Pyrzany
Pyrzany – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim, w gminie Witnica.
| wieś | |
.jpg) Panorama wsi Kozaki na jednym z budynków w Pyrzanach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
290[2] |
| Strefa numeracyjna |
95 |
| Kod pocztowy |
66-460[3] |
| Tablice rejestracyjne |
FGW |
| SIMC |
0188386 |
Położenie na mapie gminy Witnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gorzowskiego  | |
 52°39′27″N 14°58′08″E/52,657500 14,968889[1]
| |
.jpg)
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.
Nazwa wsi edytuj
W dokumentach historycznych wieś występuje jako: Pyrene, Pirene, Pyren. Ks. Stanisław Kozierowski opowiadał się w swoich pracach za nadaniem wsi nazwy „Pieranie”. Wśród polskich kolejarzy rozpowszechniła się nazwa „Pierzany”. Z kolei pierwsi polscy osadnicy wieś nazywali „Fabianówką” (od nazwiska urzędującego sołtysa). Przybyli wkrótce przesiedleńcy ze wsi Kozaki pragnęli dla miejscowości nazwy „Nowe Kozaki”. Dopiero w listopadzie 1945 uchwalono ostatecznie urzędową nazwę wsi – Pyrzany[4].
Historia edytuj
Rodowód wsi sięga średniowiecza. Początkowo zamieszkiwana była przez ludność słowiańską trudniącą się głównie rybactwem na Warcie i jej rozlewiskach. Po przeprowadzonych w drugiej połowie XVIII w. wielkich melioracjach dolnego odcinka Warty, czyli błot nadwarciańskich, rybołówstwo na tym terenie straciło na znaczeniu, a mieszkańcy zajęli się uprawą roślin i hodowlą zwierząt (głównie bydła)[5]. W 1772 oraz 1840 wieś nawiedziły duże pożary (po pierwszym z nich zmieniono rozplanowanie wsi i odbudowano ją w nieco innym miejscu niż dotychczas)[4]. W XVIII w. w okolicy działało kilka hut szkła, a w samych Pyrzanach zbudowano duży magazyn wyrobów szklanych oraz towarowy port rzeczny[4]. Po II wojnie światowej wieś została zasiedlona przez repatriantów ze wsi Kozaki (Zazule-Kozaki) w powiecie złoczowskim w województwie tarnopolskim[6].
Liczba mieszkańców edytuj
| Rok | 1809 | 1861 | 1933 | 1946 | 1978 | 2000 | 2011 |
| Liczba mieszkańców[4] | 270 | 707 | 719 | 443 | 330 | 299 | 287 |
Malowidło edytuj
Repatrianci przez wiele lat pielęgnowali pamięć o miejscu swego pochodzenia. Dobitnym tego dowodem było namalowanie na zewnętrznej ścianie pierwszego zbudowanego od podstaw domu mieszkalnego w Pyrzanach – panoramy przedstawiającej wieś Kozaki (autor malowidła: Bronisław Iśków – dawny mieszkaniec Kozaków). Jest to najprawdopodobniej jedyny tego typu obiekt na tzw. „Ziemiach Odzyskanych”[4]. Na początku XXI w. właściciele budynku przystąpili do jego ocieplania, co spowodowało częściowe zasłonięcie malowidła. Na skutek protestów prace termomodernizacyjne na tej ścianie zostały wstrzymane[7].
Kościół edytuj
Data wybudowania kościoła w Pyrzanach nie jest znana. Pierwsza źródłowa informacja o budowie kościoła (po pożarze poprzedniego) pochodzi z 1778[4]. Przetrwał on zaledwie kilkadziesiąt lat i uległ zniszczeniu podczas pożaru wsi w 1840[4]. Również kolejny ryglowy kościół przetrwał przez podobny czas i w 1900 r. został rozebrany[4]. Zastąpił go murowany kościół, który funkcjonował do końca II wojny światowej[4]. Przybyli do Pyrzan polscy repatrianci nie zasiedlili go jednak z niewyjaśnionych do końca przyczyn (powodem mogło być uszkodzenie budynku[4] lub niechęć osadników do zajmowania obcej, protestanckiej świątyni[5]). Kościół ten został z czasem rozebrany (pozostały tylko fundamenty).
Do celów sakralnych przysposobiona została dawna wiejska świetlica, która pełni tę funkcję do dnia dzisiejszego. Pierwszym proboszczem został ks. Michał Krall, który przybył tu razem z osadnikami. W 1985 r. na niewielkim obelisku znajdującym się przy ruinach przedwojennego kościoła umieszczono tablicę poświęconą jego osobie.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113514
- ↑ Wieś Pyrzany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-15] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1067 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h i j Pyrzany. witnica.pl. [dostęp 2013-10-13].
- ↑ a b Piotr Chara: Kostrzyn nad Odrą Bastion historii i przyrody. Amistad Sp. z o.o. - Program Polska Turystyczna.pl, 2008, s. 112–113. ISBN 978-83-7560-046-9.
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 514–515, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
- ↑ Aleksandra Szymańska: Trzeba ratować panoramę wschodniej wsi Kozaki!. gazetalubuska.pl. [dostęp 2013-10-13].
Bibliografia edytuj
- Międzynarodowy polsko-niemiecko-czesko-ukraiński projekt historyczny pod tytułem „Kozaki – Pyrzany. Polifonia pamięci o przymusowych migracjach we wspomnieniach Polaków, Niemców i Ukraińców”. [dostęp 2013-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)].
- Z Kozaków i Pyrzan. Kresowe biografie. Pod redakcją Bogusława Mykietowa. Pyrzany-Zielona Góra 2011, ISBN 978-83-60218-31-0.
- Agnieszka Watral, Pyrzany 1945-2005. By młodzi nie zapomnieli. Pyrzany-Zielona Góra 2011 ISBN 978-83-60218-30-3.
- Piotr Chara: Kostrzyn nad Odrą Bastion historii i przyrody. Amistad Sp. z o.o.- Program Polska Turystyczna.pl, 2008, s. 112–113. ISBN 978-83-7560-046-9.