Patrycy Przeczytański
Stefan Przeczytański, w zakonie Patrycy od św. Stefana (stąd Patrycy Przeczytański; ur. 1 sierpnia 1750 w województwie bracławskim, zm. 28 stycznia 1817 w Warszawie) – zakonnik w zakonie pijarów, filozof, matematyk i kaznodzieja.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce pochówku | |
| Prowincjał | |
| Okres sprawowania |
1809-1816 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Inkardynacja | |
| Śluby zakonne |
1776 |
| Prezbiterat |
1783 |
Życie
edytujUrodzony w rodzinie drobnoszlacheckiej, syn Jana[1]. W 1774 wstąpił do pijarów. Studiował filozofię w seminarium dla kleryków w Międzyrzeczu Koreckim. Pracował jako nauczyciel kolejno w Łukowie, Złoczowie (1781–1783), Warszawie, Międzyrzeczu Koreckim (1783–1788), Łomży (od 1789, gdzie był prefektem kolegium), ponownie w Warszawie, a następnie w Piotrkowie (1801–1804, 1806–1810, był tam rektorem kolegium). Nauczał w zakresie syntaktyki, poetyki, retoryki, logiki, matematyki i fizyki[2][3].
W 1791 otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Medal Bene Merentibus za nakłonienie szlachty łomżyńskiej do zaprzysiężenia Konstytucji 3 maja. Opracował program nauczania szkół pijarskich. Był konsultantem prowincjała (1798–1802), zarządcą i profesorem w pijarskim seminarium w Warszawie. W latach 1810–1816 był prowincjałem prowincji polskiej. W 1815 został członkiem działu filozoficzno-matematycznego w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk[3].
Zmarł 28 stycznia 1817 w Warszawie. Nabożeństwo pogrzebowe odbyło się w kościele pijarskim, gdzie też został pochowany, a po przejęciu kościoła na cerkiew w roku 1834 zwłoki jego przeniesiono do zbiorowej mogiły pijarów pod drogą na Powązkach[1].
Myśl filozoficzna
edytujJego głównym dziełem była Logika czyli sztuka rozumowania (1816), poświęcona epistemologii i metodologii nauk. Przeczytański starał się godzić racjonalizm i empiryzm. Jego poglądy na pochodzenie wiedzy bliskie były empiryzmowi genetycznemu Locke'a, natomiast warunki poznania i kryteria uznania wiedzy zbliżały się do poglądów Kartezjusza[3].
Twórczość Przeczytańskiego miała charakter przyczynkarski i popularyzatorski. Jego główną zasługą była popularyzacja w Polsce nowożytnej francuskiej i angielskiej epistemologii, reprezentowanej przez Francisa Bacona, Kartezjusza, Locke'a, Condillaca. Jego kontynuatorem był Anioł Dowgird[3]. Bartłomiej Dobroczyński uważa go za jednego z prekursorów koncepcji nieświadomości[4][3].
Dzieła
edytuj- (1806) Kazanie o wpływie bojaźni Pańskiej przy nabywaniu i użyciu nauk, Warszawa,
- (1815-1822) Kazania, t. I-V (Kazania adwentowe i dwoiste postne, niedzielne i postne, na uroczystości Pańskie i Nauświętszeu Maryi Panny, na uroczystości świętych Pańskich, przygodne i pogrzebowe), Warszawa,
- (1816) Logika czyli sztuka rozumowania, Warszawa,
- (1820) Uwagi względem historii filozoficznej, w: J. Bystrzycki, Wiadomosć o życiu i pismach X.P. Zgromadzenia Księży Pijarów, Rocznik Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Stefan Przeczytański, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny.
- ↑ Skoczylas M. Czytajmy dzieła polskich filozofów: Stefan (Patrycy) Przeczytański i Władysław Biegański. Jutrzenka. Pismo Polaków w Republice Mołdawii 2019;1-2:26-27. Dostępny w: artykuł
- ↑ a b c d e Salamucha 2011 ↓.
- ↑ Bartłomiej Dobroczyński, Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem, Kraków 2005.
Bibliografia
edytuj- Agnieszka Salamucha, Przeczytański Patrycy Stefan, [w:] Andrzej Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 427-428.
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje Patrycego Przeczytańskiego w bibliotece Polona