Pałac Radziwiłłów w Wilnie

Pałac Radziwiłłów w Wilnie
	; Wejście do pałacu
Państwo	Litwa
Okręg	wileński
Miejscowość	Wilno
Adres	ul. Wileńska 24; oraz ul. Dobroczynna 3; i ul. Ludwisarska 2; Wilno
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	barok
Architekt	Constantino Tencalla
Inwestor	Janusz Radziwiłł
Kondygnacje	3
Rozpoczęcie budowy	po 1640
Ukończenie budowy	1653
Ważniejsze przebudowy	1840
Zniszczono	1655
Pierwszy właściciel	Janusz Radziwiłł
Kolejni właściciele	Bogusław Radziwiłł
Obecny właściciel	Wileński Uniwersytet Techniczny im. Giedymina, Wydział Architektury
	Położenie na mapie Wilna Pałac Radziwiłłów w Wilnie
	Położenie na mapie Litwy Pałac Radziwiłłów w Wilnie
	54°41′02″N 25°16′49″E/54,683889 25,280278
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Radziwiłłów (Pałac Januszowski), (litewski: Radvilų rūmai) – późnorenesansowy pałac na Starym Mieście w Wilnie, na Litwie. Znajduje się przy ulicy Wileńskiej 24 oraz przy ulicach Dobroczynnej 3 i Ludwisarskiej 2. Był to drugi pałac Radziwiłłów z linii na Birżach pod względem znaczenia po starszym Pałacu Bogusławowskim, ale największy w Wilnie.

Historia edytuj

W XVI w. należał do Kiszków, którzy posiadali tam drewniany dwór. Prawdopodobnie w związku z małżeństwem Barbary z Kiszków z Jerzym Radziwiłłem Herkulesem (zm. 1541), kasztelanem wileńskim i hetmanem wielkim litewskim, stał się własnością rodu Radziwiłłów i był dziedziczony kolejno przez Mikołaja „Rudego” oraz jego syna Krzysztofa „Pioruna”^[1]. Obecny budynek został zbudowany na polecenie hetmana wielkiego litewskiego, wojewodę wileńskiego Janusza Radziwiłła. Budowę rozpoczęto po 1640 roku, a ukończono przed rokiem 1653. Twórcą projektu był architekt królewski Constantino Tencalla, a wykonawcami budowniczy Jan Ulrich i Wilhelm Pohl^[1]. Od imienia fundatora pałac był nazywany Pałacem Januszowskim, dla odróżnienia od innego pałacu Radziwiłłów w Wilnie na Puszkarni zwanego Pałacem Bogusławowskim (dziś nieistniejącego). W 1655 r. zmarł jego właściciel Janusz, a Bogusław Radziwiłł, ożeniony z jego córką Anna Marią, przejął pałac. Budynek został zniszczony w 1655 roku w czasie najazdu moskiewskiego 1655-1660 i wojny północnej. Bogusław Radziwiłł zamierzał wyremontować pałac, w którym przygotowano do użytkowania jeden z pawilonów, jednak prac nie rozpoczęto przed jego śmiercią. Nieświescy spadkobiercy nie byli zainteresowani rewaloryzacją dóbr swoich kalwińskich kuzynów, zwłaszcza, że mieli rodowe pałace i nieruchomości w Wilnie niezagrożone przejęciem w ramach sporów o dobra neuburskie^[1].

W XIX wieku rozebrano trzy pawilony oraz dwa skrzydła, w miejscu których powstała zabudowa kamieniczna^[1]. Dominik Hieronim Radziwiłł przekazał pałac Wileńskiemu Towarzystwu Dobroczynności. W czasie I wojny światowej został częściowo zrujnowany i przetrwało tylko północne skrzydło pałacu. W okresie międzywojennym zostały jedynie fragmenty ruin, nie dające wyobrażenia o jego architekturze i przepychu. Dziedziniec został zabudowany prowizorycznymi obiektami. Jeden z pawilonów odrestaurowano w 1984 roku. Od 1990 znajduje się w nim pododdział Litewskiego Muzeum Sztuki. W części pałacu utrzymanego w stylu manieryzmu, a w XVII w. zwanego „Wileńskim Luwrem”, przez długi czas eksponowane było malarstwo zagraniczne (Europy Zachodniej i Środkowej, Rosji) oraz 165 portretów rodziny Radziwiłłów. Niektóre części pałacu nadal pozostają zrujnowane.

Architektura edytuj

Budowli nadano nietypowy, jak na 1 połowę XVII wieku kształt i plan. Stworzono kompozycję opartą na planie „U”, składającą się z pięciu trzykondygnacyjnych pawilonów, czterech w narożach i jednym w centrum, połączonych piętrowymi segmentami^[1]. Ukształtowany został w ten sposób paradny dziedziniec otwierający się jedną stroną do ulicy. Istnienie trójskrzydłowej i pięciopawilonowej kompozycji potwierdza plan sytuacyjny z ok. 1737 r. Pierwotna koncepcja ideowa w przeważającej mierze została zrealizowana^[1]. Pałac Radziwiłła stanowi przekład adaptacji koncepcji paryskiego Pałacu Luksemburskiego (1610-1630; Salomon de Brosse) w rezydencjonalnej architekturze Rzeczypospolitej. Cechą charakterystyczną było wprowadzenie dużych pawilonów połączonych niższymi skrzydłami. Powyższy model wywodzi się z renesansowej architektury, gdy średniowieczne wieże przekształcono w wieżowe ryzality, a następnie rozrosły się one do okazałych pawilonów. Tego typu rozwiązania architektoniczne pojawiły się w Rzeczypospolitej w czasach panowania Władysława IV Wazy i związano je ściśle z treściami militarnymi, apologetyzacją rycerskiej profesji^[1]. Podobne założenia powstały w Podhorcach (1634-1640; atryb. proj. C. Tencalla) oraz w Warszawie, gdzie formę pawilonową nadano Arsenałowi Królewskiemu (1638-1640; C. Tencalla?)^[1].

Galeria edytuj

Medal Sebastiana Dadlera z 1653 roku, na rewersie widok pałacu
Południowo-zachodni portal wschodniego skrzydła pałacu

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Tadeusz Bernatowicz, Książęcy splendor w stolicy. Rezydencje i dobra Radziwiłłów w. Wilnie XVI–XVIII wieku, [w:] HISTORIA – KONSERWACJA – REWITALIZACJA. Funkcjonowanie rezydencji regionu łódzkiego w kontekście doświadczeń europejskich. Prace dedykowane pamięci Profesora Leszka Kajzera, Łódź 2016, s. 17-40.

Linki zewnętrzne edytuj

Oficjalna strona internetowa Muzeum w Pałacu. ldm.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
Pałac Radziwiłłów na stronie internetowej vilnius-tourism.lt
Pałac na stronie internetowej radzima.org

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Tadeusz Bernatowicz, Książęcy splendor w stolicy. Rezydencje i dobra Radziwiłłów w. Wilnie XVI–XVIII wieku, [w:] HISTORIA – KONSERWACJA – REWITALIZACJA. Funkcjonowanie rezydencji regionu łódzkiego w kontekście doświadczeń europejskich. Prace dedykowane pamięci Profesora Leszka Kajzera, Łódź 2016, s. 17-40.

[1]