Rewers – polska czarna komedia filmowa z 2009 w reżyserii Borysa Lankosza na podstawie scenariusza Andrzeja Barta.

Rewers
Gatunek

czarna komedia

Rok produkcji

2009

Data premiery

13 listopada 2009

Kraj produkcji

Polska

Język

polski

Czas trwania

99 minut

Reżyseria

Borys Lankosz

Scenariusz

Andrzej Bart

Główne role

Agata Buzek
Krystyna Janda
Anna Polony

Muzyka

Włodzimierz Pawlik

Zdjęcia

Marcin Koszałka

Scenografia

Magdalena Dipont

Kostiumy

Magdalena Biedrzycka

Montaż

Wojciech Anuszczyk

Produkcja

Jerzy Kapuściński

Wytwórnia

Studio Filmowe „Kadr”
koprodukcja:
Syrena Films
Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych

Dystrybucja

Syrena Films

Strona internetowa

Akcja filmu toczy się na początku lat 50. XX wieku, w szczytowym okresie PRL-owskiego stalinizmu. Jego główne bohaterki – Sabina (Agata Buzek), jej matka Irena (Krystyna Janda) oraz babka (Anna Polony) – próbują stawić czoła wkradającemu się coraz bardziej w ich życie funkcjonariuszowi Urzędu Bezpieczeństwa, Bronisławowi (Marcin Dorociński).

Rewers był wielokrotnie nagradzany na polskich festiwalach filmowych, zbierając między innymi Złote Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Orła za najlepszy film; na obu festiwalach z uznaniem spotkały się również między innymi muzyka Włodzimierza Pawlika oraz aktorstwo Agaty Buzek. Film otrzymał też nagrodę FIPRESCI na Warszawskim Festiwalu Filmowym.

Fabuła edytuj

Zasadnicza akcja filmu rozgrywa się w Warszawie w roku 1952 i skupia się na trzech bohaterkach. Najmłodsza z nich – literatka Sabina, która pracuje w wydawnictwie Nowina w dziale poezji, jest skromna i bojaźliwa. Jej matka oraz babka próbują ją wydać za mąż. Zapraszają do domu potencjalnych narzeczonych, jednak z różnych powodów Sabina ich nie akceptuje. Jeden z nich – księgowy Józef – upija się podczas wizyty u Sabiny, po czym stacza się pod stół[1].

Pewnego dnia, wracając wieczorem do domu, Sabina zostaje napadnięta przez dwóch bandytów. Ratuje ją nieznajomy, który uderza jednego z bandytów i zmusza drugiego do ucieczki. Przedstawia się jako Bronisław Falski i odprowadza przerażoną Sabinę do domu. Nowy znajomy wyróżnia się ogładą, a w następnych dniach zabiega o względy dziewczyny. Przynosi jej kwiaty, dzwoni do niej w pracy, odwiedza ją w domu. Sabina jest zauroczona Bronisławem, a matka i babka okazują zadowolenie tym, że dziewczyna znalazła narzeczonego. Potem raptownie Bronisław znika na dłuższy czas. Kobiety okazują zaniepokojenie, jednakże po pewnym czasie Bronisław wraca, odwiedza Sabinę i proponuje jej małżeństwo[1]. W trakcie spotkania gwałci ją[2], a zaraz potem próbuje zmusić do szpiegowania dyrektora Nowiny. Sabina odkrywa, że Bronisław jest funkcjonariuszem Urzędu Bezpieczeństwa. Nie chce donosić na swojego szefa, uznając go za niewinnego. Kiedy Bronisław szantażuje Sabinę, dziewczyna w ukryciu dolewa truciznę do wódki i częstuje nią mężczyznę. Ten, wypiwszy truciznę, umiera w konwulsjach. Sabina znajduje pistolet Bronisława i próbuje popełnić samobójstwo. Powstrzymuje ją przed tym wracająca do mieszkania matka. Kobiety decydują się zabrać zwłoki funkcjonariusza na poddasze do pracowni Arkadego, brata Sabiny. Tam rozpuszczają ciało w kwasie, a w następnych dniach wynoszą z domu inne rzeczy Bronisława[1].

W trakcie operacji pozbywania się zwłok przez kobiety do pracowni powraca Arkady z pijanymi kolegami. W jednym pokoju rozkręca się impreza, tymczasem w pomieszczeniu obok rozkładają się zwłoki Bronisława. Kobiety wyniesione zwłoki zakopują na placu budowy Pałacu Kultury. Po kilku miesiącach Sabina odkrywa, że jest w zaawansowanej ciąży. W jej obecności ubecy aresztują dyrektora wydawnictwa, a inni funkcjonariusze prowadzą poszukiwania Bronisława. 5 marca 1953 Sabina z matką dowiadują się z megafonów o śmierci Józefa Stalina[3].

Akcja filmu przenosi się w czasy współczesne, gdy Sabina spotyka się ze swoim synem Markiem, wyglądającym podobnie do jej dawnego narzeczonego. Sabina zapala znicz przy Pałacu Kultury[3].

Obsada edytuj

Źródło: Filmpolski.pl[4]

Obsada dubbingu: Maria Garbowska (jako Sabina Jankowska współcześnie)

Produkcja edytuj

 
Borys Lankosz, reżyser filmu (2015)

Rewers powstał w Studiu Filmowym „Kadr” przy wsparciu spółki Syrena Films oraz Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych. Za produkcję filmu odpowiadał Jerzy Kapuściński, któremu kierownictwo nad „Kadrem” umożliwił minister kultury Bogdan Zdrojewski[5]. Kapuścińskiego zainteresował napisany przez Andrzeja Barta scenariusz, który polecił producentowi Borys Lankosz, wieloletni przyjaciel Barta przymierzający się do debiutu fabularnego. Lankosz zaproponował przedtem Bartowi, aby „napisał scenariusz o kobietach. A to dlatego, że kobiety wydają mi się ciekawsze niż mężczyźni. Uważam, że są mądrzejsze, że o wiele więcej się uczą – o życiu, świecie, sobie samych i o mężczyznach”[6].

Kapuściński dostał dofinansowanie zarówno od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego[5], jak i od Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej (1 milion złotych)[7], co przy łącznym budżecie ponad 4 milionów złotych pozwoliło jego studiu ukończyć prace nad Rewersem (w tym postprodukcję) w ciągu roku[5][7]. W pracach nad filmem brali udział scenografowie Magdalena Dipont i Robert Czesak, kostiumolożka Magdalena Biedrzycka, kompozytor Włodek Pawlik oraz operator Marcin Koszałka; Lankosz wczuł się w realia epoki stalinowskiej, oglądając materiały archiwalne i kroniki oraz zapoznając się z Dziennikami Leopolda Tyrmanda[6]. Zdjęcia plenerowe powstały w Warszawie. Okres zdjęciowy trwał od 24 lutego do 20 maja 2009[4]. Przedpremierowe pokazy odbyły się w ramach Konkursu Głównego 34. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni[8].

Ścieżka dźwiękowa edytuj

 
Włodek Pawlik, kompozytor muzyki do Rewersu

Ścieżka dźwiękowa do filmu Rewers autorstwa Włodka Pawlika ukazała się w 2009 roku nakładem Polskiego Radia[9]. Pawlik wyeksponował w swej muzyce dźwięki trąbek, fortepianu, kontrabasu oraz perkusji. Oprócz jazzowej stylizacji w Rewersie pojawiają się utwory o tonacji pastiszowej, na przykład melodramatyczny motyw „Pierwszy Pocałunek” oraz nagrane z użyciem dzwonów „Babcia”, „Gwałt” i „Morderstwo”[10].

2009Rewers OST
Nr Tytuł utworu Długość
1.„ Warszawa 1952”2:26
2.„ Gabinet Dyrektora”1:26
3.„ Poeta”2:09
4.„ Moneta”0:55
5.„ Pracownia Arkadiusza”1:26
6.„ Pan Józef – Księgowy”2:31
7.„ Bandyci”1:12
8.„ Winda”1:01
9.„ Kawiarnia MDM”1:14
10.„ Sabina”1:24
11.„ Generał”1:01
12.„ Pierwszy Pocałunek”1:24
13.„ Babcia”0:43
14.„ Gwałt”1:28
15.„ Morderstwo”3:48
16.„ Trup”2:43
17.„ Zacieranie Śladów”1:57
18.„ Zatrute Obrazy”1:19
19.„ Futerał”3:04
20.„ Aresztowanie Dyrektora”1:09
21.„ Stalin”1:23
22.„ Stalin”3:16
38:59

Odbiór edytuj

Premiera Rewersu odbyła się 13 listopada 2009. W ciągu 66 dni emisji w polskich kinach dochód ze sprzedaży biletów osiągnął 6 505 301 zł[11]. Rewers był polskim kandydatem do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego, przyznawanego podczas 82. ceremonii wręczenia Oscarów przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej, ale nie został nominowany[12].

Rewers był na ogół pozytywnie przyjmowany przez polskich krytyków. Przemysław Piotr Damski z portalu Histmag.org opisywał film Lankosza jako „niezwykły”, niemożliwy do jednoznacznej klasyfikacji: ani jako dramat, ani jako komedia, lecz po prostu „bardzo dobry film”[13]. Damski zauważył, iż „reżyser celowo pozbawia śmierć sacrum. Ustami Krystyny Jandy informuje nas, że śmierć czeka każdego i nie warto się tym przejmować”[13]. Janusz Wróblewski w recenzji dla „Polityki” przyznawał, iż „surrealistyczna historia weń [w filmie] wpisana została przedstawiona w niesłychanie lekki, nowoczesny sposób. Bliżej Munka aniżeli Wajdy”[14]. Wróblewski doceniał zarazem to, że Rewers „pokazuje to, do czego nasze kino nie było zdolne przez ponad pół wieku. Nie tylko przyznaje rację zwyczajnym ludziom, którzy nie mieli nic wspólnego z heroizmem walczącej opozycji. Dowodzi zarazem nierozłączności tych doświadczeń”[14]. Według Łukasza Maciejewskiego z „Dziennika” Bart oraz Lankosz stworzyli „wspaniale skonstruowaną hybrydę, w której jest trochę «filmu noir», bardzo dużo komedii rodzajowej, odrobinę thrillera, a nawet horror. Wszystko odpowiednio dozowane, elegancko i z klasą przyprawione, w swojej kategorii – po prostu znakomite”[15]. Tadeusz Sobolewski z „Gazety Wyborczej” z kolei podkreślał, że gatunkowy eklektyzm służył Lankoszowi i Bartowi do ukazania niejednoznaczności ludzkich postaw w epoce stalinizmu. Sobolewski pisał, że Rewers unika „zakłamania, jakie się wdaje w naszą ocenę przeszłości – społecznej czy rodzinnej – kiedy widzimy tylko dwie strony: bohaterów i zdrajców”[2]. Zdaniem Sobolewskiego Rewers, ukazując różne sposoby przystosowania się do rządów totalitarnych, „apeluje o rozgrzeszenie”[2].

Zdaniem Bożeny Janickiej „Rewers wpisuje się w tę tradycję naszej kultury, która stanowi przeciwieństwo zasadniczej, solennej, by nie powiedzieć: nadętej”[16]. Janicka porównała film Lankosza i Barta do dwóch wielkich osobowości kultury polskiej: „Witkacego jako dramatopisarza i Andrzeja Munka jako reżysera”[16]. Choć Janicka wyrokowała, że po swym debiucie „w następnym filmie reżyser pójdzie może zupełnie inną drogą”, stwierdzała zarazem, iż „miło pomarzyć, że w pustym do dziś miejscu po Andrzeju Munku mógłby pojawić się ktoś młodszy o dwa pokolenia”[16]. Jakub Majmurek również podkreślał terapeutyczny charakter Rewersu jako filmu wolnego od hegemonicznych narracji o stalinizmie. Zdaniem Majmurka film Lankosza „pozwolił zbadać okres stalinowski (i szerzej, dziedzictwo PRL), od strony snu, fantazmatu, koszmarów jakie polska wspólnota śni na temat tej części naszej historii”[17].

Zupełnie inną opinię o Rewersie wyraziła Bożena Keff, która ostro krytykowała film za utrwalanie patriarchalnego modelu rodziny i pogardę wobec klasy chłopskiej. Zdaniem Keff „trzy miłe panie, dla których rodzina jest najważniejsza, wiedzą, że w rodzinie z kolei najcenniejszy i najważniejszy jest mężczyzna”, stąd gorączkowe poszukiwanie męża dla Sabiny[18]. Ponadto postać Toporka – chłopa będącego beneficjentem nowego porządku społecznego po 1945 roku – została na tyle negatywnie przedstawiona, że Keff doszukiwała się w filmie Lankosza „manipulacji klasowej”[19]. Keff przypominała, że chłopi dopiero po reformie rolnej z 1944 roku – niesionej akurat przez komunistów – doświadczyli awansu społecznego (po wiekach eksploatacji przez szlachtę i ziemiaństwo), tymczasem film jednoznacznie nakierowuje sympatię widza na reprezentantki inteligencji[19].

Nagrody i wyróżnienia edytuj

Rok Organizator Wyróżnienie Laureat
2009 39. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych[20] Złote Lwy Borys Lankosz
Nagroda za zdjęcia Marcin Koszałka
Nagroda za muzykę Włodzimierz Pawlik
Nagroda za charakteryzację Mirosława Wojtczak

Ludmiła Krawczyk

Waldemar Pokromski

Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą Agata Buzek
Nagroda za drugoplanową rolę męską Marcin Dorociński
Nagroda Publiczności Borys Lankosz
Nagroda Festiwali i Przeglądów Filmu Polskiego za Granicą
Nagroda Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych
Don Kichot, Nagroda Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych
Nagroda Dziennikarzy
Warszawski Festiwal Filmowy[20] Nagroda FIPRESCI
Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Plus Camerimage”[21] Brązowa Żaba Marcin Koszałka
2010 Tygodnik „Polityka[22] Paszport „Polityki” Borys Lankosz
Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia”[23] Jańcio Wodnik za najlepszą rolę kobiecą Agata Buzek
Jańcio Wodnik za zdjęcia Marcin Koszałka
Polskie Nagrody Filmowe[24] Najlepszy film Borys Lankosz
Odkrycie roku
Najlepszy scenariusz Andrzej Bart
Najlepsza scenografia Magdalena Dipont

Robert Czesak

Najlepsze kostiumy Magdalena Biedrzycka
Najlepsza muzyka Włodzimierz Pawlik
Najlepsza główna rola kobieca Agata Buzek
Najlepsza drugoplanowa rola kobieca Anna Polony
Tarnowskie Nagrody Filmowe[25] Nagroda Specjalna Jury Borys Lankosz
Nagroda Publiczności
Seattle International Film Festival New Directors Showcase[26] Grand Jury Prize dla nowego reżysera
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie[27] Nagroda „Srebrny Jerzy” dla najlepszego filmu konkursu „Perspektywy”
Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych[4] Złoty Granat
Czasopismo „Film”[28] Złota Kaczka dla najlepszej aktorki Agata Buzek
Złota Kaczka dla najlepszego scenarzysty Andrzej Bart
Złota Kaczka dla najlepszego autora zdjęć Marcin Koszałka
2011 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Pune[29] Nagroda za reżyserię Borys Lankosz
Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w Moskwie[30] Nagroda Główna

Przypisy edytuj

  1. a b c Witek 2014 ↓, s. 186.
  2. a b c Tadeusz Sobolewski, Kuszenie panny Sabiny, Gazeta Wyborcza, 12 listopada 2009 [dostęp 2022-04-26].
  3. a b Witek 2014 ↓, s. 187.
  4. a b c Rewers w bazie filmpolski.pl
  5. a b c Lech Kurpiewski, Filip Łobodziński, Jerzy Kapuściński – „Rewers” człowieka w kadrze (część 1), Newsweek.pl, 30 września 2009 [dostęp 2020-03-16] (pol.).
  6. a b Ewa Szponar, Borys Lankosz: wierzę w inteligencję widzów, Onet Kultura, 3 listopada 2009 [dostęp 2020-03-16] (pol.).
  7. a b Priorytet 1 Fabuła – 30 czerwca 2009, Polski Instytut Sztuki Filmowej [dostęp 2020-03-17] (pol.).
  8. Ryszarda Wojciechowska, XXXIV Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni: Złote Lwy dla filmu „Rewers”, Dziennik Bałtycki, 19 września 2009 [dostęp 2020-04-02] (pol.).
  9. Włodzimierz Pawlik – Rewers [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  10. Ryszard Borowski, Muzyka do filmu „Rewers”, jazzforum.com.pl [dostęp 2022-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-26].
  11. Marcin Pietrzyk, Polski Box Office: Miliony „Avatara” i „Ciacha”, Filmweb, 19 stycznia 2010 [dostęp 2020-03-16] (pol.).
  12. Kamil Ancygier, „Rewers” odpadł z oscarowego wyścigu, Nasze Miasto, 21 stycznia 2010 [dostęp 2020-03-16] (pol.).
  13. a b Przemysław Piotr Damski, „Rewers” – reż. Borys Lankosz – recenzja i ocena filmu, histmag.org, 14 czerwca 2010 [dostęp 2020-03-16] (pol.).
  14. a b Janusz Wróblewski, „Rewers”: szydercza gra z narodową pamięcią, www.polityka.pl, 2009 [dostęp 2020-03-16] (pol.).
  15. Łukasz Maciejewski, „Rewers” – największa filmowa niespodzianka roku, film.dziennik.pl, 12 listopada 2009 [dostęp 2020-03-16] (pol.).
  16. a b c Bożena Janicka, Rewers, „Kino”, listopad 2009, s. 71–72 [dostęp 2020-03-16].
  17. Jakub Majmurek, Stłamszone obrazy, Filmweb, 15 marca 2013 [dostęp 2022-11-26].
  18. Keff 2010 ↓, s. 254.
  19. a b Keff 2010 ↓, s. 252.
  20. a b 25. Warszawski Festiwal Filmowy – 2009, Warszawski Festiwal Filmowy [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07] (ang.).
  21. Plus Camerimage 2009, Camerimage [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07].
  22. Paszporty „Polityki” 2009, Culture.pl, 12 stycznia 2010 [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07] (pol.).
  23. Film „Wszystko, co kocham” laureatem „Prowincjonaliów”, Wirtualna Polska, 1 lutego 2010 [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07] (pol.).
  24. „Rewers” i osiem Orłów, Polskie Radio, 2 marca 2010 [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07].
  25. 24. Tarnowska Nagroda Filmowa: laureaci, Polski Instytut Sztuki Filmowej, 17 maja 2010 [dostęp 2022-11-07] (pol.).
  26. Christine Champ, Festival Wrap-Up: The 17 SIFF Films You Should See, MTV, 18 czerwca 2010 [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07] (ang.).
  27. „Rewers” Borysa Lankosza triumfuje w Moskwie, Onet Kultura, 22 kwietnia 2011 [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07] (pol.).
  28. „Dom zły”, ale nagrodę dostał. Złote Kaczki przyznane, Wprost, 24 listopada 2010 [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-15] (pol.).
  29. World Cinema Awards, Pune International Film Festival [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15].
  30. Joanna Sławińska, „Rewers” nagrodzony w Moskwie za paradoks i czarny humor, Polskie Radio 24, 21 kwietnia 2011 [dostęp 2022-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-11-07].

Bibliografia edytuj

  • Bożena Keff, Rewers Borysa Lankosza, czyli chłop, diabeł, wice-Żyd, [w:] Agnieszka Wiśniewska, Piotr Marecki (red.), Kino polskie 1989-2009. Historia krytyczna, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010, s. 243–255.
  • Piotr Witek, Polskie kino historyczne jako kino „postnarodowej pamięci historycznej”. „Poznań 56” Filipa Bajona i „Rewers” Borysa Lankosza, cz. II, „Sensus Historiae”, 17 (4), 2014, s. 175–192.

Linki zewnętrzne edytuj