Sarajewo
Sarajewo (serb.-chorw. Sarajevo, Сарајево IPA: [sǎrajɛʋɔ], tur. Saraybosna) – stolica Bośni i Hercegowiny zamieszkana przez 395 tys. osób (2013). Założone w 1462 r. przez Turków Osmańskich. W 1914 r. miejsce zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Odbyły się tu Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1984. Silnie zniszczone w rezultacie działań wojennych 1992-1995. Sarajewo sąsiaduje od wschodu z Sarajewem Wschodnim (ok. 60 tys. mieszkańców), formalną stolicą Republiki Serbskiej.
![]() Panorama Sarajewa, Ratusz w Sarajewie, Baščaršija, Ferhadija džamija, Katedra Serca Jezusowego, Sobór Narodzenia Matki Bożej | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Część składowa | |||||
Kanton | |||||
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
141,5 km² | ||||
Wysokość |
500-900 m n.p.m. | ||||
Populacja (2013) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
(+387) 33 | ||||
Kod pocztowy |
71000 | ||||
Położenie na mapie Bośni i Hercegowiny ![]() | |||||
![]() | |||||
Strona internetowa |
GeografiaEdytuj
Sarajewo leży w centralnym punkcie Bośni i Hercegowiny. Zajmuje powierzchnię 142 km². Przepływa przez nie rzeka Miljacka. W pobliżu dzielnicy Ilidża znajduje się malownicze źródło rzeki Bośnia (Vrelo Bosne). Miasto położone jest na wysokości 500 m n.p.m., w kotlinie pomiędzy pięcioma górami pasma Alp Dynarskich: Bjelašnica (2067 m), Igman (1502 m), Jahorina (1913 m), Trebević (1627 m), Treskavica (2088 m). Duża część miasta położona jest na stromych stokach, co wpływa na zabudowę i układ ulic. W okolicznych górach (Bjelašnica, Igman, Jahorina) czynne są ośrodki narciarskie.
HistoriaEdytuj
Okolice dzisiejszego Sarajewa zamieszkane były już w czasach prehistorycznych. W Butmirze, obecnie przedmieściu Sarajewa, w latach 1893–1896 odsłonięto ślady osad z okresu neolitycznego sprzed ok. 4500 lat. Tereny te były również zamieszkane w czasach rzymskich (rzymska osada na terenie dzielnicy Ilidża).
W średniowieczu w miejscu dzisiejszego Sarajewa istniała osada Vrhbosna. Nowożytne Sarajewo założone zostało w 1462 r. i znacznie rozbudowane przez pierwszego osmańskiego władcę Bośni Isa-beg Isakovicia. W okresie panowania tureckiego Sarajewo było centrum administracyjno-politycznym Bośni osmańskiej. W 1697 r., po spaleniu miasta przez wojska austriackie, stolicę przeniesiono do Travnika.
W 1878 r. Bośnia została zajęta przez Austro-Węgry. Pod rządami austriackimi Sarajewo zmodernizowano i znacznie rozbudowano.
28 czerwca 1914 r. w Sarajewie serbski nacjonalista, Gavrilo Princip, dokonał zamachu na austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Ferdynanda. Wydarzenie to było bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.
Jesienią 1918 r. mjr Artur Ganczarski (legionista) utworzył w Sarajewie Legion Polski w sile 600 żołnierzy i 63 oficerów, który przyprowadził do Polski, do Krakowa w dniu 25 listopada 1918 r. Legion ten traktuje się jako część składową Armii Hallera.
Po I wojnie światowej, w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców miasto było stolicą prowincji – Drińskiej banowiny.
Po II wojnie światowej Sarajewo zostało stolicą republiki Bośni i Hercegowiny. Rozwinęło się w ważne centrum handlowo-przemysłowe. Szczyt rozkwitu przypadł na lata osiemdziesiąte. W 1984 r. w Sarajewie odbyły się zimowe igrzyska olimpijskie.
Podczas wojny w Bośni, po rozpadzie Jugosławii, miasto było oblegane przez Bośniackich Serbów. Oblężenie rozpoczęło się 6 kwietnia 1992 r. i trwało do końca października 1995. Podczas oblężenia miasto było cały czas ostrzeliwane z otaczających gór, odcięte od dostaw wody i prądu, a żywność dostarczano nieregularnie. Zginęło ponad 10 500 osób, praktycznie wszystkie budynki zostały zniszczone lub uszkodzone. O walkach i związanych z nimi tragicznych dla mieszkańców skutkach opowiadają m.in. film dokumentalny Miss Sarajevo (1995), dramat wojenny Aleja snajperów (1997) i dramat społeczny Grbavica (2005). Powstały także piosenki „Miss Sarajevo”, opowiadająca o tragedii w tym mieście, autorstwa U2 i Luciano Pavarottiego oraz „Bosnia” zespołu The Cranberries. W latach 90. także w polskiej muzyce można było odnaleźć akcenty związane z sytuacją Sarajewa: punkowy zespół „Łysina Lenina” nagrał piosenkę o wspomnianych wydarzeniach pt. „Sarajewo”, a także zespół Balkan Electrique, piosenkę pt. "Sarajevo (Dimitrica II)".
Od zakończenia wojny i zawarcia w listopadzie 1995 r. układu z Dayton, Sarajewo jest odbudowywane, głównie przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Ślady wojny są jednak cały czas wyraźne, a tereny położone bezpośrednio wokół miasta są wciąż zaminowane.
SzkolnictwoEdytuj
W 1537 roku powstała w Sarajewie Biblioteka Gazi Husrev-bega, która obecnie należy do Uniwersytetu w Sarajewie[1]. Gdy Bośnię i Hercegowinę przejęli Austriacy w 1888 roku otwarto Muzeum Narodowe, a w 1890 roku katolickie seminarium. W 1892 roku otwarto prawosławne seminarium. W 1940 roku w Sarajewie otwarto Wydział Rolniczo-Leśny, a następnie w 1944 roku Wydział Lekarski, który wznowił dzielność po zakończeniu II wojny światowej W 1946 roku otwarto Wydział Prawa i Wyższą Szkołę Pedagogiczną oraz Instytut Biologii. W 1948 roku wznowił działalność Wydziału Rolniczo–Leśny, a w 1949 roku otwarto Wydział Techniki (Tehnički fakultet). W 1949 roku Zgromadzenie Ludowej Republiki Bośni i Hercegowiny uchwaliło ustawę o Uniwersytecie. Rozpoczął on działalność 2 grudnia 1949 roku. W 1950 roku powstał Wydział Filozoficzny oraz Weterynarii. Obecnie (2022) w skład Uniwersytetu wchodzi 19 wydziałów[2], 3 akademie (Sztuk Pięknych[3], Akademija scenskih umjetnosti (Teatralna)[4] i Muzyczna[5]), 4 kolegia w Sarajewie i 2 wydziały w Zenicy[2]. Studentom Uniwersytetu służy Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka Bośni i Hercegowiny[6].
Sarajewo WschodnieEdytuj
W odpowiedzi na postanowienia układu z Dayton, który miasto Sarajewo przydzielił Federacji Bośni i Hercegowiny, podsarajewskie miejscowości znajdujące się na terenie Republiki Serbskiej zostały połączone w jeden rozległy organizm administracyjny pod nazwą Sarajewo Wschodnie (pierwotnie Sarajewo Serbskie). Niezależnie od wewnętrznego podziału Sarajewa Wschodniego na 6 gmin (opštine), fragment silniej zurbanizowanej części miasta jest również określany przez Serbów jako „Sarajewo”, i pod tą nazwą pełni funkcję symbolicznej stolicy Republiki Serbskiej[7].
Ludzie związani z SarajewemEdytuj
- Ivo Andrić, pisarz
- Željko Bebek, muzyk, wokalista
- Goran Bregović, kompozytor, gitarzysta
- Edin Džeko, piłkarz
- Damir Džumhur, tenisista
- Asim Ferhatović, piłkarz
- Alija Izetbegović, polityk bośniacki
- Edvin Kanka Ćudić, obrońca praw człowieka
- Emir Kusturica, reżyser filmowy
- Radovan Karadžić, polityk, pierwszy prezydent Republiki Serbskiej, zbrodniarz wojenny
- Tomo Miličević, gitarzysta, członek amerykańskiego zespołu rockowego 30 Seconds to Mars
- Bronisława Prašek-Całczyńska, pierwszy lekarz pediatra pracujący w Sarajewie
- Izet Sarajlić, poeta
- Semir Štilić, piłkarz grający w klubie Wisła Kraków, wcześniej w Karpatach Lwów i Lechu Poznań
- Danis Tanović, reżyser filmowy
- Nenad Veličković, pisarz
Zabytki i atrakcje turystyczneEdytuj
- Ratusz w Sarajewie - Zabytkowa siedziba władz miejskich Sarajewa.
- Synagoga w Sarajewie
- Most Łaciński - Most na rzece Miljacka
- Brusa Bezistan - Kryty bazar
- Meczet Cesarski - Jedna z pierwszych muzułmańskich świątyń w Bośni i Hercegowinie.
- Sobór Narodzenia Matki Bożej w Sarajewie - Katedra prawosławna należąca do Serbskiego Kościoła Prawosławnego.
- Instytut Bośniacki - muzeum, galeria, biblioteka i ośrodek kultury.
- Muzeum Dzieciństwa Czasu Wojny[8]
Miasta partnerskieEdytuj
Miasta partnerskie Sarajewa[9]:
- Ankara, Turcja (1994)
- Baku, Azerbejdżan (1972)
- Barcelona, Hiszpania (1996)
- Budapeszt, Węgry (1995)
- Bursa, Turcja (1979)
- Calgary, Kanada (1986)
- Collegno, Włochy (1994)
- Coventry, Wielka Brytania (1957)
- Dayton, Stany Zjednoczone (1999)
- Doha, Katar (19.02.2018)
- Ferrara, Włochy (1978)
- Friedrichshafen, Niemcy (1972)
- Innsbruck, Austria (1980)
- Stambuł, Turcja (1997)
- Kuwejt, Kuwejt (1998)
- Madryt, Hiszpania (2007)
- Magdeburg, Niemcy (1972)
- Neapol, Włochy (1976)
- Prato, Włochy (1995)
- Pula, Chorwacja (2012)
- Serre Chevalier, Francja (1995)
- Skopje, Macedonia Północna (14.11.2017)
- Sztokholm, Szwecja (1997)
- Teheran, Iran (31.10.2016)
- Tiencin, Chiny (1981)
- Tilimsan, Algieria (1964)
- Tirana, Albania (1996)
- Trypolis, Libia (1976)
- Wenecja, Włochy (1994)
- Wolfsburg, Niemcy (1985)
Zobacz teżEdytuj
- Stare Miasto (Sarajewo)
- Port lotniczy Sarajewo
- Mityng Solidarności z Bośnią i Hercegowiną 1996
- Muzeum Narodowe Bośni i Hercegowiny
- Tramwaje w Sarajewie
- Stara Synagoga w Sarajewie
- Synagoga w Sarajewie
- Baščaršija, Ferhadija (ulica), Sarači
- Ars Aevi
- Sarajewo (stacja kolejowa)
- Sobór Narodzenia Matki Bożej w Sarajewie
- Katedra Serca Jezusowego w Sarajewie
- Cmentarz żydowski
- Meczet Gazi Husrev-bega
- Meczet Hadž w Sarajewie
- Medresa Seldžukija
- Przekorny dom
- Ratusz w Sarajewie
- cmentarz Alifakovac
- Park Vraca
PrzypisyEdytuj
- ↑ Gazi Husrev-begova biblioteka, Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ a b Historija, Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Akademija likovnih umjetnosti, Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Akademija scenskih umjetnosti, Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ Muzička akademija, Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ NUB BiH, Univerzitet u Sarajevu [dostęp 2022-05-28] (bośn.).
- ↑ W praktyce stolicą Republiki Serbskiej jest Banja Luka.
- ↑ Jutarnji list - JASMINKO HALILOVIĆ Upravo je izabran na Forbesovu listu “30 ispod 30”, listu koja okuplja najutjecajnije ljude na svijetu mlađe od trideset godina, www.jutarnji.hr, 28 stycznia 2018 [dostęp 2022-05-31] (chorw.).
- ↑ Gradovi pobratimi: Spisak | Sarajevo.ba, www.sarajevo.ba [dostęp 2021-07-29] (bośn.).