Selman Riza
Selman Riza (ur. 21 grudnia 1909 w Djakowicy, zm. 16 grudnia 1988 w Tiranie) – albański nauczyciel, prawnik i językoznawca.
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
adwokat |
| profesor nauk humanistycznych | |
| Specjalność: lingwistyka | |
| Alma Mater | |
| Profesura |
1960 |
| nauczyciel akademicki | |
Życiorys edytuj
W 1922 roku rozpoczął naukę w szkole im. Naima Frashëriego w Tiranie, w której wkrótce został uznany za najlepszego ucznia; naukę kontynuował w Korczy[1], gdzie również miał bardzo wysokie wyniki w nauce[2][3][4]. W 1932 roku albańskie Ministerstwo Edukacji przyznało mu z tego powodu stypendium na kontynuację nauki na Uniwersytecie w Tuluzie; przez trzy lata studiował na Wydziale Języka i Literatury Francuskiej oraz na Wydziale Prawa[4][5]. Studiował następnie germanistykę na Uniwersytecie w Heidelbergu[4], po ukończeniu nauki wrócił do Albanii, uczył w ukończonej przez niego szkole w Korczy języka francuskiego, niemieckiego, łacińskiego[2][1][6][3]. Dzięki jemu wkładowi, w 1936 roku rozpoczęto wydawanie szkolnego czasopisma Lyceum[1].
Sprzeciwił się włoskiej inwazji na Albanię[3], a 28 listopada 1939 podczas demonstracji w Korczy został aresztowany za swoją postawę, a w lutym 1940 internowany na wyspie Ventotene na okres trzech lat; zwolniono go już w październiku 1941 roku[2][1][6][4]. Początkowo pracował w jednym z prywatnych przedsiębiorstw w Durrësie, a w lipcu 1942 wrócił na teren Kosowa[4], gdzie mieszkał w Djakowicy i Prizrenie, pracował jako adwokat[6] oraz założył instytut badawczy w roku 1943[7], a do 1944 roku angażował się również w działalność polityczną; założył nacjonalistyczny, antynazistowski i antykomunistyczny Irredentystyczny Ruch Antyfaszystowski[4], którego celem było zjednoczenie zamieszkałych przez ludność albańską ziem Kosowa i Macedonii z Albanią, ugrupowanie nie uzyskało poparcia ze strony aliantów[2][1]. W grudniu 1943 opublikował w Tiranie 200-stronicowy Manifest antyfaszystowskiego irredentyzmu[2][1].
Krótko po wyzwoleniu Jugosławii w 1945 roku, w obawie przed aresztowaniem opuścił tenże kraj i udał się do Albanii, jednak został aresztowany[4] i na trzy miesiące uwięziony w Tiranie[2][1] za antyjugosłowiańską postawę[6]. Na prośbę władz jugosłowiańskich miał być deportowany, jednak udało mu się uciec[1]. Z powodu zaakceptowania jugosłowiańskiego wniosku o ekstradycję[5] przez ówczesnego albańskiego ministra sprawiedliwości Manola Konomiego Rizę aresztowano w 1948 roku i przetransportowano do Jugosławii, gdzie do sierpnia 1951 był więziony Prisztinie; został zwolniony z powodu chorowania na szkorbut[2][1][4]. Początkowo nie zezwalano mu na powrót na teren Kosowa, za to władze zezwoliły mu na zamieszkanie w Sarajewie[6], gdzie był inwigilowany; zabroniono mu angażowania się działalność polityczną i społeczną, zajął się badaniami oraz pracował jako wykładowca języka francuskiego na Uniwersytecie w Sarajewie[2][1][6]. W 1953 roku współzałożył Albanologiczny Instytut w Prisztinie[1][4][7].
W grudniu 1955 władze jugosłowiańskie zaproponowały Rizie uzyskanie obywatelstwa, jednak ten odmówił i wrócił do Tirany, gdzie rozpoczął pracę w Instytucie Historii i Językoznawstwa[2] oraz na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Tirańskiego[4][5]; wykładał morfologię oraz dawną litraturę albańską[6]. W 1960 roku uzyskał tytuł profesora[6]. W ramach rewolucji ideologicznej i kulturalnej, w kwietniu 1967 został zwolniony z tego instytutu, ponieważ jego prace naukowe były uznawane za burżuazyjne[2][1]; zakazano mu również działalności publicystycznej i naukowej[2][4]. Został również przesiedlony do Beratu[2] oraz zabroniono mu wypożyczania książek z biblioteki[4]. W 1970 wrócił do Tirany, gdzie mieszkała jego rodzina[1].
Prace naukowe[2] edytuj
- Tri monografina albanologjike (1944)[5]
- Fillimet e gjuhësisë shqiptare (1952)
- Gramatika e sërbokroatishtes (1952)[8]
- Diftorët e shqipes (1953)
- Pronoret e shqipes (1958)
- Pesë autorët më të vjetër të shqipes (1960)
- Emrat në shqipen (1964)
W latach 1996-2004 Akademia Nauk i Sztuk Kosowa opublikowała cztery tomy o łącznej liczbie ponad 2400 stron, na które składają się m.in. treści rękopisów Rizy[2].
Odznaczenia edytuj
W 2005 roku prezydent Kosowa Ibrahim Rugova odznaczył go pośmiertnie Złotym Medalem Ligi Prizreńskiej[4][7]. Jego następca Fatmir Sejdiu uhonorował Selmana Rizę Złotym Medalem Wolności w roku 2009[4][7].
Życie prywatne edytuj
Miał brata oraz syna Emina[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Aleksandër Meksi: Historia e panjohur e prof. Selman Riza: Si u arrestua nga shoku i klasës, Enver Hoxha. gazetatema.net, 2021-05-02. (alb.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n PROF. SELMAN RIZA. sa-kra.ch. (alb.).
- ↑ a b c Krisafia Zeqo: Selman Riza. forumishqiptar.com, 2002-04-16. (alb.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Selman Riza. prabook.com. (ang.).
- ↑ a b c d Demiraj 2007 ↓, s. 18.
- ↑ a b c d e f g h Elsie 2012 ↓, s. 286.
- ↑ a b c d President Sejdiu’s Speech at the Academy Celebrating the 100th Anniversary of the Birth of Professor Selman Riza. president-ksgov.net, 2009-11. s. 10-11. [dostęp 2012-03-15]. (alb.).
- ↑ Agim Spahiu: KONTRIBUTI I SELMAN RIZËS NË FUSHËN E GRAMATIKËS KONTRASTIVE. shkenca.org, 2004-06. (alb.).
Bibliografia edytuj
- Bardhyl Demiraj, Nach 450 Jahren: Buzukus "Missale" und seine Rezeption in unserer Zeit : 2. Deutsch-Albanische Kulturwissenschaftliche Tagung in München vom 14. bis 15. Oktober 2005, 2007, ISBN 978-3-447-05468-3.
- Robert Elsie, A Biographical Dictionary of Albanian History, 2012, ISBN 978-1-78076-431-3.