Otwornica gorzka
Otwornica gorzka (Lepra amara (Ach.) Hafellner) – gatunek grzybów z rodziny otwornicowatych (Pertusariaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
otwornica gorzka |
| Nazwa systematyczna | |
| Lepra amara (Ach.) Hafellner Stapfia 104(1): 171 (2016) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pertusaria, Pertusariaceae, Pertusariales, Ostropomycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten opisany został w 1809 przez E. Achariusa jako Variolaria amara[1]. W 1872 William Nylander przeniósł go do rodzaju Pertusaria, a w 2016 Joseph Hafellner do rodzaju Lepra[3] Ma około 20 synonimów. Niektóre z nich:
- Patellaria faginea (L.) Wibel 1799
- Pertusaria amara (Ach.) Nyl. 1872
- Pertusaria faginea (L.) Leight. 1871
- Pertusaria slesvicensis Erichsen 1934
- Variolaria amara Ach. 1809
- Variolaria faginea (L.) Pers. 1794
- Verrucaria faginea (L.) F.H. Wigg. 1780[3].
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2]. Po przeniesieniu do rodzaju Lepra jest niespójna z aktualną nazwą naukową[1]
Morfologia
edytujPlecha skorupiasta, zazwyczaj dość gruba, ale czasami cienka. Powierzchnia jest szorstka, pomarszczona lub chropowata, czasami podzielona na poletka. Ma barwę od jasnoszarej do ciemnoszarej i bardzo gorzki smak. Przedplesze jest jaśniejsze i czasami podzielone na pasemka. Na powierzchni zawsze i licznie występują soralia, pojedynczo lub w grupach, często łączą się z sobą. Mają średnicę 0,2–2 mm. kolisty lub półkolisty kształt i szeroko przylegają do plechy. Plecha zawiera glony protokokkoidalne[4].
Reakcje barwne: Pd + czerwony, K –, KC + fioletowoczerwony[4].
Owocniki typu apotecjum pojawiają się bardzo rzadko. Są zagłębione po kilka w brodawkach podobnych do soraliów. Mają silnie, białawo przyprószone tarczki o barwie od czerwonawej przez brunatną do czarnej. W każdym worku powstaje jeden tylko, jednokomórkowy, bezbarwny i grubościenny zarodnik o rozmiarach 140-230 × 50–70 μm[4].
Najbardziej podobna jest również pospolita otwornica zwyczajna (Pertusaria albescens). Odróżnia się bardzo dużymi soraliami (mają średnicę 0,5–4,5 mm), grubą plechą i brakiem kwasu fumarioprotocetrariowego. Pewne odróżnienie tych gatunków możliwe jest reakcjami barwnymi; u otwornicy gładkiej wszystkie są negatywne[5].
Występowanie i siedlisko
edytujGatunek szeroko rozprzestrzeniony, głównie na półkuli północnej. Najliczniej notowany jest w Ameryce Północnej i Europie, ale występuje także w Azji, Ameryce Środkowej, północnych rejonach Ameryki Południowej i Afryki oraz w Australii[6] W Polsce pospolity w całym kraju.
Główne siedlisko jego występowania to kora drzew, zwłaszcza liściastych, szczególnie w miejscach bardziej słonecznych; poza zwartymi kompleksami leśnymi lub w świetlistych lasach[4].
Znaczenie
edytujWytwarza kwas fumaroprotocetrariowy, który nadaje jej bardzo gorzki smak, podobny do smaku chininy. Właśnie z powodu tego gorzkiego smaku dawniej plecha otwornicy gorzkiej używana była jako namiastka chininy[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Index Fungorum [online] [dostęp 2023-01-25] (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ a b Species Fungorum [online] [dostęp 2023-01-25] (ang.).
- ↑ a b c d Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Pertusaria amara [online], Consortium of North American Lichen Herbaria [dostęp 2015-02-25] (ang.).
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2014-04-18].
- ↑ Kwartalnik turystyczny. W górach [online] [dostęp 2014-06-06].