Przypadek zależny

przypadek gramatyczny
(Przekierowano z Obliquus)

Przypadek zależny (łac. casus obliquus, dosł. „przypadek zgięty, skośny”, w standardzie glosowania oznaczany jako OBL[1]) – przypadek, który służy do wyrażania funkcji określnika – czyli funkcji innej niż podmiot – w zdaniu[2]. Przypadki zależne często kontrastują z przypadkiem niezależnym (nieoznaczonym przy pomocy dystynktywnej końcówki fleksyjnej) – mianownikiem (np. pol. człowiekczłowiekaczłowiekowiczłowiekaczłowiekiemczłowieku) lub absolutywem – część języków jednak posiada specjalne końcówki mianownikowe (np. łacina[3], litewski[4] czy galijski[5]) lub absolutywne, np. inuktitut[6]. W języku polskim przypadkami zależnymi są dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik i miejscownik[7].

Przykłady

edytuj

Języki romańskie

edytuj

W językach romańskich łacińska fleksja imienna uległa znacznemu uproszczeniu, ostatecznie wyróżniając tylko mianownik i przypadek zależny[8]. System ten utrzymał się do dziś w językach wschodnioromańskich (arumuński, istrorumuński, meglenicki, rumuński)[9] oraz w niektórych dialektach franko-prowansalskich[10][11], a ponadto jest poświadczony historycznie także we francuskim[12] i oksytańskim[13]. Formy mianownikowe i zależne w językach romańskich charakteryzują się znaczną homofonią[14].

Porównanie systemów przypadkowych w językach romańskich
Język Rumuński Franko-prowansalski
(Valais)
Starofrancuski Starooksytański
Liczba pojedyncza mnoga pojedyncza mnoga pojedyncza mnoga pojedyncza mnoga
Rodzaj męski żeński męski żeński męski żeński męski żeński męski żeński męski żeński męski żeński męski żeński
Mianownik un domn
domnul
o casă
casa
niște domni
domnii
niște case
casele
[ɔ̃ maˈtɔŋ]
[lɤ maˈtɔŋ]
[ɔn ˈd͡zœʊ]
[lɤ ˈd͡zœʊ]
[ɔn maˈtɔŋ]
[lɛ maˈtɔŋ]
[ɔn ˈd͡zœʊ]
[lɛ ˈd͡zœʊ]
un veisins
li veisins
une citez
la citez
veisin
li veisin
citez
les citez
un jorns
lo jorns
una domna
la domna
jorn
li jorn
domnas
las domnas
Przypadek zależny unui domn
domnului
unei case
casei
unor domni
domnilor
unor case
caselor
[ɔ̃ maˈtɔŋ]
[lɔ maˈtɔŋ]
[ɔn ˈd͡zœʊ]
[la ˈd͡zœʊ]
[ɔn maˈtɔŋ]
[lɛ maˈtɔŋ]
[ɔn ˈd͡zœʊ]
[lɛ ˈd͡zœʊ]
un veisin
le veisin
une cité
la cité
veisins
les veisins
citez
les citez
un jorn
lo jorn
una domna
la domna
jorns
los jorns
domnas
las domnas

Przypisy

edytuj

Źródła

edytuj
  • Charles E. Bennett, New Latin Grammar, Ithaca, New York 1918 [dostęp 2023-01-24].
  • Bernard Comrie, Martin Haspelmath, Balthasar Bickel, The Leipzig Glossing Rules: Conventions for interlinear morpheme-by-morpheme glosses [online], Committee of Editors of Linguistics Journals, 31 maja 2015 [dostęp 2023-01-24].
  • David Crystal, Dictionary of Linguistics and Phonetics, Hoboken: Wiley, 2008, ISBN 978-1405152969.
  • Joseph F. Eska, Continental Celtic, [w:] Roger D. Woodland (red.), The Ancient Languages of Europe, Cambridge: Cambridge University Press, 2008, s. 165–188, ISBN 978-0-521-68495-8.
  • Andres Kristol, Le francoprovençal, laboratoire des virtualités linguistiques de la Romania occidentale: le système bicasuel des parlers valaisans, „Actes del 26é Congrés de la lingüística i filologia romàniques”, Berlin: De Gruyter, 2013, s. 341–361.
  • Andres Kristol, Francoprovençal, [w:] Adam Ledgeway, Martin Maiden (red.), The Oxford Guide to the Romance Languages, Oksford: Oxford University Press, 2016, s. 350–362, ISBN 978-0199677108.
  • Martin Maiden, Morphological persistence, [w:] Martin Maiden, John Charles Smith, Adam Ledgeway (red.), The Cambridge History of The Romance Languages, Vol. 1: Structures, Cambridge: Cambridge University Press, 2013, s. 155–215, ISBN 978-0521800723.
  • Martin Maiden, Romanian, Istro-Romanian, Megleno-Romanian, and Aromanian, [w:] Adam Ledgeway, Martin Maiden (red.), The Oxford Guide to the Romance Languages, Oksford: Oxford University Press, 2016, s. 91–125, ISBN 978-0199677108.
  • Alicja Nagórko, Praktyczna gramatyka języka polskiego, Warszawa: PWN, 2010, ISBN 978-83-01-16092-0.
  • William D. Paden, An Introduction to Old Occitan, Nowy Jork: The Modern Language Association of America, 2021, ISBN 978-1-60329-054-8.
  • Meilutė Ramonienė i inni, Lithuanian: A Comprehensive Grammar, Milton Park Abington: Routledge, 2018, ISBN 978-1138063617.
  • Rosanna Sornicola, Romance linguistics and historical linguistics, [w:] Martin Maiden, John Charles Smith, Adam Ledgeway (red.), The Cambridge History of The Romance Languages, Vol. 1: Structures, Cambridge: Cambridge University Press, 2013, s. 1–49, ISBN 978-0521800723.