Baku
Baku (azer. Bakı [bɑˈcɯ], stolica i największe miasto Azerbejdżanu, najstarszy i największy port na Morzu Kaspijskim. Znajduje się we wschodniej części kraju, na Półwyspie Apszerońskim. Położone jest na wysokości 28 m poniżej poziomu morza, będąc tym samym najniżej położoną stolicą świata oraz największym miastem położonym poniżej poziomu morza. W 2009 roku Baku zamieszkane było przez ponad 2 miliony mieszkańców, co stanowiło niemal 1/4 populacji Azerbejdżanu[2].
| |||||
![]() | |||||
| |||||
Przydomek: Küləklər şəhəri („miasto wiatrów”") | |||||
Państwo | ![]() | ||||
Data założenia | V wiek | ||||
Burmistrz | Eldar Azizov | ||||
Powierzchnia | 2130 km² | ||||
Wysokość | -28 m n.p.m. | ||||
Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość |
2 262 600[1] 1050 os./km² | ||||
Nr kierunkowy | +994 | ||||
Kod pocztowy | AZ1000, AZ1002, AZ1006, AZ1044, AZ1063, AZ1072 | ||||
Tablice rejestracyjne | 10 | ||||
Podział miasta | 12 rejonów | ||||
Położenie na mapie Azerbejdżanu ![]() | |||||
![]() | |||||
Strona internetowa |
W latach 1917–1920 w Baku funkcjonowała polska placówka o charakterze konsularnym.
Etymologia nazwyEdytuj
Nazwa miasta pochodzi od perskiego Badkube oznaczającego „uderzenie wiatru” w związku z częstymi i silnymi wiatrami północno-zachodnimi nawiedzającymi ten obszar.
GeografiaEdytuj
PołożenieEdytuj
Położone w południowej części Półwyspu Apszerońskiego, na zachodnim brzegu Morza Kaspijskiego (Zatoka Bakijska). Położone w pobliżu pól naftowych.
KlimatEdytuj
Baku znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego półpustynnego (Klasyfikacja klimatów Köppena: BSk), z ciepłymi i suchymi latami oraz czasami wilgotnymi zimami. Silne wiatry występują przez cały rok. Blisko 10 dni rocznie, średnio po trzy w grudniu, styczniu i lutym mogą wystąpić opady śniegu.
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 6.6 | 6.3 | 9.8 | 16.4 | 22.1 | 27.3 | 30.6 | 29.7 | 25.6 | 19.6 | 13.5 | 9.7 | 18,1 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | 4.4 | 4.2 | 7.0 | 12.9 | 18.5 | 23.5 | 26.4 | 26.3 | 22.5 | 16.6 | 11.2 | 7.3 | 15,1 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | 2.1 | 2.0 | 4.2 | 9.4 | 14.9 | 19.7 | 22.2 | 22.9 | 19.4 | 13.6 | 8.8 | 4.8 | 12,0 |
Opady [mm] | 21 | 20 | 21 | 18 | 18 | 8 | 2 | 6 | 15 | 25 | 30 | 26 | 210 |
Średnia liczba dni z opadami | 6 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | 2 | 2 | 6 | 6 | 6 | 49 |
Średnie usłonecznienie (w godzinach) | 90 | 89 | 124 | 195 | 257 | 294 | 313 | 282 | 222 | 146 | 93 | 102 | 2207 |
Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna[3], HKO[4] (dane z lat 1971-1990) |
Podział administracyjnyEdytuj
Baku dzieli się na 12 rejonów:
- Binəqədi
- Nizami
- Nərimanov
- Nəsimi
- Pirallahı
- Qaradağ
- Sabunçu
- Suraxanı
- Səbail
- Xətai
- Xəzər
- Yasamal
HistoriaEdytuj
| ||
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | ||
Pałac szachów Szyrwanu | ||
Państwo | Azerbejdżan | |
Typ | kulturowy | |
Spełniane kryterium | IV | |
Numer ref. | 958 | |
Region[b] | Europa i Ameryka Północna | |
Historia wpisania na listę | ||
Wpisanie na listę | 2000 na 24. sesji | |
Obiekt zagrożony | 2003–2009 | |
Pierwsza wzmianka o osadzie na terenie dzisiejszego Baku pochodzi z II w.
- XII w. – stolica chanatu Szyrwanu
- XV–XVI w. – rezydencja władców z dynastii Szyrwanszachów
- 1509 – przyłączone do państwa perskiego (państwa Safawidów)
- 1747 – odrębny chanat azerbejdżański
- 1806 – pod panowaniem Rosji
- 1859 – miasto gubernialne
- 1917 – rządy przejęła tu Rada Delegatów Robotniczych
- 1918 – powstanie i upadek bolszewickiej Komuny Bakijskiej
- 1918 – 1920 powstanie Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, ostatecznie przyłączonej do Rosji Radzieckiej
- 1920 – 1991 stolica Azerbejdżańskiej SRR
- 20 stycznia 1990 – wojskowa pacyfikacja Baku wymierzona w rozwijający się azerski ruch antykomunistyczny i niepodległościowy - Czarny Styczeń. Ofiarą interwencji oddziałów armii radzieckiej padają 132 przypadkowe osoby cywilne, ponad 600 jest rannych[5]
- 1991 – po rozpadzie ZSRR, stolica niezależnego Azerbejdżanu
- 2012 – miasto gościło 57. Konkurs Piosenki Eurowizji w specjalnie zbudowanej na potrzeby Eurowizji hali widowiskowo-sportowej Baku Crystal Hall.
Zabytki i atrakcje turystyczneEdytuj
- Miasto Wewnętrzne (azer. İçəri Şəhər) – otoczona murami najstarsza część miasta z IX wieku. Wewnątrz znajdują się m.in.:
- Meczet Muhammada z 1078, zwany od XVIII w. „Złamaną Wieżą” (azer. Sınıqqala)
- Meczet Piątkowy z 1899 r.
- Baszta Dziewicza (azer. Qız qalası) – XII wiek
- Pałac Szachów Szyrwanu (azer. Şirvanşahlar Sarayı) - XIV-XVII wiek
- Świątynia Ognia Ateszgah (azer. Atəşgah) w podbakijskiej miejscowości Surachany (azer. Suraxanı) – zrekonstruowana w XVII-XVIII wieku
- Meczet Taza Pir w Baku - największy meczet w mieście, zbudowany w latach 1905-1914
- cerkiew ormiańska – XVIII wiek (zamknięta i niedostępna do zwiedzania od czasu wojny z Armenią)
- dworzec kolei elektrycznej „Sabunczyński” z 1928
- Muzeum Miniaturowych Książek (azer. Miniatür Kitab Muzeyi)
- Muzeum Literatury (azer. Ədəbiyyət Muzeyi)
- Muzeum Dywanów (azer. Xalça Muzeyi) – w Centrum Muzealnym
- Muzeum Historii Azerbejdżanu w dawnej rezydencji Zeynalabdina Tagijewa, którą projektował polski architekt Józef Gosławski
- Aleja Szahidów - aleja-mauzoleum poległych bohaterów wojny z Armenią i zabitych przez Armię Radziecką w 1990.
Nauka i oświataEdytuj
Baku jest głównym ośrodkiem naukowym kraju. Znajduje się tu wiele uniwersytetów, m.in:
Urodzeni w BakuEdytuj
- Natalla Arsieńniewa - poetka, dramaturg i tłumaczka
- İlham Əliyev – prezydent Azerbejdżanu
- Garri Kasparow – szachista
- Andrejs Koroļevs – żużlowiec
- Lew Landau – fizyk, laureat Nagrody Nobla
- Muslim Magomajew – śpiewak
- Leokadia Małunowiczówna - filolog klasyczna
- Teymur Rəcəbov – szachista
- Mstisław Rostropowicz – wiolonczelista i dyrygent
- Ołeh Sawkin - aktor
- Richard Sorge – szpieg sowiecki
- Aysel Teymurzadə – piosenkarka
SportEdytuj
W Baku, w latach 2011–2015, rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Baku Cup, zaliczany do rozgrywek cyklu WTA Tour. W 2015 roku w Baku odbyły się pierwsze Igrzyska Europejskie. W 2016 roku w Baku odbył się wyścig Formuły 1 – Grand Prix Europy, a od 2017 odbywa się Grand Prix Azerbejdżanu. W 2021 roku w Baku odbędą się mecze Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2020.
W mieście działa też kilka klubów piłkarskich:
TransportEdytuj
Około 20 kilometrów na wschód od centrum znajduje się port lotniczy im.Heydəra Əliyeva - największy węzeł lotniczy Azerbejdżanu.
W mieście znajduje się stacja kolejowa zapewniająca połączenia międzynarodowe i krajowe.
Baku posiada dwie linie metra, oraz wiele autobusowych. Tramwaje i trolejbusy zlikwidowano odpowiednio w 2004 i 2006 roku.
PoloniaEdytuj
- Centrum Polskiej Kultury „Polonia”
- Polonia–Azerbejdżan Wspólnota Polska
- Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności i Katolicka Wspólnota Polska[6].
Miasta partnerskieEdytuj
- Al-Basra (Irak)
- Dakar (Senegal)
- Honolulu (USA)
- Konya (Turcja)
- Nikozja (Cypr)
- Stambuł (Turcja)
- Vung Tau (Wietnam)
- Amman (Jordania)
- Dżudda (Arabia Saudyjska)
- Houston (USA)
- Moguncja (Niemcy)
- Sarajewo (Bośnia i Hercegowina)
- Gniezno (Polska)
- Bordeaux (Francja)
- Helsinki (Finlandia)
- Izmir (Turcja)
- Neapol (Włochy)
- Sankt Petersburg (Rosja)
- Tabriz (Iran)
CiekawostkiEdytuj
- Część akcji (początek) Przedwiośnia Stefana Żeromskiego dzieje się w Baku.
- Dwaj polscy nafciarze działający w Baku, Paweł Potocki i Witold Zglenicki zostali upamiętnieni nazwami ulic.
- Pierwszym, który wydobył ropę z dna morskiego w Baku był Polak, Witold Zglenicki.
- Na bakijskiej ropie naftowej fortunę zdobył Alfred Nobel, wynalazca dynamitu i fundator powszechnie znanej Nagrody Nobla.
GaleriaEdytuj
- Baku
PrzypisyEdytuj
- ↑ Bakı şəhəri - Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi (azer.)
- ↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, 14 listopada 2009 [dostęp 2017-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2009-11-14] .
- ↑ Baku. World Weather Information Service – Światowa Organizacja Meteorologiczna
- ↑ Climatological Normals of Baku – HKO
- ↑ P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 172. ISBN 978-83-7780-532-9.
- ↑ Baza organizacji i instytucji polskich i polonijnych za granicą. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2018-08-12].
BibliografiaEdytuj
- Igor Abrosimow: Советская Россия: 1917-1991 - государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство. proza.ru, 2009.
- Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I, Rafał Jasiulewicz (red.), Leszek Baraniecki, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-07-1, ISBN 978-83-60563-07-6, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838992809 .
- Andrzej Chodubski: "Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku", „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, nr 71/1986
- Ryszard Badowski: „Polscy architekci w Baku na przełomie XIX i XX wieku”, [w:] „Polacy w Azerbejdżanie” pod red. Edwarda Walewandra, Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL Lublin 2003
- Andrzej Chodubski: „Polacy w Azerbejdżanie”, Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2004