Nagroda Akademii Filmowej

amerykańska nagroda filmowa

Nagroda Akademii Filmowej (ang. Academy Award), znana też jako Oscar (ang. Oscar) – nagroda filmowa przyznawana corocznie przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej (AMPAS)[1]; pierwsze rozdanie odbyło się 16 maja 1929.

Nagroda Akademii Filmowej
Ilustracja
Czerwony dywan przed Dolby Theatre przed 82. galą rozdania Oscarów (2009)
Przyznający

Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej

Państwo

 Stany Zjednoczone

Lokalizacja

Hollywood

Pierwsze rozdanie

16 maja 1929

Strona internetowa

Nagradzane są wstępnie nominowane filmy, które w poprzedzającym roku kalendarzowym były wyświetlane w amerykańskich kinach. Uroczystość wręczenia Oscarów odbywa się zwykle wczesną wiosną. Oscary, z wyłączeniem jednej kategorii, przyznawane są przeważnie filmom anglojęzycznym. Ceremonia rozdania Oscarów od 2002 roku odbywa się w Teatrze Dolby w Hollywood (wcześniej teatr ten nosił nazwę Kodak Theatre). Nagroda ta jest uznawana za najbardziej prestiżową nagrodę filmową[2], pomimo że dotyczy głównie kinematografii amerykańskiej.

Oscary wraz z telewizyjnymi Emmy, muzycznymi Grammy i teatralnymi Tony tworzą czwórkę najważniejszych nagród amerykańskiego przemysłu rozrywkowego, EGOT.

Historia edytuj

Nagrody Akademii Filmowej ufundowano w tym samym roku (1927), co samą Akademię, skupiającą amerykańskich filmowców. Pierwsze nagrody zostały zaprezentowane w 1929 roku w Hollywood Roosevelt Hotel przy udziale 250 osób, ówczesna gala trwała zaledwie 15 minut. Ceremonię poprowadził aktor Douglas Fairbanks, który ogłosił 12 zwycięzców w różnych kategoriach[3]. Początkowo Oscary budziły umiarkowane zainteresowanie, a przedstawiciele mediów opuścili pierwszą galę jeszcze przed jej zakończeniem. Do zwiększenia popularności nagród przyczyniły się media, radio, a następnie telewizja. Podczas pierwszej dekady wyniki były podawane do gazet do publikacji o godzinie 23.00 w noc gali. Przestano stosować tę metodę, gdy Los Angeles Times zapowiedział zwycięzców, zanim rozpoczęła się ceremonia. Do tego incydentu doszło w 1940 roku. W rezultacie od tego czasu Akademia stosuje zapieczętowane koperty do wyjawiania nazwisk zwycięzców. Poza kopertami zmieniło się także miejsce gali. Na początku lat 40. z hoteli uroczystość przeniesiono do teatrów. Pierwszym z teatrów, w jakich się odbyła, był Grauman’s Chinese Theatre, a odbywająca się w nim w 1944 roku ceremonia była pierwszą transmitowaną poza granice Stanów Zjednoczonych. Od 2002 roku nagrody są przyznawane w nowo zbudowanym Teatrze Dolby. Pierwsze gale wręczenia nagród Akademii miały najczęściej miejsce na przełomie marca i kwietnia. Począwszy od roku 2004 uroczystości odbywają się w ostatnią niedzielę lutego (z wyjątkiem roku 2006). Ogłaszaną z dużym wyprzedzeniem datę ceremonii przekładano w 1938 roku z powodu powodzi, jakie nawiedziły Los Angeles; w 1968 z powodu pogrzebu Martina Luthera Kinga; w 1981 z powodu próby zabójstwa Ronalda Reagana[4] oraz w 2020 roku z powodu pandemii koronawirusa[5].

Statuetka edytuj

Nagrodą jest statuetka rycerza opierającego się na dwuręcznym mieczu, stojącego na rolce filmu mającej pięć szprych, z której każda symbolizuje jedną z grup zawodowych reprezentowanych w Akademii: aktorów, scenarzystów, reżyserów, producentów i techników. Statuetka waży ok. 3,9 kg (8,5 funta) i ma ok. 35 cm (13,5 cala) wysokości[6]. Wykonana jest z tzw. „britannium”, czyli stopu cyny (93%), antymonu (5%) i miedzi (2%), pokrytego 24-karatowym złotem[potrzebny przypis]. Statuetkę zaprojektował Cedric Gibbons w 1928 r. (według legendy pierwszy szkic wykonał na serwetce podczas bankietu), a jej odlew wykonał rzeźbiarz George Stanley[7]. W latach 1942, 1943 i 1944 statuetki zamiast z metalu wykonano z gipsu. Było to wyrazem troski Akademii Filmowej o losy wojny. Statuetki gipsowe wymieniono laureatom na metalowe w 1946[6].

Statuetki są wykonywane przez jedną z fabryk w Chicago. Oficjalnie nagroda Akademii nazywana jest Academy Award of Merit, jednak od roku 1931 używa się potocznej nazwy Oscar, która została uznana za oficjalną w 1939. Pochodzi ona według jednej z legend od uwagi wygłoszonej w roku 1931 przez Margaret Herrick, bibliotekarkę Akademii, która na widok statuetki stwierdziła, że przypomina jej wuja Oscara Pierce’a. Usłyszeć to miał hollywoodzki dziennikarz Sidney Skolsky, któremu bardzo spodobało się to określenie i zaczął go używać w felietonach. Inna legenda głosi, że nazwę Oscar statuetce nadała aktorka Bette Davis.

Kategorie edytuj

 
Geena Davis ze swoją statuetką za rolę drugoplanową w Przypadkowym turyście (1988)
 
Brenda Fricker z Oscarem za rolę drugoplanową w filmie Moja lewa stopa (1989)
 
Jennifer Hudson ze swoim Oscarem za rolę drugoplanową w filmie Dreamgirls (2006)
 
Carly Simon z Oscarem za najlepszą piosenkę Let the River Run z filmu Pracująca dziewczyna (1988)
 
Producenci Richard D. Zanuck i jego żona Lili Fini Zanuck z Oscarami za najlepszy film dla Wożąc panią Daisy (1989)
 
Reżyser Brad Bird wraz z Oscarem za film animowany Ratatuj (2007)
 
Dolby Theatre podczas 75. gali rozdania Oscarów (2003)

Kiedy w 1929 roku po raz pierwszy rozdano Nagrody Akademii przyznano je w 13 kategoriach. Obecnie Oscary są przyznawane w 24 kategoriach (w każdej z nich ogłasza się od 2 do 5 nominacji, z czego wyjątek stanowi kategoria „Najlepszy film”, w której od 2009 roku nominuje się 10 filmów):

Produkcja edytuj

Aktorskie edytuj

Wizualne edytuj

Dźwięk i efekty specjalne edytuj

Muzyczne edytuj

Kostiumy i charakteryzacja edytuj

Animacje edytuj

Dokumentalne edytuj

Pozostałe edytuj

Okolicznościowe edytuj

Statystyki edytuj

Rekordy edytuj

Dotychczas trzem filmom udało się zdobyć najwyższą dotąd liczbę jedenastu oscarowych statuetek. Rekordowi zdobywcy Oscarów to:

Choć 11 Oscarów dostały trzy filmy, to jedynie Władca Pierścieni: Powrót króla otrzymał 100% nagród; Titanic nominowany był do 14 Oscarów, a Ben-Hur do 12.

Trzem filmom udało się zdobyć pięć najważniejszych Oscarów (film, reżyseria, scenariusz, główna rola męska i kobieca):

Najwięcej, bo 14 nominacji, do nagrody otrzymały filmy:

Zdobywcy największej liczby nominacji:

Zdobywcy największej liczby nagród:

Osoby z największą liczbą nominacji, które nigdy nie zdobyły Oscara:

Najczęściej nagradzani aktorzy:

Najczęściej nominowany aktor:

Najczęściej nagradzana aktorka:

Najczęściej nominowana aktorka:

Najczęściej nagradzany reżyser:

Najczęściej nominowany reżyser:

Najczęściej nagradzane państwo w kategorii filmu obcojęzycznego:

  • Włochy – 11 Oscarów (plus 3 Nagrody Specjalne/Honorowe)

Najczęściej nominowane państwo w kategorii filmu obcojęzycznego:

  • Francja – 34 nominacje, 9 Oscarów

Najczęściej nagradzane filmy obcojęzyczne:

Najczęściej nominowany film obcojęzyczny:

Najmłodszy zdobywca Oscara:

Najstarszy zdobywca Oscara:

Najstarszy zdobywca nominacji:

Zdobywca największej liczby statuetek podczas jednej edycji:

Zdobywca największej liczby nominacji podczas jednej edycji:

Najmłodsi i najstarsi edytuj

Zestawienie obejmuje kategorie, w których przyznawane są nominacje.

Najlepszy aktor pierwszoplanowy:

Najlepsza aktorka pierwszoplanowa:

Najlepszy aktor drugoplanowy:

Najlepsza aktorka drugoplanowa:

Najlepszy reżyser:

Pozostałe edytuj

Filmy animowane nominowane w kategorii najlepszego filmu:

Tylko dziewięciu kobietom w historii udało się zdobyć nominację w kategorii reżyseria:

Pierwsza i jedyna kobieta, która zdobyła Oscara dla najlepszego reżysera:

Pierwsza czarnoskóra osoba nagrodzona Oscarem:

Pierwszy Afroamerykanin, który zdobył Oscara za rolę pierwszoplanową:

Pierwsza Afroamerykanka, która zdobyła Oscara za rolę pierwszoplanową:

Aktorki nominowane do Oscara pięć razy z rzędu:

Aktorzy nominowani do Oscara cztery razy z rzędu:

Aktorzy i aktorki, którzy w dwóch kolejnych latach otrzymywali Oscary:

Pierwszym zdobywcą Oscara dla najlepszego filmu spoza Hollywood był Hamlet (1948) Laurence’a Oliviera, sfinansowany i zrealizowany w Anglii.

W 1938 Akademia Filmowa uhonorowała Walta Disneya Oscarem normalnej wielkości i siedmioma miniaturowymi statuetkami za animację Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków (1937).

Jedynym Oscarem wyróżnionym statuetką był Oscar Hammerstein II, nagrodzony dwukrotnie za najlepszą piosenkę w 1941 i 1945.

Ceremonie edytuj

Ceremonia Data Najlepszy film Czas trwania Gospodarz
1. ceremonia wręczenia Oscarów 16 maja 1929 Skrzydła 15 minut Douglas Fairbanks
2. ceremonia wręczenia Oscarów 3 kwietnia 1930 Melodia Broadwayu William C. deMille
3. ceremonia wręczenia Oscarów 5 listopada 1930 Na zachodzie bez zmian Conrad Nagel
4. ceremonia wręczenia Oscarów 10 listopada 1931 Cimarron Lawrence Grant
5. ceremonia wręczenia Oscarów 18 listopada 1932 Ludzie w hotelu Lionel Barrymore, Conrad Nagel
6. ceremonia wręczenia Oscarów 16 marca 1934 Kawalkada Will Rogers
7. ceremonia wręczenia Oscarów 27 lutego 1935 Ich noce Irvin S. Cobb
8. ceremonia wręczenia Oscarów 5 marca 1936 Bunt na Bounty Frank Capra
9. ceremonia wręczenia Oscarów 4 marca 1937 Wielki Ziegfeld George Jessel
10. ceremonia wręczenia Oscarów 10 marca 1938 Życie Emila Zoli Bob Burns
11. ceremonia wręczenia Oscarów 23 lutego 1939 Cieszmy się życiem Frank Capra
12. ceremonia wręczenia Oscarów 29 lutego 1940 Przeminęło z wiatrem Bob Hope
13. ceremonia wręczenia Oscarów 27 lutego 1941 Rebeka Bob Hope
14. ceremonia wręczenia Oscarów 26 lutego 1942 Zielona dolina Bob Hope
15. ceremonia wręczenia Oscarów 4 marca 1943 Pani Miniver Bob Hope
16. ceremonia wręczenia Oscarów 2 marca 1944 Casablanca Jack Benny
17. ceremonia wręczenia Oscarów 15 marca 1945 Idąc moją drogą Bob Hope, John Cromwell
18. ceremonia wręczenia Oscarów 7 marca 1946 Stracony weekend Bob Hope, James Stewart
19. ceremonia wręczenia Oscarów 13 marca 1947 Najlepsze lata naszego życia Jack Benny
20. ceremonia wręczenia Oscarów 20 marca 1948 Dżentelmeńska umowa Agnes Moorehead, Dick Powell
21. ceremonia wręczenia Oscarów 24 marca 1949 Hamlet Robert Montgomery
22. ceremonia wręczenia Oscarów 23 marca 1950 Gubernator Paul Douglas
23. ceremonia wręczenia Oscarów 29 marca 1951 Wszystko o Ewie Fred Astaire
24. ceremonia wręczenia Oscarów 20 marca 1952 Amerykanin w Paryżu Danny Kaye
25. ceremonia wręczenia Oscarów 19 marca 1953 Największe widowisko świata Bob Hope, Conrad Nagel
26. ceremonia wręczenia Oscarów 25 marca 1954 Stąd do wieczności Donald O’Connor, Fredric March
27. ceremonia wręczenia Oscarów 30 marca 1955 Na nabrzeżach Bob Hope, Thelma Ritter
28. ceremonia wręczenia Oscarów 21 marca 1956 Marty Jerry Lewis, Claudette Colbert, Joseph L. Mankiewicz
29. ceremonia wręczenia Oscarów 27 marca 1957 W 80 dni dookoła świata Jerry Lewis, Celeste Holm
30. ceremonia wręczenia Oscarów 26 marca 1958 Most na rzece Kwai Bob Hope, David Niven, James Stewart, Jack Lemmon, Rosalind Russell
31. ceremonia wręczenia Oscarów 6 kwietnia 1959 Gigi Jerry Lewis, Mort Sahl, Tony Randall, Bob Hope, David Niven, Laurence Olivier
32. ceremonia wręczenia Oscarów 4 kwietnia 1960 Ben-Hur 1 godzina 40 minut Bob Hope
33. ceremonia wręczenia Oscarów 17 kwietnia 1961 Garsoniera Bob Hope
34. ceremonia wręczenia Oscarów 9 kwietnia 1962 West Side Story 2 godziny 10 minut Bob Hope
35. ceremonia wręczenia Oscarów 8 kwietnia 1963 Lawrence z Arabii Frank Sinatra
36. ceremonia wręczenia Oscarów 13 kwietnia 1964 Przygody Toma Jonesa Jack Lemmon
37. ceremonia wręczenia Oscarów 5 kwietnia 1965 My Fair Lady Bob Hope
38. ceremonia wręczenia Oscarów 18 kwietnia 1966 Dźwięki muzyki Bob Hope
39. ceremonia wręczenia Oscarów 10 kwietnia 1967 Oto jest głowa zdrajcy Jack Lemmon
40. ceremonia wręczenia Oscarów 10 kwietnia 1968 W upalną noc Bob Hope
41. ceremonia wręczenia Oscarów 14 kwietnia 1969 Oliver!
42. ceremonia wręczenia Oscarów 7 kwietnia 1970 Nocny kowboj 2 godziny 25 minut Jack Lemmon
43. ceremonia wręczenia Oscarów 15 kwietnia 1971 Patton
44. ceremonia wręczenia Oscarów 10 kwietnia 1972 Francuski łącznik Helen Hayes, Alan King, Sammy Davis Jr., Jack Lemmon
45. ceremonia wręczenia Oscarów 27 marca 1973 Ojciec chrzestny 2 godziny 38 minut Carol Burnett, Michael Caine, Charlton Heston, Rock Hudson
46. ceremonia wręczenia Oscarów 2 kwietnia 1974 Żądło 3 godziny 23 minut John Huston, Diana Ross, Burt Reynolds, David Niven
47. ceremonia wręczenia Oscarów 8 kwietnia 1975 Ojciec chrzestny II Sammy Davis Jr., Bob Hope, Shirley MacLaine, Frank Sinatra
48. ceremonia wręczenia Oscarów 29 marca 1976 Lot nad kukułczym gniazdem 3 godziny 12 minut Walter Matthau, Robert Shaw, George Segal, Goldie Hawn, Gene Kelly
49. ceremonia wręczenia Oscarów 28 marca 1977 Rocky 3 godziny 38 minut Richard Pryor, Jane Fonda, Ellen Burstyn, Warren Beatty
50. ceremonia wręczenia Oscarów 3 kwietnia 1978 Annie Hall 3 godziny 30 minut Bob Hope
51. ceremonia wręczenia Oscarów 9 kwietnia 1979 Łowca jeleni 3 godziny 25 minut Johnny Carson
52. ceremonia wręczenia Oscarów 14 kwietnia 1980 Sprawa Kramerów 3 godziny 12 minut Johnny Carson
53. ceremonia wręczenia Oscarów 31 marca 1981 Zwyczajni ludzie 3 godziny 10 minut Jack Lemmon
54. ceremonia wręczenia Oscarów 29 marca 1982 Rydwany ognia 3 godziny 28 minut Johnny Carson
55. ceremonia wręczenia Oscarów 11 kwietnia 1983 Gandhi 3 godziny 15 minut Liza Minnelli, Dudley Moore, Richard Pryor, Walter Matthau
56. ceremonia wręczenia Oscarów 9 kwietnia 1984 Czułe słówka 3 godziny 42 minut Johnny Carson
57. ceremonia wręczenia Oscarów 25 marca 1985 Amadeusz 3 godziny 10 minut Jack Lemmon
58. ceremonia wręczenia Oscarów 28 marca 1986 Pożegnanie z Afryką 3 godziny 2 minuty Alan Alda, Jane Fonda, Robin Williams
59. ceremonia wręczenia Oscarów 30 marca 1987 Pluton 3 godziny 19 minut Chevy Chase, Goldie Hawn, Paul Hogan
60. ceremonia wręczenia Oscarów 11 kwietnia 1988 Ostatni cesarz 3 godziny 20 minut Chevy Chase
61. ceremonia wręczenia Oscarów 29 marca 1989 Rain Man 3 godziny 19 minut
62. ceremonia wręczenia Oscarów 26 marca 1990 Wożąc panią Daisy 3 godziny 37 minut Billy Crystal
63. ceremonia wręczenia Oscarów 25 marca 1991 Tańczący z wilkami 3 godziny 35 minut Billy Crystal
64. ceremonia wręczenia Oscarów 30 marca 1992 Milczenie owiec 3 godziny 24 minuty Billy Crystal
65. ceremonia wręczenia Oscarów 29 marca 1993 Bez przebaczenia 3 godziny 25 minut Billy Crystal
66. ceremonia wręczenia Oscarów 21 marca 1994 Lista Schindlera 3 godziny 18 minut Whoopi Goldberg
67. ceremonia wręczenia Oscarów 27 marca 1995 Forrest Gump 3 godziny 38 minut David Letterman
68. ceremonia wręczenia Oscarów 25 marca 1996 Braveheart. Waleczne serce 3 godziny 33 minuty Whoopi Goldberg
69. ceremonia wręczenia Oscarów 24 marca 1997 Angielski pacjent 3 godziny 29 minut Billy Crystal
70. ceremonia wręczenia Oscarów 23 marca 1998 Titanic 3 godziny 45 minut Billy Crystal
71. ceremonia wręczenia Oscarów 21 marca 1999 Zakochany Szekspir 4 godziny 2 minuty Whoopi Goldberg
72. ceremonia wręczenia Oscarów 26 marca 2000 American Beauty 4 godziny 4 minuty Billy Crystal
73. ceremonia wręczenia Oscarów 25 marca 2001 Gladiator 3 godziny 23 minuty Steve Martin
74. ceremonia wręczenia Oscarów 24 marca 2002 Piękny umysł 4 godziny 27 minut Whoopi Goldberg
75. ceremonia wręczenia Oscarów 23 marca 2003 Chicago 3 godziny 30 minut Steve Martin
76. ceremonia wręczenia Oscarów 29 lutego 2004 Władca Pierścieni: Powrót króla 3 godziny 41 minut Billy Crystal
77. ceremonia wręczenia Oscarów 27 lutego 2005 Za wszelką cenę 3 godziny 10 minut Chris Rock
78. ceremonia wręczenia Oscarów 5 marca 2006 Miasto gniewu 3 godziny 33 minuty Jon Stewart
79. ceremonia wręczenia Oscarów 25 lutego 2007 Infiltracja 3 godziny 51 minut Ellen DeGeneres
80. ceremonia wręczenia Oscarów 24 lutego 2008 To nie jest kraj dla starych ludzi 3 godziny 21 minut Jon Stewart
81. ceremonia wręczenia Oscarów 22 lutego 2009 Slumdog. Milioner z ulicy 3 godziny 30 minut Hugh Jackman
82. ceremonia wręczenia Oscarów 7 marca 2010 The Hurt Locker. W pułapce wojny 3 godziny, 37 minut Alec Baldwin, Steve Martin
83. ceremonia wręczenia Oscarów 27 lutego 2011 Jak zostać królem 3 godziny, 16 minut James Franco, Anne Hathaway
84. ceremonia wręczenia Oscarów 26 lutego 2012 Artysta 3 godziny, 13 minut Billy Crystal
85. ceremonia wręczenia Oscarów 24 lutego 2013 Operacja Argo 3 godziny, 35 minut Seth MacFarlane
86. ceremonia wręczenia Oscarów 2 marca 2014 Zniewolony 3 godziny, 34 minuty Ellen DeGeneres
87. ceremonia wręczenia Oscarów 22 lutego 2015 Birdman 3 godziny, 43 minuty Neil Patrick Harris
88. ceremonia wręczenia Oscarów 28 lutego 2016 Spotlight 3 godziny, 37 minut Chris Rock
89. ceremonia wręczenia Oscarów 26 lutego 2017 Moonlight 3 godziny, 49 minut Jimmy Kimmel
90. ceremonia wręczenia Oscarów 4 marca 2018 Kształt wody 3 godziny, 53 minuty Jimmy Kimmel
91. ceremonia wręczenia Oscarów 24 lutego 2019 Green Book 3 godziny, 23 minuty
92. ceremonia wręczenia Oscarów 9 lutego 2020 Parasite 3 godziny, 35 minut
93. ceremonia wręczenia Oscarów 25 kwietnia 2021 Nomadland 3 godziny, 19 minut
94. ceremonia wręczenia Oscarów 27 marca 2022 CODA 1 godzina, 51 minut Regina Hall, Amy Schumer i Wanda Sykes
95. ceremonia wręczenia Oscarów 12 marca 2023 Wszystko wszędzie naraz 2 godziny, 20 minut Jimmy Kimmel
96. ceremonia wręczenia Oscarów 10 marca 2024 Oppenheimer 3 godziny 23 minuty Jimmy Kimmel

Przypisy edytuj

  1. Historia Nagrody Akademii Filmowej na oficjalnej stronie Akademii.
  2. Oscary 2016. Tajemnice statuetki złotego rycerza. polskieradio.pl. [dostęp 2016-10-09].
  3. Готель Hollywood Roosevelt – «Золота ера архітектури Лос-Анджелеса» - la-future.com, 9 lutego 2023 [dostęp 2023-02-09] (ukr.).
  4. Grażyna Latos, Historia Oscarów, „Histmag.org”, 22 lutego 2009.
  5. WPROST.pl, Oscary przełożone po raz czwarty w historii. Kiedy poznamy nominacje?, Wprost, 15 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-15] (pol.).
  6. a b Marek Hendrykowski, Historia filmowego Oscara, Wydawnictwa Filmowe i Artystyczne, Warszawa 1988, s. 28.
  7. Marek Hendrykowski, Historia filmowego Oscara, Wydawnictwa Filmowe i Artystyczne, Warszawa 1988, s. 27.
  8. John Williams breaks own Oscars record as the oldest person to ever be nominated with Indiana Jones nod, ew.com, 23 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-24] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj