Smolnik (powiat bieszczadzki)
Smolnik (ukr. Смільник) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska[5][6]. Leży nad rzeką San przy drodze wojewódzkiej nr 896. Wieś jest częścią składową sołectwa Lutowiska.
wieś | |
Dawna cerkiew bojkowska w Smolniku – wpisana na listę UNESCO | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Sołectwo |
Smolnik[2] |
Liczba ludności (2011) |
175[3] |
Strefa numeracyjna |
13 |
Kod pocztowy |
38-713[4] |
Tablice rejestracyjne |
RBI |
SIMC |
0356257[5] |
Położenie na mapie gminy Lutowiska | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego | |
49°13′26″N 22°41′42″E/49,223889 22,695000[1] |
Historia edytuj
Nazwa miejscowości wywodzi się od ukr. смола i pol. smoła, najprawdopodobniej istniała tutaj osada smolarzy, którzy bronili granic przed okolicznymi zbójami. Pierwsza materialna wzmianka o istniejącej parafii prawosławnej w Smolniku pochodzi z rejestru poborowego ziemi sanockiej z 1589 roku[7]. Przypuszczać należy, że cerkiew powstała zaraz po powstaniu wsi i osadzeniu jej na prawie wołoskim po roku 1530[8].
Pierwsza wzmianka o szkole pochodzi z 1848 roku, nauczycielem był Iwan Szymczyszak, który uczył 11 dzieci. W 1895 roku wybudowana została nowa szkoła, jednak jej pełna działalność rozpoczęta została dopiero w 1904 roku jako szkoła jednoklasowa z ruskim językiem nauczania. W czasie wojny szkoła została zniszczona. W 1922 gmina przystąpiła do jej odbudowy, w 1928 wystąpiono z wnioskiem do Rady Szkolnej Powiatowej o utworzenie szkoły w budynku własnym. W 1930 roku działał szkoła z ukraińskim językiem nauczania i czytelnia „Proświty”.
W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Smolnik była Krystyna Niemczewska i rodzeństwo Adel[9]. W 1876 roku w Smolniku został uruchomiony pierwszy tartak parowy w Bieszczadach Zachodnich należący do właścicieli majątku Józefa i Jakuba Kohnów. W jego budowę zaangażowana była grupa ok. 30 Niemców. Smolnik jest jednym z najstarszych ośrodków górnictwa naftowego na świecie, kopalnie ropy naftowej istniały tu przed 1884.
Od 16 sierpnia 1945 roku Smolnik należał do obwodu lwowskiego Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W wyniku zawarcia umowy granicznej między władzami ZSRR a PRL z 15 lutego 1951 roku obszar wsi Smolnik powrócił do granic państwa polskiego, jednakże rdzenna ludność została przesiedlona do USRR. Część mieszkańców osiedliła się wsi Hawriłowka w obwodzie chersońskim. W latach 1951–1960 zabudowa wsi uległa zniszczeniu, zachowała się jedynie zabytkowa cerkiew z 1791 (świątynia wybudowana jako czwarta w tej miejscowości). Na skutek zainteresowania konserwatora zabytków, a w efekcie późniejszego wpisania na listę zabytków, cerkiew mogła otrzymać dofinansowania na remont i przetrwać do dziś. Jakkolwiek po przeprowadzonych przystosowaniach do użytku przez parafię rzymskokatolicką, cerkiew utraciła swój oryginalny wygląd wewnętrzny świadczący o poprzednich tradycjach liturgicznych i kulturze okolicznej ludności.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Smolnik i nowy tartak w miejscu dawnego tartaku Kohnów. W 1982 zostało przejęte przez Kombinat Rolno-Przemysłowy „Igloopol” w Dębicy jako Gospodarstwo Rolne Smolnik[10][11]. W 1990 roku dobra po „Igloopolu”" miała przejąć spółka „Karpaty”, lecz strajk robotników udaremnił ten projekt.
Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.
Zabytki edytuj
Cerkiew greckokatolicką pw. Michała Archanioła wzniesiono w 1791 r. jako czwartą z kolei cerkiew w tej miejscowości. Opuszczoną po 1951 cerkiew wyremontowano w 1969 przywracając jej pierwotną formę. We wnętrzu zachowała się figuralna polichromia ścienna z końca XVIII wieku. W 1974 roku cerkiew została przejęta przez parafię rzymskokatolicką. Świątynia w Smolniku należy do nielicznie zachowanych na terenie pd.-wsch. Polski, trójdzielnych cerkwi kopułowych powszechnie występujących na Bojkowszczyźnie, z których większość została zniszczona na tym obszarze po 1947 r. Jednakże po dokonanych przystosowaniach do użytku jako kościół została pozbawiona oryginalnego wyglądu wewnątrz.
W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictw UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie[12]. Dwie prawosławne ikony datowane na rok 1547 ze smolnickiej cerkwi znajdują się obecnie w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie.
Ludność edytuj
- 1880 rok Smolnik zamieszkiwały 562 osoby w 67 domach mieszkalnych:
- 371 wyznania greckokatolickiego
- 74 wyznania mojżeszowego
- 83 wyznania rzymskokatolickiego
- 34 innego wyznania
- 1921 – 580 osób w 87 domach mieszkalnych:
- 433 wyznania greckokatolickiego
- 79 wyznania mojżeszowego
- 64 wyznania rzymskokatolickiego
- 4 innego wyznania[13]
- 1931 – 713 osób w 117 domach
- 1938 – 604 osoby
- 1950 – 270 osób w 47 domach
- 1960 – 141 osób
- 1978 – 194 osoby
- 1991 – 173 osoby
- 2004 – 182 osoby
- 2011 – 180 osób[14][15]
- 2020 – 175 osób[3]
Smolnik według danych na koniec 2011[16] roku liczył 180 mieszkańców w tym 88 kobiet i 92 mężczyzn. Było 118 osób w wieku produkcyjnym, 45 w wieku przedprodukcyjnym i 17 w wieku poprodukcyjnym.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 125419
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ a b Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1165 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. – Т. VII. – Сz. 2. Opisanie przez A. Jablonowskiego // Źródła dziejowe. – T. XVIII. – Cz. 1. – Warszawa 1902. – S. 56.
- ↑ A. Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340 – 1650. – Wrocław, 1962. – S. 178, 265.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 202.
- ↑ Kombinat Rolno-Przemysłowy „IGLOOPOL” Dębica [online], historiaigloopolu.blogspot.com [dostęp 2017-11-26] .
- ↑ M.P. z 1987 r. nr 7, poz. 55
- ↑ Gazeta.pl
- ↑ Augustyn, Kryciński, Modrzejewski, Szewc: Bieszczady słownik historyczno-krajoznawczy część 1 gmina lutowiska. 1995.
- ↑ Wieś Smolnik w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-04].
- ↑ Bank Danych Lokalnych: miejscowości
Bibliografia edytuj
- Tadeusz Andrzej Olszański, Wokół Otrytu, Towarzystwo Karpackie, Połoniny '90/91, Warszawa 1992, ISBN 83-85258-02-7
Linki zewnętrzne edytuj
- Smolnik (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 910 .
- Smolnik
- Zdjęcia cerkwi