Baku
Baku (azer. Bakı bɑˈcɯ) – stolica i największe miasto Azerbejdżanu, najstarszy i największy port nad Morzem Kaspijskim. Znajduje się we wschodniej części kraju, na Półwyspie Apszerońskim. Położone jest na wysokości 28 m poniżej poziomu morza, będąc tym samym najniżej położoną stolicą świata oraz największym miastem położonym poniżej poziomu morza. W 2009 roku Baku zamieszkane było przez ponad 2 miliony mieszkańców, co stanowiło niemal 1/4 populacji Azerbejdżanu[2].
| |||
| |||
| Przydomek: Küləklər şəhəri („miasto wiatrów”) | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Data założenia |
V wiek | ||
| Burmistrz |
Eldar Azizov | ||
| Powierzchnia |
2130 km² | ||
| Wysokość |
-28 m n.p.m. | ||
| Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Nr kierunkowy |
+994 | ||
| Kod pocztowy |
AZ1000, AZ1002, AZ1006, AZ1044, AZ1063, AZ1072 | ||
| Tablice rejestracyjne |
10 | ||
| Podział miasta |
12 rejonów | ||
Położenie na mapie Azerbejdżanu  | |||
 40°23′N 49°52′E/40,383333 49,866667
| |||
| Strona internetowa | |||
W latach 1917–1920 w Baku funkcjonowała polska placówka o charakterze konsularnym.
Etymologia nazwyEdytuj
Nazwa miasta pochodzi od perskiego Badkube, oznaczającego „uderzenie wiatru”, w związku z częstymi i silnymi wiatrami północno-zachodnimi nawiedzającymi ten obszar.
GeografiaEdytuj
PołożenieEdytuj
Położone w południowej części Półwyspu Apszerońskiego, na zachodnim brzegu Morza Kaspijskiego (Zatoka Bakijska). Położone w pobliżu pól naftowych.
KlimatEdytuj
Baku znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego półpustynnego (Klasyfikacja klimatów Köppena: BSk), z ciepłymi i suchymi latami oraz czasami wilgotnymi zimami. Silne wiatry występują przez cały rok. Blisko 10 dni rocznie, średnio po trzy w grudniu, styczniu i lutym mogą wystąpić opady śniegu.
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 6,6 | 6,3 | 9,8 | 16,4 | 22,1 | 27,3 | 30,6 | 29,7 | 25,6 | 19,6 | 13,5 | 9,7 | 18,1 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | 4,4 | 4,2 | 7,0 | 12,9 | 18,5 | 23,5 | 26,4 | 26,3 | 22,5 | 16,6 | 11,2 | 7,3 | 15,1 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | 2,1 | 2,0 | 4,2 | 9,4 | 14,9 | 19,7 | 22,2 | 22,9 | 19,4 | 13,6 | 8,8 | 4,8 | 12,0 |
| Opady [mm] | 21 | 20 | 21 | 18 | 18 | 8 | 2 | 6 | 15 | 25 | 30 | 26 | 210 |
| Średnia liczba dni z opadami | 6 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | 2 | 2 | 6 | 6 | 6 | 49 |
| Średnie usłonecznienie (w godzinach) | 90 | 89 | 124 | 195 | 257 | 294 | 313 | 282 | 222 | 146 | 93 | 102 | 2207 |
| Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna[3], HKO[4] (dane z lat 1971–1990) | |||||||||||||
Stosunki wodneEdytuj
Na terenie Baku położone jest jezioro Böyükşor, największe na Półwyspie Apszerońskim[5]
Podział administracyjnyEdytuj
Baku dzieli się na 12 rejonów:
- Binəqədi
- Nizami
- Nərimanov
- Nəsimi
- Pirallahı
- Qaradağ
- Sabunçu
- Suraxanı
- Səbail
- Xətai
- Xəzər
- Yasamal
HistoriaEdytuj
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Pałac szachów Szyrwanu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
IV |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2000 |
| Obiekt zagrożony |
2003–2009 |
Pierwsza wzmianka o osadzie na terenie dzisiejszego Baku pochodzi z II w.
- XII w. – stolica chanatu Szyrwanu
- XV–XVI w. – rezydencja władców z dynastii Szyrwanszachów
- 1509 – przyłączone do państwa perskiego (państwa Safawidów)
- 1747 – odrębny chanat azerbejdżański
- 1806 – pod panowaniem Rosji
- 1859 – miasto gubernialne
- 1917 – rządy przejęła tu Rada Delegatów Robotniczych
- 1918 – powstanie i upadek bolszewickiej Komuny Bakijskiej
- 1918 – 1920 powstanie Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, ostatecznie przyłączonej do Rosji Radzieckiej
- 1920 – 1991 stolica Azerbejdżańskiej SRR
- 20 stycznia 1990 – wojskowa pacyfikacja Baku wymierzona w rozwijający się azerski ruch antykomunistyczny i niepodległościowy – Czarny Styczeń. Ofiarą interwencji oddziałów armii radzieckiej padają 132 przypadkowe osoby cywilne, ponad 600 jest rannych[6]
- 1991 – po rozpadzie ZSRR, stolica niezależnego Azerbejdżanu
- 2012 – miasto gościło 57. Konkurs Piosenki Eurowizji w specjalnie zbudowanej na potrzeby Eurowizji hali widowiskowo-sportowej Baku Crystal Hall.
Zabytki i atrakcje turystyczneEdytuj
- Miasto Wewnętrzne (azer. İçəri Şəhər) – otoczona murami najstarsza część miasta z IX wieku. Wewnątrz znajdują się m.in.:
- Meczet Muhammada z 1078, zwany od XVIII w. „Złamaną Wieżą” (azer. Sınıqqala)
- Meczet Piątkowy z 1899 r.
- Baszta Dziewicza (azer. Qız qalası) – XII wiek
- Pałac Szachów Szyrwanu (azer. Şirvanşahlar Sarayı) – XIV-XVII wiek
- Świątynia Ognia Ateszgah (azer. Atəşgah) w podbakijskiej miejscowości Surachany (azer. Suraxanı) – zrekonstruowana w XVII-XVIII wieku
- Meczet Taza Pir w Baku – największy meczet w mieście, zbudowany w latach 1905–1914
- cerkiew ormiańska – XVIII wiek (zamknięta i niedostępna do zwiedzania od czasu wojny z Armenią)
- dworzec kolei elektrycznej „Sabunczyński” z 1928
- Muzeum Miniaturowych Książek (azer. Miniatür Kitab Muzeyi)
- Muzeum Literatury (azer. Ədəbiyyət Muzeyi)
- Muzeum Dywanów (azer. Xalça Muzeyi) – w Centrum Muzealnym
- Muzeum Historii Azerbejdżanu w dawnej rezydencji Zeynalabdina Tagijewa, którą projektował polski architekt Józef Gosławski
- Aleja Szahidów – aleja-mauzoleum poległych bohaterów wojny z Armenią i zabitych przez Armię Radziecką w 1990.
Nauka i oświataEdytuj
Baku jest głównym ośrodkiem naukowym kraju. Znajduje się tu wiele uniwersytetów, m.in.:
- Bakijski Uniwersytet Państwowy
- Bakijski Uniwersytet Słowiański
- Akademia Muzyczna w Baku
- Azerbejdżańska Wyższa Szkoła Marynarki Wojennej
SportEdytuj
W Baku, w latach 2011–2015, rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Baku Cup, zaliczany do rozgrywek cyklu WTA Tour. W 2015 roku w Baku odbyły się pierwsze Igrzyska Europejskie. W 2016 roku w Baku odbył się wyścig Formuły 1 – Grand Prix Europy, a od 2017 odbywa się Grand Prix Azerbejdżanu. W 2021 roku w Baku odbyły się mecze Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2020.
W mieście działa też kilka klubów piłkarskich:
TransportEdytuj
Około 20 kilometrów na wschód od centrum znajduje się port lotniczy im.Heydəra Əliyeva – największy węzeł lotniczy Azerbejdżanu.
W mieście znajduje się stacja kolejowa zapewniająca połączenia międzynarodowe i krajowe.
Baku posiada dwie linie metra, oraz wiele autobusowych. Tramwaje i trolejbusy zlikwidowano odpowiednio w 2004 i 2006 roku.
PoloniaEdytuj
- Centrum Polskiej Kultury „Polonia”
- Polonia–Azerbejdżan Wspólnota Polska
- Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności i Katolicka Wspólnota Polska[7].
Miasta partnerskieEdytuj
Al-Basra (Irak)
Dakar (Senegal)
Honolulu (USA)
Konya (Turcja)
Nikozja (Cypr)- Stambuł (Turcja)
Vung Tau (Wietnam)
Amman (Jordania)
Dżudda (Arabia Saudyjska)- Houston (USA)
Moguncja (Niemcy)
Sarajewo (Bośnia i Hercegowina)
Gniezno (Polska)
Bordeaux (Francja)
Helsinki (Finlandia)- Izmir (Turcja)
Neapol (Włochy)
Sankt Petersburg (Rosja)
Tabriz (Iran)
GaleriaEdytuj
- Baku
Azersu Tower
PrzypisyEdytuj
- ↑ Bakı şəhəri – Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi. stat.gov.az. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-16)]. (azer.)..
- ↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan, 14 listopada 2009 [dostęp 2017-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2009-11-14].
- ↑ Baku. World Weather Information Service – Światowa Organizacja Meteorologiczna.
- ↑ Climatological Normals of Baku. weather.gov.hk. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)]. – HKO.
- ↑ Sevinj Hajiyeva, Tarana Aliyeva, Mahlunga Yusifova. The ecological state of Boyuk Shor lake of Azerbaijan. „Environmental Monitoring and Assessment”. 192 (780), 2020. Springer. DOI: 10.1007/s10661-020-08762-9. ISSN 1573-2959. (ang.).
- ↑ P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 172. ISBN 978-83-7780-532-9.
- ↑ Baza organizacji i instytucji polskich i polonijnych za granicą. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2018-08-12].
BibliografiaEdytuj
- Igor Abrosimow: Советская Россия: 1917–1991 – государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство. proza.ru, 2009.
- Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I, Rafał Jasiulewicz (red.), Leszek Baraniecki, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-07-1, ISBN 978-83-60563-07-6, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838992809.
- Andrzej Chodubski: „Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, nr 71/1986
- Ryszard Badowski: „Polscy architekci w Baku na przełomie XIX i XX wieku”, [w:] „Polacy w Azerbejdżanie” pod red. Edwarda Walewandra, Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL Lublin 2003
- Andrzej Chodubski: „Polacy w Azerbejdżanie”, Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2004