Pępówka kubkowata

Pępówka kubkowata (Omphalina pyxidata (Bull.) Quél.) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales).

Pępówka kubkowata

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	incertae sedis
Rodzaj	pępówka
Gatunek	pępówka kubkowata
Nazwa systematyczna
Omphalina pyxidata (Bull.) Quél. Enchir. Fung. (Paris): 43 (1886)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Omphalina, Incertae sedis, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi.

Po raz pierwszy takson ten opisał w 1872 r. Miles Joseph Berkeley, nadając mu nazwę Agaricus pyxidatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1886 r. Lucien Quélet.

Ma 12 synonimów. Niektóre z nich:

• Clitocybe hepatica (Fr.) H.E. Bigelow 1974
• Clitocybe pyxidata (Bull.) Singer 1980
• Gerronema pyxidatum (Bull.) Raithelh. 1980
• Omphalia pyxidata (Bull.) P. Kumm. 1871.

Stanisław Chełchowski w 1898 r. podał polską nazwę pępówka (bedłka) kubkowata, F. Kwieciński w 1896 pępkowiec kubkowaty, Władysław Wojewoda w 2003 zaakceptował nazwę pępówka kubkowata.

Morfologia

Kapelusz

Średnica 3–15 mm, początkowo wypukły, potem płaski, na koniec z lekko wklęsłym środkiem, lekko higrofaniczny. Powierzchnia delikatnie owłosiona, ciemnobrązowo-ochrowa, przechodząca w jasnobrązową. Brzeg początkowo podwinięty, następnie rozprostowujący się, gładki do lekko prążkowanego. Stare owocniki w eksykatach są białawe.

Blaszki

W liczbie 18–25; l = 1–2, zbiegające, grube, rzadkie, często z międzyblaszkami i blaszkami rozwidlonymi, białawe do jasnoochrowych. Ostrze całe, tej samej barwy.

Trzon

Wysokość 15–40 mm, grubość 1–3 mm, cylindryczny, z lekko rozszerzoną podstawą, falisto-wygięty, początkowo pełny, potem pusty, jaśniejszy niż kapelusz, jasno ochrowobrązowy, delikatnie oprószony.

Miąższ

Elastyczny, cienki, pod skórką od białawo-ochrowego do jasnobrązowo ochrowego, bez wyraźnego zapachu i smaku.

Wysyp zarodników

Biały.

Cechy mikroskopowe

Podstawki 28–46(–60) × 6–9 μm, maczugowate, 2- lub 4-zarodnikowe, sterygmy o długości 3–7 μm, zwykle ze sprzążkami. Zarodniki 7–10 × 4,5–6,5 μm, Q=1,3–1,7, Qm=1,51, w widoku z przodu elipsoidalne, w widoku z boku łezkowate do lekko migdałowatych, gładkie, cienkościenne, szkliste, nieamyloidalne, z jedną gutulą i wyraźnym hilum. Cheilocystydy liczne, 23–45 × 3–6 × 2,5–5 µm, cylindryczne, smukłe, ze zwężającymi się lub lekko napęczniałymi wierzchołkami, niektóre bocznie spłaszczone, szkliste, cienkościenne, często z wewnętrznymi mikrokanałami. Pleurocystydy 25–65 × 3,5–5,5 × 2,5–5(–7) μm, podobne do cheilocystyd, ale nieco dłuższe. Trama blaszek nieregularna, składająca się ze strzępek o szerokości 3,3–7 μm. Skórka kapelusza zbudowana z cylindrycznych, splątanych strzępek o szerokości 6–10 μm; elementy końcowe z wierzchołkiem o szerokości 7–13 μm. W strzępkach skórki silnie inkrustujący pigment. Pileocystydy liczne, wrzecionowate do butelkowatych, 35–60 × 3,5–9 × 3,5–5 µm. Kaulocystydy podobne do cystyd hymenium (30–65 × 4–5 × 3–5 µm).

Występowanie i siedlisko

Podano występowanie pępówki kubkowatej na wszystkich kontynentach poza Afryką i Antarktydą. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył wiele stanowisk. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną.

Grzyb naziemny. Rośnie w lasach liściastych, mieszanych i iglastych, na leśnych ścieżkach i drogach, na miejscach trawiastych, na obrzeżach lasów, w parkach, na polach pastwiskach, zwłaszcza na piaszczystych glebach. Owocniki wytwarza od maja do października.