska ofensywa rozpoczęła się w 1493 w Watykanie. Zgodnie ze średniowieczną tradycją, papież legalizował prawa europejskich monarchów do nowo odkrytych terenów[2]. Hiszpańscy ambasadorzy w Rzymie Bernardin de Carvajal i Ruiz de Medina podjęli działania mające na celu złagodzenie niekorzystnych dla kastylijskiego dworu konsekwencji wynikających z traktatu z Alcáçovas[3].

3 maja 1493 w papieskiej bulli Inter coetera(inne języki) przyznano Królestwu Hiszpanii nowo odkryte terytoria. Dzień później, w kolejnym dokumencie[4], wyznaczono linię demarkacyjną biegnącą południkowo 100 lig (ok. 540 km, 320 mil) na zachód od wysp Zielonego Przylądka lub Azorów - obszary na zachód od niej miały należeć do Hiszpanii, na wschód - do Portugalii[5][6]. Uchwalenie w tak krótkim czasie tak ważnych dokumentów świadczy według badaczy o aktywnym portugalskim sprzeciwie oraz o tym, że drugi z nich uwzględniał stanowisko Lizbony[1][7].

Traktat z Tordesillas edytuj

Niepocieszony Jan II (król Portugalii) zgodził się jednak na dalsze mediacje z Hiszpanami, zakończone podpisaniem traktatu w Tordesillas 7 czerwca 1494[5]. W dokumencie zmieniono przebieg linii demarkacyjnej (bulle zawierały wiele błędów geograficznych[wymaga weryfikacji?][1]), która od tej pory biegła południkowo 370 lig (ok. 2 tys. km, 1184 mil) na zachód od Wysp Zielonego Przylądka[5][6][1].

Przyznawał on de facto Portugalii dzisiejszą Brazylię jeszcze przed jej oficjalnym odkryciem w 1500[5], co rodzi domniemanie, że Portugalczycy dopłynęli do wybrzeży Ameryki Południowej wcześniej, niż oficjalnie się to uznaje[8].

Znaczenie edytuj

Bulla i traktat podzieliły świat pomiędzy Portugalią a Hiszpanią na dwie półkule (według Cribba antypołudnikiem był południk 129°E)[9][10]. „Antypołudnik” został ustalony w 1529 układem z Saragossy[11][12].

Znaczenie traktatu było jednak głównie doraźne i zapobiegało otwartemu konfliktowi Portugalii i Hiszpanii. Pomimo faktu, że obowiązywał on do 1777, sami Portugalczycy złamali jego postanowienia jeszcze w XVII wieku, decydując się na ekspansję w głąb amerykańskiego interioru[1].

W roku 2007 traktat został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata[13].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e A. H. de Oliveira Marques: Historia Portugalii. T. I: Do XVII w.. Warszawa: PWN, 1987, s. 199-202. ISBN 83-01-07221-0.
  2. H.B. Johnson: The Portuguese settlement of Brazil, 1500–1580. W: The Cambridge History of Latin America. T. I: Colonial Latin America. Cambridge, Nowy Jork: Cambridge University Press, 1984, s. 259. ISBN 0-521-23223-6.
  3. H. Harrisse: The Diplomatic History of America. Its First Chapter 1452-1493-1494. Londyn: Ardent Media, 1967, s. 16-26.
  4. Druga bulla Inter Coetera Aleksandra VI 4 maja 1493 roku / tł. z hisz. Piotr Artur Sokołowski. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2023-02-16] (pol.).
  5. a b c d Tordesillas, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-02-16].
  6. a b Treaty of Tordesillas, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-02-16] (ang.).
  7. H. Harrisse: The Diplomatic History of America.... s. 27-40.
  8. M.C. Eakin: Historia Ameryki Łacińskiej. Zderzenie kultur. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, s. 86-87. ISBN 978-83-233-2808-7.
  9. Robert B. Cribb, Historical atlas of Indonesia, Honolulu : University of Hawai'i Press, 2000, s. 105, ISBN 978-0-8248-2111-1 [dostęp 2023-02-16].
  10. Encyclopaedia of Papua and New Guinea, [Melbourne] : Melbourne University Press in association with the University of Papua and New Guinea, 1972, s. 247, ISBN 978-0-522-84025-4 [dostęp 2023-02-16].
  11. Andrzej Piskozub, Morze w dziejach cywilizacji, Mariol, 1993, s. 54, ISBN 978-83-85552-03-1 [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  12. Henry Kamen, Imperium Hiszpańskie. Dzieje Rozkwitu i Upadku, Bellona, 2008, s. 221-222 [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  13. Memory of the World - Treaty of Tordesillas [online], UNESCO [dostęp 2023-02-15] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj