Kiribati

Republika Kiribati
Republic of Kiribati
Ribaberikin Kiribati
Flaga	Herb
	Dewiza: (kir.) Te Mauri, Te Raoi ao Te Tabomoa ; (Zdrowie, Pokój i Powodzenie)
	Hymn: Teirake Kaini Kiribati ; (Powstań, Kiribati)
Język urzędowy	angielski, kiribati
Stolica	Bairiki
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Taneti Maamau
Szef rządu	prezydent Taneti Maamau
Powierzchnia ; • całkowita ; • wody śródlądowe	; 726,34 km² ; 0%
Liczba ludności (2020); • całkowita ; • gęstość zaludnienia	; 119 438; 152 osób/km²
PKB (2017); • całkowite ; • na osobę	; 0,197 mld USD; 1721 USD
PKB (PSN) (2017); • całkowite ; • na osobę	; 0,266 mld dolarów międzynar.; 1976 dolarów międzynar.
Waluta	dolar Kiribati, dolar australijski (AUD)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii; 12 lipca 1979
Strefa czasowa	UTC od +12 do +14
Kod ISO 3166	KI
Domena internetowa	.ki
Kod samochodowy	KIR
Kod samolotowy	T3
Kod telefoniczny	+686
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku

Republika Kiribati (ang. Republic of Kiribati; kiribati Ribaberikin Kiribati)^[3] – państwo wyspiarskie na Oceanie Spokojnym. W skład tego państwa o powierzchni 726 km² wchodzą 32 atole i 1 wyspa koralowa Banaba, rozsiane na powierzchni przeszło 3,5 mln km² wokół równika. Przez obszar ten przechodzi 180 południk, co powoduje że Kiribati jest jedynym krajem na świecie położonym na wszystkich 4 półkulach Ziemi.

Są to wyspy trzech archipelagów Mikronezji i Polinezji: Wyspy Gilberta (16 wysp), Feniks (8) i Line Islands (8) oraz wyspa Banaba (zw. także Ocean). 21 z 33 wysp jest zamieszkanych.

Nazwa Kiribati (wymawiana kiribas) to zniekształcona przez miejscowy język mikronezyjski angielska nazwa głównej grupy wysp – Wysp Gilberta.

GeografiaEdytuj

Osobny artykuł: Geografia Kiribati.

WyspyEdytuj

Osobny artykuł: Wyspy Republiki Kiribati.

W skład Kiribati wchodzą wyspy: Gilberta, Feniks oraz Line (bez Jarvis, Palmyry i Kingman), łącznie 32 atole, oraz wyspa koralowa Banaba (Ocean). Rozciągłość między wyspami z zachodu na wschód wynosi około 4000 km, z północy na południe – ponad 2000 km. Kiribati jest jednym z najniżej położonych państw świata, najwyższy punkt państwa wznosi się na wysokość 81 m nad poziom oceanu.

Prognozy dotyczące zmian klimatu głoszą, że do 2050 roku Kiribati zostanie zalane przez wody Oceanu Spokojnego^[4].

KlimatEdytuj

Klimat równikowy. Średnia temperatura miesięczna 27–29 °C. Suma roczna opadów od 700 do 3000 mm (opady zwiększają się ku północy). Od kwietnia do października przeważają pasaty (wiatry północno-zachodnie). Okresowo występują susze.

HistoriaEdytuj

Główny artykuł: Historia Kiribati.

Pierwsi ludzie (I-Kiribati) pojawili się na tych wyspach między 1000 a 1300 r. Następujące po sobie inwazje Fidżyjczyków oraz Tongijczyków, wprowadziły do kultury mikronezyjskiej wiele elementów polinezyjskich. Jednak liczne małżeństwa mieszane sprawiły, że kultura, tradycje, a także wygląd mieszkańców są w miarę jednorodne.

Pierwsze kontakty z Europejczykami nastąpiły w XVI w., jednak ich apogeum nastąpiło w wieku XIX, gdy pojawili się tutaj wielorybnicy, handlarze niewolników i statki handlowe. Ich pojawienie się przyniosło lokalnej ludności jedynie problemy, m.in. śmiercionośne choroby. Odżyły też zapomniane lokalne konflikty plemienne. By uspokoić sytuację, Wielkiej Brytanii przyzwolono na utworzenie tu w 1892 protektoratu, który od 1916 stanowił brytyjską kolonię Wyspy Gilberta i Lagunowe. Wyspa Ocean (Banaba) została anektowana w 1900 po odkryciu bogatych pokładów guana. Wyspy Line i Feniks zostały wcielone po kawałku w ciągu kolejnych 20 lat.

Wyspy zostały zajęte przez Japonię w czasie II wojny światowej, stanowiąc część japońskiej linii obrony na wyspach Pacyfiku. W listopadzie 1943 aliantom udało się przełamać japońskie pozycje na atolu Tarawa po długotrwałej i krwawej walce. Bitwa o Wyspy Gilberta została uznana za punkt zwrotny w kampanii aliantów w tym obszarze.

Brytyjczycy zezwolili na rozszerzenie samorządności wysp w latach 60. XX w. W 1975 Wyspy Ellice oddzieliły się od kolonii i utworzyły w 1978 niepodległe państwo Tuvalu. Wyspy Gilberta uzyskały własny rząd w roku 1977, a suwerenność oficjalnie 12 lipca 1979 przyjmując nazwę Kiribati.

Po uzyskaniu niepodległości pierwszym prezydentem Kiribati został Ieremia Tabai, który rządził krajem w latach 1979–1991. Jego następcą został Teatao Teannaki, a następnie Teburoro Tito, który został wybrany na to stanowisko w roku 1994 i ponownie w wyborach w 1998. Od 2003 do 2016 urząd prezydenta sprawował Anote Tong, natomiast obecnym szefem państwa jest Taneti Maamau.

Ustrój politycznyEdytuj

Parlament Kiribati, nazywany Maneaba ni Maungatabu, wybierany jest co 4 lata i składa się z 36 członków. Prezydent, tzw. Beretitenti, jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu.

Każda z 21 zamieszkanych wysp posiada lokalną radę, która zajmuje się bieżącymi sprawami wspólnoty.

Podział administracyjnyEdytuj

Osobny artykuł: Podział administracyjny Kiribati.

Kiribati podzielone jest na 6 dystryktów:

oraz 21 rad wyspiarskich na wyspach: Abaiang, Abemama, Aranuka, Arorae, Banaba, Beru, Butaritari, Kanton, Kiritimati, Kuria, Maiana, Makin, Marakei, Nikunau, Nonouti, Onotoa, Tabiteuea, Tabuaeran, Tamana, Tarawa, Teraina.

ReligiaEdytuj

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[5]^[6]:

Katolicyzm: 55,0%

Osobny artykuł: Diecezja Tarawa i Nauru.

Protestantyzm: 38,9% (gł. Protestancki Kościół Kiribati, a także zielonoświątkowcy i adwentyści dnia siódmego)
Inni chrześcijanie: 3,1% (gł. mormoni i Świadkowie Jehowy)
Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Kiribati.
Brak religii: 0,8%
Inne religie: 2,2%.

GospodarkaEdytuj

PKB: 73,6 mln USD
PKB na osobę: 800 USD
Przyrost gospodarczy: 2,5%
Inflacja: 2%
Bezrobocie: 2% (ukryte szacunkowo 70%)
Produkcja energii elektrycznej: 7 mln kWh
Waluta: dolar australijski

Kiribati ma niewielkie zasoby złóż mineralnych. W chwili uzyskania niepodległości w 1979 roku złoża fosforytów, głównego niegdyś źródła dochodów, były już na wyczerpaniu. Obecnie większość PKB i eksportu dają ryby i kopra. W ostatnich latach gospodarka wysp przeżywa ciągłe wahania. Rozwój utrudnia brak wykwalifikowanej siły roboczej, słabo rozwinięta infrastruktura i duża odległość od rynków światowych. Turystyka wytwarza ponad 20% PKB. Usługi finansowe raczkują, podobnie jak prywatna przedsiębiorczość. Ważną rolę odgrywa zagraniczna pomoc finansowa, głównie z Wielkiej Brytanii i Japonii, której wysokość w ostatnich latach sięga 25–50% wartości PKB. Wartość przekazów od Kiribatyjczyków pracujących za granicą przekracza 5 mln USD rocznie. Pozyskiwana jest sól z wody morskiej (saliny na wyspie Kiritimati). Funkcjonuje niewielki przemysł spożywczy (produkcja soku palmowego) i odzieżowy, a także rzemiosło. Główne uprawy: palma kokosowa (plantacje na wyspie Kiritimati i 2 innych atolach w grupie Line Islands), pandanus, banany, drzewa chlebowe i melonowe. W lagunie Tarawy uprawia się wodorosty morskie.

Emisja gazów cieplarnianychEdytuj

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z Kiribati wyniosła w 1990 roku 0,043 Mt, z czego 0,02 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 0,278 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 143 kg. Następnie emisje wszystkich nieregularnie rosły. Największe wahania dotyczą emisji dwutlenku węgla, które po osiągnięciu maksimum w 2012 zaczęły spadać. Wzrost emisji tego gazu wynikał głównie z jej zwiększenia przez transport. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 0,032 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 0,272 t i w przeliczeniu na 1000 dolarów PKB 136 kg. Udział emisji metanu i dwutlenku węgla przez większość okresu był podobny. Na trzecim miejscu jest podtlenek azotu^[7].

TransportEdytuj

Międzynarodowe porty: Bonriki (w atolu Tarawa) i Cassidy (na wyspie Kiritimati). Ponadto jest tu 16 lotnisk, w tym port lotniczy Cassidy jako jedyny z kodami ICAO i IATA (na wyspie Kiritimati) z cotygodniowym rejsowym połączeniem (międzylądowaniem) lotu wykonywanego na trasie pomiędzy Nadi na Fidżi i Stanami Zjednoczonymi (Honolulu na Hawajach). Długość dróg: 640 km.

Gospodarce rolnej i nisko położonemu krajowi jako całemu zagraża podnoszenie się poziomu wód oceanicznych i miejscowe skażenie środowiska na skutek nasilonej migracji do centrum i powstałego skupienia tradycyjnych praktyk (latryny w lagunach).

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b Kiribati 2020-2021 Population and Housing Census data | Kiribati National Statistics Office [dostęp 2021-12-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2017: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018. [dostęp 2018-05-06]. (ang.).
↑ Daniel Jones: Cambridge English Pronouncing Dictionary. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 301. ISBN 978-0-521-01713-8.
↑ Znika wyspa na Pacyfiku. 100 tysięcy ludzi straci ojczyznę – Dziennik.pl.
↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-07-03].
↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-07-03].
↑ Kiribati, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 139, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[census-1] Kiribati 2020-2021 Population and Housing Census data | Kiribati National Statistics Office [dostęp 2021-12-05] (ang.).

[IMF-2] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2017: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018. [dostęp 2018-05-06]. (ang.).

[3] Daniel Jones: Cambridge English Pronouncing Dictionary. Cambridge: Cambridge University Press, 2004, s. 301. ISBN 978-0-521-01713-8.

[4] Znika wyspa na Pacyfiku. 100 tysięcy ludzi straci ojczyznę – Dziennik.pl.

[5] Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-07-03].

[6] Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-07-03].

[7] Kiribati, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 139, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]