Wikipedia

Papieska elekcja 1159

Papieska elekcja 4-7 września 1159 – papieska elekcja, która odbyła się po śmierci angielskiego papieża Adriana IV i zakończyła się podwójnym wyborem: papieża Aleksandra III i antypapieża Wiktora IV.

Papieska elekcja 1159
Ilustracja
Daty i miejsce
4 – 7 września 1159
Rzym
Główne postacie
Dziekan

Imar OSBCluny

Protoprezbiter

Rainaldo di Collemezzo OSB (nieobecny)

Protoprezbiter elektorów

Ubaldo CanReg

Protodiakon

Odone Bonecase

Wybory
Liczba elektorów
• uczestnicy
• nieobecni


30
1

Wybrany papież
Zdjęcie papieża
Rolando Bandinelli; Ottaviani di Monticelli (podwójny wybór)
Przybrane imię: Aleksander III; antypapież Wiktor IV

Śmierć Adriana IV

edytuj

Adrian IV, jedyny jak do tej pory Anglik zasiadający na papieskim tronie, zmarł 1 września 1159, pozostawiając Stolicę Apostolską w stanie konfliktu z cesarzem Fryderykiem Barbarossą. Głównym współpracownikiem Adriana IV i rzecznikiem konfrontacyjnej wobec cesarza, a w konsekwencji prosycylijskiej polityki był papieski kanclerz Rolando Bandinelli. Z linią tą nie zgadzała się część kardynałów pragnących kontynuowania sojuszu z Cesarstwem, na którym opierała się polityka Stolicy Apostolskiej przez poprzednie 30 lat. Obawiając się możliwej schizmy Adrian IV na łożu śmierci zalecił wybór kardynała Bernarda, biskupa Porto e S. Rufina.

Kardynałowie elektorzy

edytuj

We wrześniu 1159 roku Kolegium Kardynalskie liczyło 31 kardynałów. Wydaje się, że 30 z nich uczestniczyło w elekcji:

Pięciu elektorów mianował Innocenty II, dwóch Celestyn II, pięciu Lucjusz II, siedmiu Eugeniusz III, a pozostałych jedenastu Hadrian IV.

Nieobecni

edytuj

Co najmniej jeden kardynał (mianowany przez Innocentego II) był nieobecny:

Podziały wśród kardynałów

edytuj

Kolegium Kardynałów było podzielone na frakcję "sycylijską", popierającą prosycylijską i antycesarską politykę Adriana IV, "cesarską", która opowiadała się za powrotem do sojuszu z cesarzem, oraz kardynałów neutralnych. Partia "sycylijska" liczyła 13 kardynałów; należeli do niej: kanclerz Rolando, kamerling Boso (liderzy tej partii), Bernard z Porto, Ubaldo z Ostii, Walter z Albano, Gregorio z Sabiny, Odone z S. Giorgio, Ubaldo z S. Croce, Ottone z S. Nicola, Ardicio z S. Teodoro, Giovanni z S. Anastasia, Ildebrando z Ss. Apostoli i Pietro z S. Eustachio. Do partii cesarskiej należeli kardynałowie Ottaviano de Monticello, Guido di Crema (liderzy), Imar z Tusculum, Giovanni Morrone, Raymond de Nîmes, Simeone Borelli i prawdopodobnie Guglielmo Marengo. Być może także Cinzio Capello lub Alberto di Morra także do niej należeli, ale nie jest to pewne. Pozostałych kardynałów uważano za neutralnych.

Obie frakcje oskarżały się, że jeszcze za życia Adriana IV podejmowały niezgodne z prawem wysiłki w celu zapewnienia sukcesji swoich kandydatów. "Cesarscy" oskarżali "Sycylijczyków" o przyjęcie łapówek od króla Sycylii Wilhelma I oraz od skłóconych wówczas z cesarzem Fryderykiem Barbarossą miast lombardzkich. "Sycylijczycy" mieli się zobowiązać, że nie będą popierać żadnego kandydata spoza swojego grona. Z kolei frakcja cesarska była oskarżana o spiskowanie z cesarskim wysłannikiem w Rzymie Ottonem Wittelsbachem, który w razie potrzeby miał udzielić im zbrojnej pomocy w trakcie elekcji. Nie sposób stwierdzić, ile było prawdy w tych wzajemnych oskarżeniach. Faktem jest jednak, że – jak się później okazało – sprzymierzeńcy kardynała Monticello byli przygotowani na zbrojną konfrontację.

Wybór Aleksandra III

edytuj

W przeciwieństwie do kilku poprzednich elekcji kardynałowie przystąpili do wyboru nie w dniu śmierci poprzedniego papieża lub nazajutrz, ale dopiero po trzech dniach zgromadzili się w bazylice watykańskiej. "Sycylijczycy" wystawili kandydaturę kanclerza Rolando, a "cesarscy" kandydaturę kardynała Ottaviano Monticello, co wskazuje, że żadne z tych stronnictw nie było skłonne do kompromisu. Przez trzy dni debatowano, nie osiągnąwszy jednomyślności, która zgodnie z ówczesnym obyczajem była niezbędna dla ważnej elekcji. "Sycylijczycy" zdołali jednak przeciągnąć na swoją stronę kardynałów neutralnych, a prawdopodobnie także kilku "cesarskich", tak że kandydatura kardynała kanclerza uzyskała zdecydowaną większość. W tym stanie rzeczy jego zwolennicy 7 września obwołali go papieżem, mimo braku jednomyślności. Elekt przybrał imię Aleksander III. Według manifestu wyborców Aleksandra III z października 1159 roku w głosowaniu tego dnia kanclerza poparli wszyscy obecni kardynałowie z wyjątkiem trzech: Ottaviano de Monticello, Guido di Crema i Giovanni Morrone. W tym stanie rzeczy uznano, że jest rzeczą niestosowną, by Stolica Apostolska pozostawała dłużej nieobsadzona z powodu obstrukcji zaledwie trzech kardynałów. Opozycyjna partia w swoim kontrmanifeście twierdziła z kolei, że 9 kardynałów nadal wspierało Monticellego, a "Sycylijczycy", wykorzystując fakt, że mają większość, po prostu arbitralnie złamali zasadę jednomyślności, a tym samym dokonany przez nich wybór jest nieważny.

Nie sposób rozstrzygnąć, która z tych wersji jest bliższa prawdy. Na podstawie analizy podpisów pod obydwoma manifestami można wnioskować, że co najmniej 23 kardynałów zagłosowało na kanclerza Rolanda i nie więcej niż 6 było mu przeciwnych.

Wybór Wiktora IV

edytuj

Wyborcy Aleksandra III niezwłocznie chcieli odziać go w szaty pontyfikalne i intronizować, jednak kardynał Ottaviano Monticello gwałtownie zaprotestował i zdarł z elekta purpurowy płaszcz symbolizujący jego władzę. Następnie do bazyliki wtargnęły uzbrojone bojówki sojuszników Monticellego. Elekt i większość popierających go kardynałów uciekła i schroniła się w cytadeli pozostającej pod kontrolą kardynała-kamerlinga Boso. Pod ich nieobecność nieliczni pozostali w bazylice kardynałowie obwołali papieżem kardynała Ottaviano z S. Cecilia, który przybrał imię Wiktor IV. Dokładna liczba jego elektorów nie jest znana. Partia "wiktoryńska" twierdziła później, że obrało go dziewięciu kardynałów, jednak tylko sześciu (wliczając jego samego) daje się zidentyfikować. Jeśli nawet faktycznie było ich dziewięciu, trzech lub czterech musiało bardzo szybko przejść do obozu Aleksandra III.

Konsekracja Aleksandra III

edytuj

Mimo niewielkiego poparcia wśród kardynałów Wiktor IV zdołał zainstalować się w Rzymie dzięki zbrojnej pomocy Ottona Wittelsbacha. Aleksander III musiał uchodzić z miasta. 20 września został konsekrowany i koronowany w niewielkiej miejscowości Ninfa koło Velletri. Tydzień później ekskomunikował Wiktora IV.

Konsekracja Wiktora IV

edytuj

Wiktor IV został konsekrowany przez Imara z Tusculum w benedyktyńskim opactwie Farfa w dniu 4 października 1159. W ciągu następnych kilku tygodni przejął kontrolę nie tylko nad całym miastem Rzym, ale także nad Patrymonium św. Piotra. Aleksander III musiał uchodzić do Królestwa Sycylii, a następnie do Francji.

Manifesty obydwu frakcji

edytuj

Obydwie frakcje w październiku wystosowały do cesarza Fryderyka I manifesty w obronie swoich elektów. Wyborcy Wiktora IV przyznawali wprawdzie, że byli w mniejszości, ale usprawiedliwiali swą akcję złamaniem reguły jednomyślności przez oponentów. Z kolei partia Aleksandra III twierdziła, że zasada jednomyślności została zniweczona wskutek obstrukcji zaledwie trójki kardynałów, którzy konsekwentnie nie zgadzali się na kandydata, którego pragnęła reszta ich braci.

Podział Świętego Kolegium w październiku 1159

edytuj

Manifest w obronie Aleksandra III podpisało 23 kardynałów, a w obronie Wiktora IV tylko 5. Opat Rainaldo di Collemezzo uznał Aleksandra III:

Obediencja Aleksandra III Obediencja Wiktora IV
1. Gregorio Centu, biskup Sabiny
2. Ubaldo, biskup Ostii
3. Juliusz, biskup Palestriny
4. Bernard CanReg, biskup Porto e S. Rufina
5. Walter CanReg, biskup Albano
6. Ubaldo CanReg, prezbiter S. Croce in Gerusalemme
7. Rainaldo di Collemezzo OSB, prezbiter Ss. Marcellino e Pietro i opat Montecassino
8. Astaldo degli Astalli, prezbiter S. Prisca
9. Giovanni da Sutri, prezbiter Ss. Giovanni e Paolo
10. Enrico Pisano OCist, prezbiter Ss. Nereo ed Achilleo
11. Ildebrando Grassi CanReg, prezbiter Ss. XII Apostoli
12. Giovanni Gaderisio CanReg, prezbiter S. Anastasia
13. Bonadies, prezbiter S. Crisogono
14. Alberto di Morra OPraem, prezbiter S. Lorenzo in Lucina
15. Guglielmo Marengo, prezbiter S. Pietro in Vincoli
16. Odone Bonecase, diakon S. Giorgio in Velabro
17. Rudolf, diakon S. Lucia in Septisolio
18. Giacinto Bobone, diakon S. Maria in Cosmedin
19. Ottone da Brescia, diakon S. Nicola in Carcere
20. Ardicio Rivoltella, diakon S. Teodoro
21. Boso CanReg, diakon Ss. Cosma e Damiano
22. Cinzio Capello, diakon S. Adriano
23. Pietro di Miso, diakon S. Eustachio
24. Giovanni Conti da Anagni, diakon S. Maria in Portico 		1. Imar OSBCluny, biskup Tusculum
2. Guido di Crema, prezbiter S. Maria in Trastevere
3. Giovanni Morrone, prezbiter Ss. Silvestro e Martino
4. Simone Borelli OSB, diakon S. Maria in Domnica i opat Subiaco
5. Raymond de Nîmes, diakon S. Maria in Via Lata

Simone Borelli już na przełomie 1159/1160 przystąpił do obediencji Aleksandra III. Raymond de Nîmes uczynił to samo wiosną 1160 roku.

Schizma

edytuj

Podwójny wybór doprowadził do powstania schizmy w Kościele katolickim, która trwała do 1178 roku. Wiktora IV poparł cesarz Fryderyk I Barbarossa i król Danii Waldemar I, miał też pewne poparcie w Hiszpanii i na Węgrzech, generalnie jednak zdecydowana większość państw uznała Aleksandra III i to on jest uważany przez Kościół za prawowitego papieża.

Bibliografia

edytuj
  • Ian Stuart Robinson, The Papacy 1073-1198. Continuity and Innovation, Cambridge University Press 1990
  • Brenda Bolton, Anne Duggan, Adrian IV, the English Pope, 1154-1159: Studies and Texts., Ashgate Publishing, Ltd., 2003
  • Philipp Jaffé, Regesta pontificum Romanorum ab condita Ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, vol. II, Berlin 1888
  • Johannes M. Brixius, Die Mitglieder des Kardinalskollegiums von 1130-1181, Berlin 1912
  • Werner Maleczek, Papst und Kardinalskolleg von 1191 bis 1216, Wiedeń 1984

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Papieska_elekcja_1159&oldid=74750499”