Pępawa zielona

gatunek rośliny

Pępawa zielona (Crepis capillaris (L.) Wallr.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Występuje w Europie Zachodniej i Środkowej, a jako gatunek introdukowany także w Północnej oraz na innych kontynentach. W Polsce jest często spotykany z wyjątkiem północno-wschodniej części kraju. Rośnie w zbiorowiskach trawiastych, na przydrożach i odłogach. W uprawach i na łąkach bywa chwastem.

Pępawa zielona
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

pępawa

Gatunek

pępawa zielona

Nazwa systematyczna
Crepis capillaris (L.) Wallr.
Erst. Beitr. Fl. Hercyn.: 287 (1840)[3]

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Występuje głównie w Europie Zachodniej i Środkowej. Na północy sięga do Wysp Owczych, środkowej Norwegii, Szwecji i południowej Finlandii[4] (przy czym stanowiska skandynawskie uznawane bywają za wynik zawleczenia[5]). Wschodnia granica zwartego zasięgu sięga do wschodniej Polski, Ukrainy i Rumunii. Dalej w Europie Wschodniej rośnie w dużym rozproszeniu z wyspowym obszarem występowania w Kaukazie Północnym. Rzadki jest w południowych częściach Półwyspu Apenińskiego i Bałkańskiego[4]. Poza Europą kontynentalną został introdukowany na Azory, Wyspy Kanaryjskie, Maderę, do Kaukazu Południowego, Ameryki Północnej i Południowej, Południowej Afryki, Nowej Zelandii i południowej Australii[5][4].

W Polsce gatunek jest pospolity w południowej części kraju, poza tym dość rozpowszechniony z wyjątkiem części północno-wschodniej, skąd znany jest z rozproszonych stanowisk[6].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Roślina żywozielona[7][8], w dole zwykle naga i tu czerwono nabiegła[7], w górze (rzadko cała) jest owłosiona, w tym z gruczołami[9]. Korzeń palowy jest wrzecionowaty, cienki[7] i krótki[9]. Pęd zwykle pojedynczy, czasem z kilkoma łodygami[9]. Łodyga zwykle prosto wzniesiona, czasem łukowato podnosząca się, nierozgałęziająca się lub tylko w dole[7]. Roślina osiąga od 10[9]–20 do 100, rzadko 120 cm wysokości[7].
Liście
Skupione w odziomkową rozetę i łodygowe, osiągają od 5 cm (górne) do 30 cm długości (dolne)[9]. Górne są siedzące, a dolne ogonkowe. Blaszka liści jest płaska (nie podwinięta na brzegu), lancetowata do równowąsko lancetowatej. Uszkowata nasada górnych liści jest wyraźnie pierzasto dzielna, z nierównej długości, zwykle jednak okazałymi ząbkami. Liście na brzegach są ostro ząbkowane lub nierówno, pierzasto klapowane (zwłaszcza dolne)[7][9].
Kwiaty
Zebrane w liczne koszyczki (często ponad 10) tworzące baldachopodobne wiechy złożone[9]. Koszyczki osiągają 10–15 mm średnicy, przy okrywie długości 5–7 mm[8], kształtu dzwonkowatego lub walcowatego[7][9]. Zewnętrzne jej listki w liczbie 7–9 zwykle są przylegające[8], owłosione i przynajmniej częściowo ogruczolone[7]. W koszyczkach znajduje się od 20 do 60 kwiatów języczkowatych[9], o złocistożółtych koronach, od spodu często czerwono nabiegłych[7][9]. Szyjki słupków są także żółte[8].
Owoce
Brązowożółte niełupki od 1,5 do 2,5 mm długości z 10 żebrami, zaostrzone na końcach, ale bez dzióbka[8][9]. Puch kielichowy miękki, biały ok. 3–4 mm długości[9].
Gatunki podobne
W Europie Środkowej wyróżnia się od rocznych i dwuletnich (pozbawionych kłącza) innych pępaw żywozielonymi i płaskimi liśćmi (liście szarozielone o podwiniętych brzegach ma rosnąca także na siedliskach ruderalnych pępawa dachowa Crepis tectorum) oraz stosunkowo niewielką okrywą (do 7 mm długości), o zewnętrznych jej listkach przylegających, koszyczkach do 15 mm średnicy i owocach do 2,5 mm długości[8].

Biologia i ekologia

edytuj
 
Siewki

Roślina jednoroczna i dwuletnia[7], terofit i hemikryptofit[8]. Kwitnie od czerwca do września[7], często też do października[8]. Rozmnaża się tylko przez owoce. Kiełkuje wiosną i jesienią (roślina jara i ozima)[10].

Liczba chromosomów wynosi 2n=6[8].

Rośnie na polach, odłogach, przydrożach, w zaroślach[7], na trawnikach i w miejscach ruderalnych[9]. Na obszarach górskich w Polsce sięga do nieco ponad 1000 m n.p.m.[7]

Systematyka i zmienność

edytuj

W obrębie gatunku wyróżnia się co najmniej dwie odmiany[11]:

  • var. capillaris – pęd z kilkoma lub licznymi łodygami, bez wyraźnego pędu głównego; listki okrywy długości od 4,5 do 6 mm,
  • var. agrestis (Waldst. & Kit.) Dalla Torre & Sarnth. – pęd pojedynczy lub z kilkoma łodygami, ale boczne cienkie, wyraźnie ustępujące wielkością pędowi głównemu; listki okrywy długości od 7 do 9 mm.

Gatunek tworzy mieszańce z pępawą dachową Crepis tectorum[12].

Znaczenie użytkowe

edytuj

Gatunek jest niezbyt pospolitym chwastem na polach i łąkach, zwalczanym za pomocą starannej uprawy mechanicznej[10].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-06-18] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-06-18] (ang.).
  3. Crepis apillaris (L.) Wallr.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-17].
  4. a b c Crepis capillaris. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2021-06-18].
  5. a b Crepis capillaris (L.) Wallr.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-06-18].
  6. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 179, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  7. a b c d e f g h i j k l m Maria Sychowa: Crepis L., Pępawa. W: Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1972, s. 120.
  8. a b c d e f g h i Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 516. ISBN 83-01-14342-8.
  9. a b c d e f g h i j k l m Crepis capillaris (Linnaeus) Wallroth. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-18].
  10. a b Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1955, s. 476.
  11. Peter Sell, Gina Murrell, Flora of Great Britain, Ireland, Isle of Man, and the Channel Islands, Cambridge, Eng. 1996, s. 206-207, ISBN 978-1-107-08892-4, OCLC 864938363.
  12. E. B. Babcock, J. L. Collins. Interspecific Hybrids in Crepis. I. Crepis capillaris (L) Wallr. × C. tectorum L.. „Proc Natl Acad Sci USA”. 6, 11, s. 670–673., 1920. DOI: 10.1073/pnas.6.11.670.