Perkowicze (rejon drohiczyński)

wieś na Białorusi, w obwodzie brzeskim, w rejonie drohiczyńskim
(Przekierowano z Pirkowicze)

Perkowicze, dawniej Pirkowicze[2] (biał. Пярковічы, Piarkowiczy; ros. Перковичи, Pierkowiczi) – wieś na Białorusi, w rejonie drohiczyńskim obwodu brzeskiego, około 8 km na zachód od Drohiczyna[3].

Perkowicze
Перковичи
Ilustracja
Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej z 1805 r. (początkowo greckokatolicka, obecnie prawosławna)
Państwo

 Białoruś

Obwód

 brzeski

Rejon

drohiczyński

Sielsowiet

Drohiczyn

Populacja (2009)
• liczba ludności


408[1]

Nr kierunkowy

+375 1631

Kod pocztowy

225831

Tablice rejestracyjne

1

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Perkowicze”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Perkowicze”
Ziemia52°10′39″N 25°02′19″E/52,177500 25,038611
Wnętrze dworu w Perkowiczach, 1938 rok
Dwór Wysłoucha

Znajdują tu się parafialna cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Matki Bożej[4] oraz stacja kolejowa Drohiczyn, położona na linii HomelŁuniniecŻabinka.

Historia

edytuj

Pierwsza znana dziś wzmianka o wsi pochodzi z 1494 roku[3]. W XV wieku Perkowicze należały do rodziny Turów[3]. Później należały do Wojtkowiczów, co potwierdził m.in. król Zygmunt Stary w przywileju dla Matwieja Wojtkowicza z 1538 roku. W 1596 roku majątek kupił biskup Cyryl Terlecki[5], który wzniósł tu „dwór z drewna starego, okazały i warowny”. Został on zniszczony w dużym stopniu w czasie wojen kozackich lub szwedzkich[3]. Perkowicze były wtedy wsią cerkiewną w posiadaniu Terleckich. W I połowie XVIII wieku należały do Orzeszków herbu Korab. Honorata Orzeczko (1742–1785), wychodząc w 1766 (albo 1756 roku[6][5]) roku za Zenona Wysłoucha (1727–1805) herbu Odyniec, podkomorzego brzeskiego i posła na Sejm Czteroletni, wniosła majątek do domu Wysłouchów. Perkowicze należały do tej rodziny aż do 1939 roku[6]. Po Zenonie majątek dziedziczył jego syn Wiktor (1767–1840), po nim prawdopodobnie Feliks Wysłouch, dowódca guberni wileńskiej w czasie powstania styczniowego. Po nim – (prawdopodobnie jego bratanek) Antoni Izydor Wysłouch(inne języki)[7] (1864–1940), poseł na Sejm w dwudziestoleciu międzywojennym i jego żona, Seweryna Wysłouch z domu Skarżyńska h. Bończa (1869–1918), pisarka i poetka. Antoni i Seweryna byli – wraz z ich synem, Stanisławem (1901–1991) – ostatnimi właścicielami Perkowicz[5].

Przed rozbiorami Perkowicze leżały w powiecie brzeskim[8] województwa brzeskolitewskiego Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku znalazły się na terenie guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej (1801–1915) Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Perkowicze wróciły do Polski, należały do gminy Woławel powiatu drohiczyńskiego województwa poleskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[9].

Cyryl Terlecki ufundował unicką cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Perkowiczach, w której został następnie pochowany w 1607 roku. Był to budynek drewniany na podmurówce, z krużgankiem. Posiadał dwie niewysokie wieże i kopułę nad prezbiterium. Były tam trzy ołtarze, bogato zdobione, wrota cerkiewne, rzeźby i inne cenne wyposażenie. W czasie XVII-wiecznych wojen cerkiew była grabiona i niszczała. Zenon Wysłouch ufundował nową cerkiew w 1770 roku. Wiktor dokończył budowę i ozdobił cerkiew. Do nowej cerkwi uroczyście przeniesiono szczątki biskupa Terleckiego i członków jego rodziny. Tu też został pochowany w 1805 roku Zenon Wysłouch, a wcześniej jego żona Honorata z Orzeszków. Tu też spoczął Wiktor i jego dwie żony. Według ustnych przekazów, szczątki zostały w 1939 roku wyrzucone, a krypta zamurowana. Dziś w cerkwi, która się zachowała, nie ma śladu ani po Terleckich, ani po Wysłouchach[3].

Zenon Wysłouch tuż przed swoją śmiercią wybudował nowy dwór, budowę ukończył jego syn, Wiktor.

Był to budynek w stylu klasycystycznym, na planie szerokiego prostokąta. Część środkowa frontu była zaakcentowana pilastrami i zwieńczona trójkątnym szczytem. Na czterokolumnowym portyku był wsparty obszerny balkon. Środkowa część elewacji tylnej była zaznaczona trójściennym ryzalitem, do którego przylegał również czterokolumnowy portyk z balkonem. Dach był czterospadowy pokryty gontem. W końcu XIX wieku zdarzył się nieszczęśliwy wypadek: osoba podjeżdżająca powozem pod portyk uderzyła w filar głową i zabiła się. Pod wrażeniem tego incydentu właściciel postanowił zlikwidować portyki, od frontu wybudowano drewniany ganek–werandę, od ogrodu – taras. W 1906 roku w czasie remontu dachu wymieniono gont na blachę cynkową. Ozdobiono również szczyt ganku: teraz był renesansowy z napisem: „Certa pro iustitia AD 1906”. Budynek był ozdobiony skromnymi gzymsami: międzykondygnacyjnym i podokiennymi.

W domu było 17 pomieszczeń w układzie dwu- i trzytraktowym.

W pobliżu dworu znajdował się zabytkowy, drewniany, podpiwniczony, piętrowy lamus. W górnej kondygnacji otaczał go balkon i kolumnada wspierająca dach. Oprócz pomieszczeń gospodarczych, mieściły się w nim pokoje gościnne. Dalej w parku stała zabytkowa wędzarnia w kształcie piętrowej wieży, nakryta wysokim, gontowym dachem. Ściany zdobiła bogata dekoracja z rzeźbionego drzewa.

Dwór otaczał piękny park widokowy z cennym starodrzewem. Od strony frontu dworu aleja prowadziła do cerkwi, a od strony ogrodowej – do malowniczego układu sadzawki, kanału, altany na wyspie i ogrodu.

Park dworski miał powierzchnię 16 ha. Były tu alejki, gazony, kwietniki, altany utworzone przez drzewa. Alejki urozmaicały ozdobne mostki. Cenne starodrzewy obejmowały m.in. białodrzew, lipy, klony, graby, kasztany i świerki.

W czasie I wojny światowej dwór bardzo ucierpiał, spalone zostały wszystkie budynki gospodarcze, w parku wycięto wiele drzew. W 1920 roku zerwano dach, wyrwano okna i drzwi z futrynami. W 1939 i 1940 roku całe wyposażenie dworu zostało rozgrabione lub spalone, zostały jedynie ogołocone mury, ale budynek zachował się[10].

Po II wojnie światowej plan zabudowy zmieniono, dobudowując do dworu nowe skrzydła na potrzeby istniejącej tam szkoły-sanatorium. Oryginalny układ wodny nie funkcjonuje, zachowana część parku (3,5 ha) jest zdziczała. Teren parku zajmują brzydkie, prowizoryczne budowle o niewiadomym przeznaczeniu. W latach 2003–2008 szkoła przeprowadziła remontu obiektu, znacznie zmieniając jego wygląd[3][5][9][11].

W drugiej połowie XIX wieku częstym gościem bywała tu sąsiadka Eliza Orzeszkowa.

Przypisy

edytuj
  1. Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
  2. Pirkowicze [online], dworypogranicza.pl [dostęp 2024-05-09].
  3. a b c d e f Anna Ostrowska: Pirkowicze na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-08-14].
  4. Православный приход храма Успения Пресвятой Богородицы в д. Перковичи. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-26]. (ros.).
  5. a b c d Перковичи, усадьба Вислоухов. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 309–314. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2015-08-14]. (ros.).
  6. a b Pirkowicze, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 115–119, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  7. Redaktor Portalu: Antoni Izydor Wysłouch – Profesor z Perkowicz. „Echa Polesia. Kwartalnik Polaków na Polesiu”, 2024-04-14. [dostęp 2024-06-02].
  8. Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 108.
  9. a b Перковичи na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-08-14]. (ros.).
  10. Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 408. ISBN 5-85700-078-5. [dostęp 2015-08-14]. (biał.).
  11. Пярковічы, Pierkowicze, Перковичи. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 111–113. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-08-14]. (biał.).