Wikipedia

Sargon Wielki

Władca i założyciel imperium akadyjskiego
Ten artykuł dotyczy władcy Akadu. Zobacz też: innych władców o tym imieniu.

Sargon z Akadu (akad. 𒊬𒊒𒄀 Šar-ru-gi)[1], także Sargon Wielki, w starszych pracach historycznych jako Sargon Starszy[2] – twórca i pierwszy władca Imperium Akadyjskiego, znany z podboju sumeryjskich miast-państw w XXIV i XXIII wieku p.n.e. Był założycielem dynastii akadyjskiej, która rządziła przez około sto lat po jego śmierci, aż do podboju Sumeru przez Gutejów[3]. Sumeryjska lista królów wspomina, że był podczaszym króla Ur-Zababy z Kisz[4].

Sargon Wielki
Ilustracja
Sargon z Akadu na swojej steli zwycięstwa, z napisem „Król Sargon” (𒊬𒊒𒄀 𒈗 Šar-ru-gi lugal)
Król Imperium Akadyjskiego
Okres

od ok. 2334 p.n.e.
do ok. 2284 p.n.e.

Następca

Rimusz

Dane biograficzne
Dynastia

akadyjska

Multimedia w Wikimedia Commons

Uważa się, że stworzone przez niego imperium obejmowało większość Mezopotamii oraz cześć Lewantu, okresowo zajmowało również terytoria należące do Hurytów i Elamitów. Rządzone było ze stolicy w Akadzie (do dziś ruiny miasta nie zostały odnalezione przez archeologów).

Sargon pojawia się jako postać legendarna w literaturze okresu nowoasyryjskiego w VIII i VII wieku p.n.e. Tabliczki z fragmentami legendy o jego narodzinach odnaleziono w bibliotece Aszurbanipala w Niniwie[5][6].

Imię

edytuj
 
Napis o treści „Król Sargon” (𒊬𒊒𒄀 𒈗 Šar-ru-gi lugal) na steli zwycięstwa Sargona Wielkiego[7][8]

Imię władcy w języku akadyjskim było zapisywane jako 𒊬𒊒𒄀 (Šar-ru-gi) lub 𒊬𒌝𒄀 (Šar-um-GI)[1]. Jego tytulatura brzmiała: „Sargon, król Akadu”, 𒊬𒊒𒄀 𒈗 𒀀𒂵𒉈𒆠 (Šar-ru-gi lugal a-ga-de3ki)[9]. Później, w II tysiącleciu p.n.e., w starobabilońskich tekstach odnoszących się do legend o Sargonie, jego imię zostało zapisane jako 𒊬𒊒𒌝𒄀𒅔 (Šar-ru-um-ki-in)[10].

Chronologia życia i panowania

edytuj
 
Jeńcy transportowani przez żołnierzy na steli zwycięstwa Sargona, datowanej na ok. 2300 lat p.n.e. Fryzury więźniów są charakterystyczne dla Sumerów (przypominają wizerunki ze sztandaru z Ur)

Zgodnie z zachowanymi kopiami Sumeryjskiej listy królów Sargon Wielki panować miał odpowiednio przez 54 (kopia TL), 55 (kopia L1+N1) lub 56 lat (kopia WB)[11]. Okres jego rządów współcześni historycy szacują na lata ok. 2340–2284 p.n.e.[12]

Historiografia dotycząca życia i panowania Sargona Wielkiego

edytuj

Sargon stał się przedmiotem wielu historii i legend, opisujących jego dojście do władzy i podbój Mezopotamii, spisanych jednak już w późniejszej literaturze asyryjskiej i babilońskiej. Oprócz takich tekstów istnieje jeszcze wiele inskrypcji opisujących Sargona, aczkolwiek większość z nich jest znana tylko z dużo późniejszych kopii[13]. W Luwrze znajdują się fragmenty dwóch zwycięskich steli Sargona Wielkiego, znalezionych w Suzie (gdzie prawdopodobnie zostały przetransportowane z Mezopotamii w XII wieku p.n.e.)[14].

 
Gliniana tabliczka opisująca legendę o narodzinach Sargona Wielkiego[10]

Wydaje się, że Sargon promował użycie semickiego języka akadyjskiego w inskrypcjach. Często nazywał siebie „królem Akadu”, nie wiadomo jednak czy to on był założycielem tego miasta. Prawdopodobnie w pewnym momencie przejął rządy w Kisz, a później drogą podbojów rozszerzył swoją władzę nad znaczną częścią Mezopotamii. Określał się jako „Sargon, król Akadu, nadzorca Inanny, król Kisz, namaszczony przez Anu, król ziemi (Mezopotamia), namiestnik (ensi) Enlila”[15][16][17].

Inskrypcja z Nippur

edytuj

Jednym z najważniejszych źródeł odnośnie do rządów Sargona jest tabliczka z okresu starobabilońskiego odnaleziona w Nippur podczas wyprawy zorganizowanej przez naukowców z Uniwersytetu Pensylwanii w latach 90. XIX wieku. Odnaleziony przedmiot jest kopią inskrypcji umieszczonej prawdopodobnie na cokole posągu wzniesionego przez Sargona w świątyni Enlila[18].

Podbój Sumeru

edytuj

W owej inskrypcji Sargon świętuje swój podbój miasta Uruk i zwycięstwo nad królem Lugalzagesim, którego sam akadyjski władca poprowadził „w obroży do bramy Enlila”[19][20][18]. Dokładny tekst inskrypcji brzmi[20]:

„Sargon, król Akadu, zarządca Inanny, król Kisz, namaszczony przez Anu, król ziemi, namiestnik Enlila: pokonał miasto Uruk i zburzył jego mury, w bitwie pod Uruk wygrał, wziął Lugalzagesiego, króla Uruk w trakcie bitwy i poprowadził go w obroży do bramy Enlila ".

Następnie Sargon podbił Ur i E-Ninmar i „zniszczył” terytorium od Lagasz do morza, a następnie podbił i zniszczył Ummę[21].

Podbój górnej Mezopotamii oraz obszarów aż po Morze Śródziemne

edytuj

Oddając się kultowi lewantyńskiego boga Dagona, Sargon podbił terytoria Górnej Mezopotamii i Lewantu, w tym miasta Mari, Iarmuti i Eblę. Objął swoją władzą obszar „aż do Lasu Cedrowego (Góry Nur) i aż do Srebrnych Gór (prawdopodobnie Góry Aladagh)” oraz od „górnego morza ”(Morze Śródziemne) do „dolnego morza” (Zatoka Perska)[22][21]. Opisuje to następująca inskrypcja[23]:

„Król Sargon ukłonił się Dagonowi w Tuttul. On (Dagon) dał mu (Sargonowi) Górną Ziemię: Mari, Iarmuti i Eblę, aż do Lasu Cedrowego i Srebrnych Gór”

Podboje Elamu i Parahshum

edytuj

Sargon twierdził również, że jest „Sargonem, królem świata, zdobywcą Elamu i Parahshumu”[21]. Wymienia także różnych władców wschodu, których pokonał.

Sargon Wielki zatriumfował łącznie nad 34 miastami. Statki z Maganu, Meluhhy i Dilmun cumowały przy nabrzeżach portu królewskiej stolicy w Akadzie[24]. Akadyjski władca uregulował w całym swoim państwie sieć kanałów nawadniających, przeprowadził reformę systemu miar i wag[25]. Dysponował stałą armią złożoną z 5400 żołnierzy, którzy „codziennie jedli chleb przed nim”[20][25].

Legenda o narodzinach Sargona

edytuj
 
„Maska Sargona” po renowacji w 1936. Współcześnie uważa się, że prezentuje ona wnuka Sargona, Naram-Sin, a nie samego Sargona

Jest to napisany w narracji pierwszoosobowej nowoasyryjski tekst z VII wieku p.n.e. Nadano mu charakter autobiograficzny, w którym autor ustami samego władcy opowiada historię jego narodzin i drogi do objęcia władzy królewskiej. Zgodnie z nim Sargon był synem wysokiej rangą kapłanki związanej z miastem Azupiranu, ojciec przyszłego władcy miał być mu nieznany. Urodziwszy przyszłego króla, matka włożyła go do zabezpieczonego bitumem koszyka i puściła z biegiem rzeki, niemowlę zostało jednak odnalezione, wychowane i wyuczone zawodu przez ogrodnika o imieniu Akki. Znane są jedynie fragmenty całego tekstu[26].

Badacze zwracają uwagę na wiele podobieństw pomiędzy historią Sargona i Mojżesza[27][28]. Niektórzy identyfikują akadyjskiego władcę z biblijnym Nimrodem[29][30].

Dziedzictwo

edytuj

Sargon z Akadu jest czasem identyfikowany jako pierwsza osoba w historii świata, która rządziła imperium[31][32], chociaż wcześniejsi władcy sumeryjscy, tacy jak Lugalzagesi mogą go poprzedzać w tej kwestii[33]. Rządy Sargona były zwiastunem długiej historii imperiów semickich na starożytnym Bliskim Wschodzie, które po krótkiej przerwie w okresie nowosumeryjskim, trwały blisko 1500 lat, aż do podboju państwa nowobabilońskiego przez Achemenidów.

Sargon był wzorem dla mezopotamskich królów przez prawie dwa tysiące lat po swojej śmierci. Władcy asyryjscy i babilońscy, którzy utworzyli swoje imperia w Mezopotamii, uważali się za spadkobierców imperium Sargona.

Babiloński król Nabonid wykazywał duże zainteresowanie historią dynastii akadyjskiej. Za jego panowania prowadzono wykopaliska wokół ruin pałaców Sargona i jego następców.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Sargon inscriptions [online], cdli.ucla.edu [dostęp 2020-07-04].
  2. ↑ History of Egypt, Chaldea, Syria, Babylonia and Assyria, London: Grolier Society, 1901 [dostęp 2020-07-04].
  3. ↑ Marc Van de Mieroop, A History of the Ancient Near East: ca. 3000–323 BC., Second edition, Malden, MA, ISBN 978-1-4051-4910-5, OCLC 64390584 [dostęp 2020-07-04].
  4. ↑ Susan Wise Bauer, The History of the Ancient World: From the Earliest Accounts to the Fall of Rome, W. W. Norton & Company, 2007, ISBN 978-0-393-07089-7 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  5. ↑ The Legend of Sargon [online], sites.google.com [dostęp 2020-07-04].
  6. ↑ Leonard William King, Chronicles concerning early Babylonian kings, London, Luzac and co., 1907 [dostęp 2020-07-04].
  7. ↑ Benjamin R. Foster, The Age of Agade: Inventing Empire in Ancient Mesopotamia, Routledge, 2015, ISBN 978-1-317-41552-7 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  8. ↑ Victory stele of Sargon [online], cdli.ucla.edu [dostęp 2020-07-04].
  9. ↑ CDLI-Found Texts [online], cdli.ucla.edu [dostęp 2020-07-04].
  10. ↑ a b Jerrold S. Cooper, Wolfgang Heimpel, The Sumerian Sargon Legend, „Journal of the American Oriental Society”, 103 (1), 1983, s. 67–82, DOI: 10.2307/601860, ISSN 0003-0279, JSTOR: 601860 [dostęp 2020-07-04].
  11. ↑ The Sumerian king list (The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature) [online], etcsl.orinst.ox.ac.uk [dostęp 2020-07-04].
  12. ↑ Historical Perception in the Sargonic Literary Tradition: the Implications of Copied Texts [online], rosetta.bham.ac.uk [dostęp 2020-07-04].
  13. ↑ Gwendolyn Leick, Who's Who in the Ancient Near East, Routledge, 2002, ISBN 978-1-134-78796-8 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  14. ↑ Stèle de victoire de Sargon, roi d'Akkad [online], cartelen.louvre.fr [dostęp 2020-07-04].
  15. ↑ Peter Panitschek, LUGAL, šarru, basileús: Von der Uruk-Zeit bis Ur III, Peter Lang, 2008, ISBN 978-3-631-56194-2 [dostęp 2020-07-04] (niem.).
  16. ↑ Paul-Alain Beaulieu, The Pantheon of Uruk During the Neo-Babylonian Period, BRILL, 2003, ISBN 978-90-04-13024-1 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  17. ↑ Esther Flückiger-Hawker, Urnamma of Ur in Sumerian Literary Tradition, Saint-Paul, 1999, ISBN 978-3-525-53342-0 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  18. ↑ a b Samuel Noah Kramer, The Sumerians: Their History, Culture, and Character, University of Chicago Press, 1963, ISBN 978-0-226-45232-6 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  19. ↑ Amélie Kuhrt, The Ancient Near East, C. 3000-330 BC, Psychology Press, 1995, ISBN 978-0-415-16763-5 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  20. ↑ a b c Mario Liverani, The Ancient Near East: History, Society and Economy, Routledge, 2013, ISBN 978-1-134-75084-9 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  21. ↑ a b c Eduardo Martín Jiménez-Carlés, Sargonic and Gutian Periods [online] [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  22. ↑ Cyrus Herzl Gordon, Gary Rendsburg, Nathan H. Winter, Eblaitica: Essays on the Ebla Archives and Eblaite Language, Eisenbrauns, 1987, ISBN 978-1-57506-060-6 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  23. ↑ Mary E. Buck, The Amorite Dynasty of Ugarit: Historical Implications of Linguistic and Archaeological Parallels, BRILL, 2019, ISBN 978-90-04-41511-9 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  24. ↑ MS 2814 - The Schoyen Collection [online], www.schoyencollection.com [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  25. ↑ a b Sargon I Wielki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-07-06].
  26. ↑ Joan Goodnick Westenholz, Legends of the Kings of Akkade: The Texts, Eisenbrauns, 1997, ISBN 978-0-931464-85-0 [dostęp 2020-07-05] (ang.).
  27. ↑ Otto Rank, The myth of the birth of the hero: a psychological interpretation of mythology, New York : The Journal of nervous and mental disease publishing company, 1914 [dostęp 2020-07-05].
  28. ↑ Joan Goodnick Westenholz, The Sargon Legend: A Study of the Akkadian Text and the Tale of the Hero Who Was Exposed at Birth. Brian Lewis, „Journal of Near Eastern Studies”, 43 (1), 1984, s. 73–79, DOI: 10.1086/373065, ISSN 0022-2968 [dostęp 2020-07-05].
  29. ↑ William Ewing, The Temple dictionary of the Bible;, London, J.M. Dent & sons ; New York, E.P. Dutton, 1910 [dostęp 2020-07-05].
  30. ↑ Yigal Levin, NIMROD THE MIGHTY, KING OF KISH, KING OF SUMER AND AKKAD, „Vetus Testamentum”, 52 (3), 2002, s. 350–366, DOI: 10.1163/156853302760197494, ISSN 0042-4935 [dostęp 2020-07-05] (ang.).
  31. ↑ Meet the world’s first emperor [online], Culture, 18 czerwca 2019 [dostęp 2020-07-05] (ang.).
  32. ↑ How Did the World's First Empire Collapse? [online], www.realclearscience.com [dostęp 2020-07-05].
  33. ↑ J.N. Postgate, In Search of the First Empires, „Bulletin of the American Schools of Oriental Research” (293), 1994, s. 1–13, DOI: 10.2307/1357273, ISSN 0003-097X, JSTOR: 1357273 [dostęp 2020-07-05].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sargon_Wielki&oldid=73838066”