Pierwiosnek łyszczak
Pierwiosnek łyszczak, pierwiosnka łyszczak[4] Primula auricula L. – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Rośnie dziko w Alpach, północnych Apeninach, zachodnich Karpatach, Bałkanach. W Polsce tylko w Tatrach. W Pieninach wyginął[5]. Na Słowacji spotykana powszechnie na wapieniach we wszystkich wyższych grupach górskich (m.in. Zachodnie i Bielskie Tatry, Mała i Wielka Fatra, Niżne Tatry, Góry Choczańskie, Muránska planina)[6]. Zarówno w Polsce jak i na Słowacji występuje wyłącznie podgatunek subsp. hungarica, który jest subendemitem zachodnich Karpat[5].
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
pierwiosnek łyszczak | ||
Nazwa systematyczna | |||
Primula auricula L. Sp. pl. 1:143. 1753[3] | |||
Synonimy | |||
|
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Młode rośliny omączone[7].
- Liście
- Wszystkie zebrane w przyziemną rozetę. Nieco mięsiste, gładkie, brzegiem chrząstkowate, omszone lub gładkie, wyrastające na krótkich i szerokich ogonkach. W pączku mają brzegi zwinięte do góry[8].
- Kwiaty
- Zwykle wonne (pachnące morelami), o zrosłym, dzwonkowatym kielichu wyciętym na szczycie w 5-6 ząbków. Korona kwiatu o średnicy 15–30 mm jest żółta, złożona z 5 zrosłych, wyciętych na szczycie płatków. Tworzy rurkę długości ok. 1 cm, na szczycie rozchylającą się. Wewnątrz korony 1 słupek i 5 pręcików z krótkimi nitkami. Głąbik kwiatowy wysokości do 25 cm z baldaszkiem na szczycie. Przysadki do 4 mm długości, jajowate[8].
- Owoc
- Torebka z licznymi nasionami o ciemnobrunatnej barwie[8].
-
Pokrój
-
Kwiaty
-
Owoce
Biologia i ekologia
edytujBylina. Kwitnie od kwietnia do czerwca. W kwiatkach występuje heterostylia utrudniająca samozapylenie. Roślina jest owadopylna i wiatrosiewna. Siedlisko: skały wapienne, murawy. Roślina wapieniolubna. W Tatrach występuje od podnóża aż po piętro halne[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Potentillion caelescentis[10].
Zagrożenia i ochrona
edytujRoślina objęta w Polsce od 2004 ścisłą ochroną gatunkową. Nie jest zagrożona, wszystkie jej stanowiska w Polsce znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego[5].
Zastosowanie
edytujRoślina ozdobna: ozdobna bylina wiosenna ogródków i rabat. Gatunek wysokogórski, ale dobrze aklimatyzujący się w ogródkach. Szczególnie często uprawiany jest w ogródkach skalnych. Najlepiej rośnie na gliniasto-próchnicznym podłożu z dodatkiem gruzu wapiennego, na słonecznym i wilgotnym stanowisku. Jest całkowicie mrozoodporny. Rozmnaża się przez oddzielanie bocznych różyczek liściowych, lub wysiew nasion[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-01-26].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Ladislav Hoskovec: Primula auricula subsp. hungarica (Borbás) Sóo – prvosenka lysá karpatská / prvosienka holá karpatská. [w:] botany.cz [on-line]. 2020. [dostęp 2021-03-24].
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b c Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.
- BioLib: 39267
- EoL: 5506032
- EUNIS: 178913
- FloraWeb: 4548
- GBIF: 7974503
- identyfikator iNaturalist: 132605
- IPNI: 701581-1
- NCBI: 184173
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2564954
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:701581-1
- Tela Botanica: 53129
- identyfikator Tropicos: 26400076
- CoL: 4MCH3