Nowe Zamki
Nowe Zamki (słow. Nové Zámky, niem. Neuhäus[e]l, węg. Érsekújvár, tur. Uyvar, łac. Novum Castrum) – miasto powiatowe na Słowacji, w kraju nitrzańskim; 39,6 tys. mieszkańców (2011).
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Kraj | |||||
Powiat | |||||
Data założenia |
1561[1] | ||||
Burmistrz |
Otokar Klein[2] | ||||
Powierzchnia |
72,57[3] km² | ||||
Wysokość |
114[4] m n.p.m. | ||||
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
Nr kierunkowy |
+421 35[4] | ||||
Kod pocztowy |
940 01[4] | ||||
Tablice rejestracyjne |
NZ | ||||
Położenie na mapie kraju nitrzańskiego | |||||
Położenie na mapie Słowacji | |||||
47°59′08″N 18°09′28″E/47,985556 18,157778 | |||||
Strona internetowa |
Geografia
edytujMiasto położone jest na obszarze Niziny Naddunajskiej, nad rzeką Nitra, na wysokości 119 m n.p.m. Leży w odległości około 100 km od Bratysławy i około 25 km od granicy z Węgrami. Jest ważnym węzłem komunikacyjnym południowej Słowacji.
Miasto znajduje się w strefie umiarkowanej klimatu kontynentalnego. Średnia temperatura roczna wynosi 9,7 °C, przy czym najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 20,1 °C, a najzimniejszym styczeń: –1,8 °C. Średni opad roczny wynosi 556 mm[7].
Historia
edytujMiasto posiada wyjątkową historię. Od drugiej połowy X wieku aż do roku 1918 należało (z niewielkimi przerwami) do Królestwa Węgier. W latach 1573–1581 zbudowano tu, na miejscu starszej osady, twierdzę mającą bronić Węgier przed najazdami Turków Osmańskich. Wokół twierdzy powstało miasto. W początkach XVII wieku zbudowano nową, potężną fortecę na planie gwiazdy, która była w owym czasie jedną z najnowocześniejszych budowli obronnych w Europie.
Turcy próbowali zdobywać ją sześciokrotnie, a udało im się to dopiero w 1663 roku. Była ośrodkiem administracyjnym tureckiego wilajetu – z podległymi sandżakami jak Litra, Leve, Novigrad, Holok, Bukabak i Şefradi (prawdopodobnie Šahy).
Słowackie powiedzenie „Stać jak Turek pod Nowymi Zamkami”, znaczy robić coś z poświęceniem i cierpliwością, co przypomina z jaką determinacją Turcy próbowali zdobyć twierdzę.
W roku 1685 odbiły ją siły cesarskie dowodzone przez Karola V, księcia Lotaryngii. W sześć lat później arcybiskup Ostrzyhomia nadał osadzie pod zamkiem prawa miejskie.
Miasto odgrywało ważną rolę w licznych antyhabsburskich powstaniach XVII wieku. Chcąc na przyszłość zapobiec temu, by forteca stawała się punktem oparcia dla kolejnych zrywów, cesarz Karol VI w roku 1724 kazał ją zburzyć.
Po upadku Austro-Węgier w roku 1918 miasto weszło w skład nowo powstałej Czechosłowacji. W rezultacie tzw. pierwszego arbitrażu wiedeńskiego należało od 1938 do 1945 roku do Węgier. W czasie II wojny światowej (w listopadzie 1944 i w marcu 1945[8]), miasto zostało poważnie zniszczone alianckimi bombardowaniami. W ich wyniku zginęło blisko 6500 osób, czyli około 40% populacji.
W 1935 roku w miejscowości powstał jeden z zakładów Baty.
Zabytki
edytujSynagoga
edytujSynagoga Česká Bašta wzniesiona została w połowie XIX wieku. Po renowacji w roku 1992 została zarejestrowana jako obiekt zabytkowy. Jest jedną z zaledwie czterech czynnych synagog na Słowacji (w miastach Bratysława, Koszyce, Bardejów i Nowe Zamki) i służy celom religijnym miejscowej społeczności żydowskiej.
Kościół i klasztor franciszkanów
edytujJest to wczesnobarokowa budowla z połowy XVII wieku, modernizowana i przebudowywana w XVIII i pod koniec XIX wieku.
Pomnik Antona Bernoláka
edytujBrązowy pomnik, przedstawiający Bernoláka w pełnej postaci na czworokątnym postumencie, dzieło rzeźbiarza Jozefa Pospíšila, został odsłonięty w Nowych Zamkach 1937 r. Już jednak rok później został on dosłownie w przeddzień zajęcia miasta przez Węgrów zdemontowany i wywieziony do Żyliny. Na nowozamecki rynek wrócił w roku 1946. Dwadzieścia lat później został przeniesiony na tamtejszy Plac Bernoláka (słow. Bernolákovo námestie), by w roku 2005 wrócić ponownie na rynek (słow. Hlavné námestie)[9].
Demografia
edytujWedług spisu z roku 2001 miasto zamieszkiwało 42 262 osób, w tym 69,67% Słowaków, 27,52% Węgrów i innych. Jeśli chodzi o podział według wyznania najwięcej było katolików (71,72%), a ewangelicy stanowili 3,36% społeczności.
Rok |
|
|
|
1694 | 1200 | 1880 | 10 584 |
1713 | 1525 | 1890 | 11 299 |
1731 | 2970 | 1900 | 13 204 |
1755 | 3873 | 1910 | 16 228 |
1779 | 4671 | 1940 | 23 306 |
1787 | 5167 | 1945 | 13 400 |
1811 | 5493 | 1946 | 18 710 |
1821 | 5957 | 1950 | 20 031 |
1830 | 6904 | 1961 | 22 041 |
1851 | 6936 | 1965 | 23 457 |
1857 | 7622 | 1991 | 42 923 |
1869 | 9483 | 2001 | 42 262 |
Porównanie wielkości grup etnicznych:
Rok | ||||||||
1700 | 1720 | 1890 | 1910 | 1930 | 1938 | 1991 | 2001 | |
Węgrzy | 61% | 46% | 71% | 91,43% | 45% | 88% | 31,10% | 27,50% |
Słowacy | 25% | 36% | 8% | 5,94% | 42% | 9,5% | 66,82% | 69,70% |
Niemcy | 13% | 17% | 4% | 2% | – | – | – | <0,1% |
Romowie | – | – | 3% | – | – | – | – | 0,80% |
Żydzi | – | – | 13% | 8,48% | 8% | – | – | 0,4% |
Gospodarka
edytujW mieście rozwinął się przemysł maszynowy, metalowy, spożywczy, materiałów budowlanych oraz skórzany[1].
Znane osobistości
edytuj- Johann Ludwig von Wolzogen, austriacki filozof i teolog działający w Polsce
- Anton Bernolák, lingwista
- Ferenc Helbing, artysta grafik
- Lajos Kassák, poeta
- Henrieta Nagyová, tenisistka
- Martina Suchá, tenisistka
- Martin Straňovský, piłkarz ręczny
Miasta partnerskie
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Nowe Zamki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-02] .
- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-02]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 72,57S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Príroda. [w:] Oficjalna strona internetowa miasta [on-line]. [dostęp 2017-11-02]. (słow.).
- ↑ Na dwa tygodnie przed wyzwoleniem.
- ↑ Bábik Ján: Vojenská i literárna pevnosť Nové Zámky, w:: „Krásy Slovenska” R. LXXXIX, nr 5-6/2012, s. 47–48.