Helsinki

stolica Finlandii

Helsinki (fiń. Helsinki, szw. Helsingfors, ros. Хельсинки, lap. Helsset) – stolica i największe pod względem liczby ludności (największym pod względem powierzchni miastem w Finlandii jest Rovaniemi) miasto Finlandii oraz regionu Uusimaa. W skład aglomeracji wchodzą: Espoo, Vantaa i Kauniainen. Są głównym ośrodkiem przemysłu, kultury i administracji. Port nad Zatoką Fińską. Uniwersytet założony w 1828 roku. W aglomeracji znajduje się główny fiński port lotniczy Helsinki-Vantaa.

Helsinki
Helsingfors
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Finlandia

Region

Uusimaa

Prowincja (stara)

Finlandia Południowa

Burmistrz

Juhana Vartiainen

Powierzchnia

715,48 km²

Wysokość

25 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


664 028[1]
917,18 os./km²

Nr kierunkowy

+358-9

Położenie na mapie Finlandii
Mapa konturowa Finlandii, blisko dolnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Helsinki”
Ziemia60°10′N 24°56′E/60,166667 24,933333
Strona internetowa

Nazwa edytuj

Pierwotną nazwą miasta była szwedzka nazwa Helsingfors. Jest ona złożona z dwóch członów: Helsing, który jest nazwą rzeki, nazywającej się obecnie Vantaa oraz fors – wodospad, kaskada. Nazwa rzeki pochodzi prawdopodobnie od szwedzkiego słowa hals oznaczającego miejsce, stąd hälsing to „mieszkaniec tego miejsca”[2]. Nazwa fińskojęzyczna obowiązuje na całym świecie oprócz krajów skandynawskich, gdzie używa się obu form. Po raz pierwszy pojawiła się w druku prawdopodobnie w 1786, w słowniku Kristfrida Ganandera, pisana jeszcze Helsingi. W powszechnym użyciu znalazła się w XIX w., a senat zatwierdził ją w 1819 r.[3]

W helsińskim slangu miejskim Helsinki nazywane są Hesa i Stadi, zarówno przez fińskojęzycznych, jak i szwedzkojęzycznych Finów[4].

Historia edytuj

Na terenie dzisiejszych Helsinek już w XV wieku istniała niewielka osada. Teren ten znajdował się na obszarze państwa szwedzkiego.

Właściwe miasto zostało założone w 1550 roku przez króla Gustawa Wazę. Stało się ono ważnym ośrodkiem handlu. W 1640 roku główne centrum miasta zostało przeniesione na obecne miejsce. Często niszczone przez Rosjan w czasie wojen ze Szwecją. W 1710 roku wybuchła niewielka epidemia. W XVIII wieku nastąpił przyspieszony rozwój miasta. W 1748 roku wybudowano twierdzę Suomenlinna.

W 1809 Finlandia ze stolicą w Turku stała się częścią Rosji. W celu zmniejszenia wpływów szwedzkich w Finlandii car zdecydował przenieść stolicę z Turku do Helsinek i po wielkim pożarze w 1812 roku miasto zostało stolicą kraju. Helsinki zaczęto rozbudowywać na wzór rosyjskiego Petersburga. Wtedy powstało mnóstwo instytucji i budynków klasycystycznych, rozwinął się przemysł. W 1870 roku zbudowano pierwszą linię kolejową.

W 1918 roku Helsinki stały się miejscem starć fińskiej wojny domowej pomiędzy komunistami i ich przeciwnikami. W tym samym roku Finlandia uzyskała niepodległość i Helsinki stały się jej stolicą. Po II wojnie światowej nastąpił bardzo szybki rozwój miasta. W 1952 roku było gospodarzem letnich igrzysk olimpijskich. W 1972 roku podpisano tam traktat KBWE. Po krótkim kryzysie gospodarczym na początku lat 90. XX wieku, miasto powtórnie zaczęło się rozwijać.

W 2007 roku Helsinki były gospodarzem 52. Konkursu Piosenki Eurowizji 2007.

Geografia edytuj

 
Podział miasta na duże dzielnice (suurpiirit)

Miasto jest położone na południu kraju, na brzegu Zatoki Fińskiej. Jest położone zarówno na lądzie stałym, jak i na archipelagu szkierowym złożonym z około 300 wysp[5], z których największe to Lauttasaari, Korkeasaari i Seurasaari. Południowa część Helsinek leży na półwyspie Vironniemi.

Podział administracyjny edytuj

Podział Helsinek jest wielostopniowy i stosunkowo mało stabilny. Obecnie istniejący powstał w roku 1982 i ze zmianami obowiązuje do dziś. Miasto dzieli się na 8 dystryktów[6], które dzielą się na 34 okręgi podstawowe (peruspiirit)[7]. Następnym szczeblem podziału są dzielnice (osa-alueet), których jest 137. Najmniejszą jednostką administracyjną jest osiedle (pienalue) – w Helsinkach jest ich 369.

Zabytki edytuj

W mieście znajduje się dzielnica Kruununhaka, gdzie znajdują się domy z XVI-XVII wieku, ocalałe z pożaru z 1812 roku.

Najważniejsze edytuj

 
Katedra luterańska i plac Senacki, z pomnikiem cara Aleksandra II w sezonie turystycznym (sierpień 2004)
 
Katedra Prawosławna pw. Zaśnięcia Bogarodzicy
 
Ulica Aleksanterinkatu – nazwana na cześć cara Rosji Aleksandra I (Finlandia była autonomiczną częścią Rosji, nim stała się niepodległa), główna ulica handlowa
 
Widok z lotu ptaka na dzielnicę Kalasatama i jej wieżowce
  • Senaatintori (plac Senacki), z pomnikiem cara Rosji Aleksandra II w centralnej części, zaprojektowany przez C.L. Engela w 1820 roku. Plac otacza mnóstwo budynków klasycystycznych,
  • Pałac rządowy na placu Senackim,
  • Helsingin Yliopisto, gmach zaprojektowany przez C.L. Engela, drugi uniwersytet w Finlandii, założony w 1828 roku,
  • Suomenlinna – twierdza wybudowana w 1748 roku przez Szwedów; teraz znajduje się w niej kilka muzeów,
  • Linnanmäki – wesołe miasteczko z 1950 roku,
  • Gmach parlamentu Eduskuntatalo (1926–1931). Siedziba parlamentu Finlandii,
  • Teatr Narodowy (Kansallisteatteri) z 1882 roku,
  • Bank Narodowy (Suomen Pankki) z końca XIX wieku,
  • Dworzec Kolejowy (Päärautatieasema) zaprojektowany w 1910 roku przez Eliela Saarinena,
  • Dom towarowy Stockmann z 1930 r.
  • Pałac Prezydencki (Presidentinlinna) z 1814 roku,
  • Biblioteka Narodowa Finlandii (Kansalliskirjasto) z 1828 roku, gmach zaprojektowany przez C.L. Engela,
  • Most Pitkäsilta z 1912 roku,
  • Obserwatorium astronomiczne (Tähtitorni) zaprojektowane przez C.L. Engela w 1825 roku,
  • Teatr Szwedzki (Svenska teatern) z 1866 roku, zaprojektowany przez Nicholasa Benoisa, zmodernizowano w 1935 roku,
  • Kaivopuisto – jeden z największych parków w centrum Helsinek z 1840 roku.

Muzea edytuj

W całym mieście znajduje się ponad 35 muzeów.

  • Muzeum Narodowe (Kansallismuseo) z połowy XIX wieku – największe zbiory historyczne w Finlandii,
  • Ateneum – największe muzeum sztuki w Finlandii. Zobaczyć tam można m.in. obrazy Gallena-Kalleli, Järnefelta, Sallinena, van Gogha, Cezanne’a, Chagalla i wiele innych,
  • Muzeum Sztuki Współczesnej Kiasma,
  • Muzeum im. Sinebrychoffa – zbiory starej sztuki Finlandii i Europy,
  • Muzeum Miasta Helsinki (Kaupunginmuseo), przedstawiające miasto (kilka oddziałów),
  • Muzeum Mannerheima (Mannerheim-museo, Kalliolinnantie 14) w tzw. Domu Bomana z 1874 r., w którym Mannerheim mieszkał w latach 1924-1951,
  • Muzeum Gallena-Kalleli (Tarvaspää) z 1913 roku; znajdują się tam zbiory poświęcone temu artyście,
  • Muzeum wojskowe (Sotamuseo),
  • Muzeum Ehrensvärda położone na wyspie Suomenlinna,
  • Muzeum Teatru (Teatterimuseo) z 1868 roku, znajdują się tam m.in. dzieła Aleksisa Kivi,
  • Muzeum Sportu (Urheilumuseo) z 1940 roku położone w pobliżu stadionu,
  • Muzeum Poczty (Postimuseo) z połowy XX wieku, przedstawia historię poczty w Finlandii,
  • Muzeum Robotnicze z przełomu XIX i XX wieku,
  • Muzeum Radia,
  • Muzeum Hotelarstwa.

Miejsca kultu religijnego edytuj

W Espoo i Vantaa znajduje się kilka kościołów z okresu średniowiecza, w mieście funkcjonują również inne świątynie.

Cmentarze edytuj

  • Cmentarz Hietaniemi z 1829 roku – na tym cmentarzu pochowano najsłynniejszych Finów w historii, m.in. większość (poza dwoma: Pehrem E. Svinhufvudem i Kyösti Kallio) prezydentów Finlandii,
  • Prawosławny cmentarz w Hietaniemi,
  • Cmentarz żydowski z ok. 1870 roku,
  • Cmentarz tatarski z ok. 1870 – jeden z nielicznych znajdujących się w Skandynawii,
  • Cmentarz z 1710 (Vanha kirkkopuisto lub Ruttopuisto) przy ulicy Bulevardi, gdzie pochowano ofiary epidemii dżumy z tegoż roku, obecnie park.

Inne obiekty edytuj

 
Helsinki – widok z wieży stadionu olimpijskiego
  • Aleksanterin teatteri (Teatr im. Aleksandra), dawny rosyjski teatr z drugiej połowy XIX wieku, w latach 1918–1993 Opera narodowa, obecnie teatr,
  • Opera Narodowa (Suomen Kansallisooppera) z 1993 roku,
  • Finlandiatalo – hala konferencyjna zaprojektowana przez Alvara Aalto w 1966 roku,
  • Stadion Olimpijski wybudowany w 1938 na igrzyska olimpijskie. W pobliżu stadionu znajduje się posąg Paavo Nurmiego,
  • Dom Stanów (Säätytalo) – miejsce zgromadzeń parlamentu stanowego (1891),
  • Ritarihuone – budynek z ok. 1890 roku w którym zbierała się szlachta,
  • Willa Hakasalmi, obecnie Muzeum Miasta Helsinki, wybudowana w 1843 roku,
  • Kamienica Sederholma – wybudowana w 1757 roku przez przemysłowca Johana Sederholma, najstarsza kamienica Helsinek, obecnie oddział Muzeum miasta Helsinki,
  • Dom mieszczański (Ruiskumestarin talo) przy ul. Kristianinkatu z ok. 1818 r., oddział Muzeum miasta Helsinki,
  • Zabytkowe kamienice mieszczańskie z XIX w.: dom Remandera, dom Brummera, dom Baldera i inne,
  • Sibeliuspuisto – park im. Sibeliusa z lat 20. XX wieku,
  • ZOO z 1882 roku,
  • Pomnik cara Aleksandra II z 1863 r. na Placu Senackim,
  • Ratusz (Kaupungintalo) klasycystyczny z drugiej połowy XIX wieku, dawny hotel Seurahuone,
  • Hartwall Areena, hala wielofunkcyjna w pobliżu stacji kolejowej Pasila,
  • Dzielnica Töölö w stylu klasycyzmu i funkcjonalizmu,
  • Stare hale targowe: Vanha Kauppahalli (przy porcie Eteläsatama) oraz Hakaniemen halli (w dzielnicy Hakaniemi).
 
Metro na moście we wschodnich Helsinkach
 
Wejście do dworca kolejowego

Demografia edytuj

Rok Ludność ±%
1875 23 000
1900 79 000 +243,5%
1910 119 000 +50,6%
1920 152 000 +27,7%
1930 206 000 +35,5%
1940 252 000 +22,3%
1950 369 000 +46,4%
1960 448 000 +21,4%
1970 524 000 +17,0%
1980 484 000 −7,6%
1990 492 400 +1,7%
2000 555 474 +12,8%
2010 588 549 +6,0%
2020 654 848 +11,3%

Transport edytuj

Helsinki z racji swej roli są największym węzłem transportowym kraju i jednym z największych w tej części świata. Jest ośrodkiem zarówno transportu dalekobieżnego, jak i miejskiego. Miasto posiada rozwiniętą komunikację miejską, zarówno szynową, jak i autobusową. Transportem miejskim zawiaduje Helsingin kaupungin liikennelaitos.

Publiczny transport zbiorowy edytuj

Metro w Helsinkach, najbardziej na północ wysunięty system miejskiej kolei podziemnej na świecie[8] zostało oddane do użytku w roku 1982 i początkowo łączyło Dworzec Centralny z Hakaniemi. Kilkakrotnie wydłużane, dziś łączy stolicę z Vantaa. Całkowita długość linii metra wynosi 21 km a rocznie przewozi ono 56 mln pasażerów[9]. Obecnie trwają prace nad drugim odcinkiem, do Espoo.

Elementem uzupełniającym szybki miejski transport szynowy jest kolej aglomeracyjna. Jest to sieć aglomeracyjna, składająca się z czterech linii i służy mieszkańcom północnych i zachodnich okolic miasta, łącząc Helsinki z Espoo, Vantaa, Keravą, Riihimäki i Lahti[10]. Obecnie w budowie jest kolej obwodowa Kehärata o długości 18 km, przebiegająca częściowo pod ziemią, a mająca połączyć centrum miasta m.in. z Vantaa i portem lotniczym. Koszt projektu to 600 mln euro[11]. Planuje się oddanie trasy do użytku w 2014[12].

Centrum Helsinek obsługiwane jest przez tramwaje. Obecnie miejska sieć składa się z dwunastu linii[13] a kilka innych odcinków jest w budowie.

Helsinki mają ponadto rozbudowaną sieć przewozów autobusowych.

Transport dalekobieżny edytuj

 
Silja Serenade łączy Helsinki ze Sztokholmem

Helsinki są największym w Finlandii węzłem kolejowym, z którego wyjeżdżają pociągi we wszystkie strony Finlandii i do Rosji. Miasto jest połączone koleją dużych prędkości z Petersburgiem (pociąg Allegro kursuje cztery razy dziennie)[14] oraz codziennym połączeniem z Moskwą. Z Dworca Centralnego, największego w Finlandii, dziennie korzysta 200 000 podróżnych[15].

Helsinki mają również największy w Finlandii port pasażerski, z którego wypływają regularnie promy pasażerskie do Sztokholmu, Tallinna (17 rejsów dziennie), Gdyni, Rostocku, Travemünde i Petersburga. W sezonie letnim do portu wpływa 300 statków pasażerskich, które przywożą 300 000 pasażerów[16].

Sport edytuj

 
Wieża Stadionu Olimpijskiego w Helsinkach

W Helsinkach, w latach 2002–2003 rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Nordea Nordic Light Open.

Miasta partnerskie edytuj

Przypisy edytuj

  1. Tilastokeskus, Statistics Finland, www.stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).
  2. Kaupunkinimistön historiaa Helsingin nimistön vaiheita. [dostęp 2011-12-01].
  3. Mistä juontaa juurensa pääkaupunkimme nimi „Helsinki”?. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-01)]. (fiń.).
  4. Place Names in the Construction of Social Identities: The Uses of Names of Helsinki. [dostęp 2011-12-01].
  5. Saaret – osa Helsinkiä. 2011-03-09. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-08)]. (fiń.).
  6. Pääkaupunkiseutu alueittain. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).
  7. Helsingin ympäristön tila: teemakatsaus 1/2009. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).
  8. Maailman pohjoisin metro viettää syntymäpäiväänsä. 2007-08-02. [dostęp 2011-12-01].
  9. Helsingfors metro. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-09)]. (szw.).
  10. Commuter Train Stations. [dostęp 2011-12-01].
  11. Vantaan Kehärata-projekti etenee kuin juna. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-28)]. (fiń.).
  12. Construction of the Ring Rail Line begins. [dostęp 2011-12-01].
  13. Trams. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-11)].
  14. Passengers Trains St. Petersburg – Helsinki. [dostęp 2011-12-01].
  15. Helsingin rautatieasema. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-14)]. (fiń.).
  16. Port of Helsinki – about us. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-30)].

Linki zewnętrzne edytuj