Pałac w Kocku

Pałac w Kocku
	nr rej. A/606 z 5.06.1972
	; Pałac w Kocku
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Kock
Adres	ul. Kościuszki 1
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	barok, klasycyzm
Architekt	Szymon Bogumił Zug, Henryk Marconi
Rozpoczęcie budowy	1779
Ukończenie budowy	1782
Ważniejsze przebudowy	1825-1832
Pierwszy właściciel	Mikołaj Firlej
Kolejni właściciele	Kazimierz Leon Sapieha, Jan Meissner, Żółtowscy
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Pałac w Kocku
	Położenie na mapie Polski Pałac w Kocku
	51°38′10,4″N 22°26′41,5″E/51,636222 22,444861
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac w Kocku – zabytkowy^[1] pałac w Kocku.

Początki rezydencji sięgają XVI wieku, gdy była własnością rodu Firlejów. Pałac został całkowicie przebudowany po 1779 roku, w czasach Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, według projektu Szymona Bogumiła Zuga. Przetrwał w klasycystycznej szacie nadanej mu po 1825 roku przez architekta Henryka Marconiego. Obecnie w pałacu mieści się dom pomocy społecznej.

Historia

Pałac w XVI-XVII wieku

Kock od XII wieku był własnością biskupów płockich. W 1522 roku, na skutek zamiany z biskupem Erazmem Ciołkiem, Kock przeszedł na własność skarbu państwa. W 1512 roku hetman wielki Mikołaj Firlej został dzierżawcą starostwa w Kocku^[2]. W 1515 król Zygmunt Stary zgodził się by Firlej wykupił dobra kockie z rąk dzierżawców, co nastąpiło w 1517 roku^[2]. Jego syn Piotr Firlej wzniósł tu obronne „fortalicium” i urbanistycznie połączył miasto z rezydencją^[2]. W 1557 roku, w wyniku podziału dóbr, majątek otrzymał wojewoda Jan Firlej, który około 1560 roku rozbudował rezydencję w Kocku i w niej zmarł^[3]. Kock pozostawał w ręku rodu Firlejów do 1658 roku, gdy zmarł bezpotomnie Andrzej Firlej^[3]. Następnie przeszedł w ręce jego siostrzeńców. Niedługo później – w 1669 roku – majątek przeszedł na własność Jana Wielopolskiego, a następnie dobra nabył książę Kazimierz Leon Sapieha^[3].

Pałac w czasach Anny Jabłonowskiej

Po śmierci Kazimierza Leona Sapiehy w 1738 roku jego najstarsza córka Anna pozostawała pod opieką ojczyma Józefa Aleksandra Jabłonowskiego (1711-77), a w 1750 roku wstąpiła w związek małżeński z Janem Kajetanem Jabłonowskim, z którym odbyła kilkuletnią podróż po Europie. Po śmierci męża w 1764 roku, Anna Jabłonowska zajęła się działalnością polityczną, jednak po niepowodzeniach (po 1771 roku) skupiła się na spłacie zobowiązań po mężu oraz rozwoju swoich dóbr, których ośrodkami był Kock, Wysokie i Siemiatycze. W konsekwencji w 2 połowie XVIII wieku rezydencja w Kocku stała się ważnym ośrodkiem życia naukowego i kulturalnego. Po 1777 roku z polecenia Anny Jabłonowskiej pałac został całkowicie przebudowany według projektu saskiego architekta Szymona Bogumiła Zuga^[4]. Powstało założenie na planie podkowy, fasada została ozdobiona portykiem jońskim, a elewacja ogrodowa – parterowym portykiem toskańskim. Boczne ryzality fasady i środkowa część elewacji ogrodowej otrzymały zwieńczenia w postaci attyki. Środkowy szczyt elewacji ogrodowej dekorował owalny medalion z cyfrą i mitrą książęcą Sapiehów^[3]. Oficyny połączono z pałacem za pomocą galerii z kolumnami. Dziedziniec od frontu zamknięto niskim murem z bramą ujętą w sfinksy. Bogumił Zug był również projektantem ogrodowych mostów oraz wozowni i stajni^[3]. W 1780 r. Annę Jabłonowską w Kocku odwiedził cesarz Józef II Habsburg, a w 1782 r. – książę Paweł z żoną Dorotą, następca tronu carskiego^[5]. W pałacu kockim bywali też Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz, Hugo Kołłątaj, Franciszek Trembecki i Franciszek Karpiński^[5].

Pałac w XIX i XX wieku

W 1800 roku dobra wraz z pałacem odziedziczył brat Anny, Franciszek Sapieha (1772–1829), który przeznaczył je na spłatę zobowiązań zaciągniętych w warszawskim banku Jana Meysnera (Jana Meissnera). W 1806 roku pałac otrzymała w posagu Aleksandra, jedna z córek Jana Meysnera, która wyszła za rosyjskiego dyplomatę barona Johanna Protasiusa von Anstett(inne języki) (d'Anstett)^[3].

W latach 1825–1832 na zlecenie ówczesnej właścicielki Kocka – baronowej Aleksandry z Meissnerów d’Anstett – architekt Henryk Marconi przeprowadził przebudowę pałacu, która uprościła i zubożyła pierwotną architekturę budowli zaprojektowanej przez Szymona Bogumiła Zuga^[3]. Dawny wyniosły dach, łamany i pokryty dachówką, został zamieniony na zwykły – czterospadowy. Znikły też balustradowe attyki wieńczące ryzality pałacu i szczegóły zwieńczenia nad frontonem portyku^[3]. Baron d'Anstett zmarł w 1835 roku^[6].

W 1863 roku dobra odziedziczył Edward Fanshawe (zm. 1865). W 1866 lub w 1869 roku od jego spadkobierców majątek kupił hrabia Adam Żółtowski z Ujazdu (1814-1896)^[7]. Po nim (w 1874 roku) dobra przejął jego syn, Edward hrabia Źółtowski herbu Ogończyk (1848-1931)^[7]. W rękach tej rodziny pałac pozostawał do 1944 roku. Jego ostatnim właścicielem był Józef Żółtowski^[8].

6 października 1939 roku, po bitwie pod Kockiem, na dziedzińcu pałacowym gen. Franciszek Kleeberg złożył na ręce gen. Gustava Antona von Wietersheima, dowódcy XIV Korpusu Pancernego, akt kapitulacji^[8]^[9].

Od 1948 roku w pałacu mieściła się szkoła^[10]. W 1978 roku w jego wnętrzach otwarto Izbę Pamięci Bitwy pod Kockiem. W 1980 roku zostały przeprowadzone prace remontowe, których wykonawcą było "Przedsiębiorstwo Modernizacji Budownictwa ZREMB" w Międzyrzecu Podlaskim^[3].

Od 1984 roku pałac stanowi siedzibę Państwowego Domu Opieki Społecznej im. Macieja Rataja^[11].