Oczaków
Oczaków (ukr. Очаків, tur. Özі) – miasto w obwodzie mikołajowskim Ukrainy, siedziba rejonu oczakowskiego. Ludność 16 900 (2001).
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380-5154 | ||||
| Kod pocztowy |
57500 | ||||
Położenie na mapie obwodu mikołajowskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 46°37′N 31°33′E/46,616667 31,550000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Położony na półwyspie w estuarium Dniepru. Dawniej stolica jednego z sandżaków Imperium Osmańskiego.
W mieście rozwinął się przemysł spożywczy oraz odzieżowy[2].
Historia edytuj
Miasto powstało w miejscu Olbii, starożytnej greckiej kolonii Miletu założonej w VI w. p.n.e.
Wiek XV edytuj
W XV wieku należał do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Silnie ufortyfikowany przez Polaków w okresie rządów króla Jana Olbrachta, strzegł dostępu do Limanu Dniepru. Zdobyty w 1492 r. za panowania Mengli I Gireja przez Chanat Krymski i nazwany Kara Kermen lub Dżan Kerman. W 1493 zniszczył ją starosta czerkaski Bohdan Hliński i w tym samym roku wojewoda kijowski Jerzy Pac. Zbudowany tu wtedy zamek był otoczony dwoma rzędami murów na planie czworokąta i posiadał 15 baszt. U jego podnóża znajdowało się podzamcze, które było celem częstych ataków.
W lipcu 1497 r. oddziały polskie dowodzone przez Konstantego Iwanowicza Ostrogskiego rozbiły tu wojska Mehmeda I Gireja, a jego wzięły do niewoli.
Wiek XVI edytuj
W 1523 r. został spalony przez kozackie oddziały koszowego Eustachego Daszkiewicza[3].
Od 1526 roku (lub od 1538 r.[4]) we władaniu Imperium Osmańskiego pod nazwą Aczi Kale (Özü Kalesi, czyli „Dnieprowa Twierdza”). Według Kroniki Marcina Bielskiego w listopadzie 1528 roku starosta chmielnicki Przecław Lanckoroński i starosta czerkaski Eustachy Daszkiewicz, ze starostami winnickim i bracławskim trzy razy pobili pod Oczakowem Tatarów. W 1529 podczas wyprawy na Oczaków, do niewoli tureckiej dostał się rotmistrz Jerzy Jazłowiecki, późniejszy hetman wielki koronny [1]. W związku z próbami odzyskania tych terenów przez Rzeczpospolitą, Oczaków był często miejscem w pobliże którego zapędzała się polska jazda. Przykładowo w 1536 roku podczas pościgu za watahami niszczącymi okolice Bracławia do brzegów morskich dotarł starosta barski Bernard Pretwicz. W 1538 roku zaatakowany przez rycerstwo dowodzone przez Sieniawskiego. Kolejny polski najazd miał miejsce w 1541 roku. W 1542 roku starosta Pretwicz zniszczył okolice Oczakowa podczas pościgu za Tatarami, którzy złupili tereny Owrucza i Chmielnika.
Królowie Polski rościli sobie do tych terenów prawa, czego przykładem jest instrukcja z 1540 roku dla dzierżawcy winnickiego Kmitycza w sprawie rozmów z posłem tureckim gdzie napisano:
My granic oczakowskich ukazywać (wyznaczać) nie możemy, bo Oczaków jest króla Jmci i stoi na gruncie własnym Wielkiego księstwa Litewskiego i z dawnych czas k’temu państwu należał i trzymany był, czemu świadczą i „pisma dokonczalne” z carami perekopskimi (chanami krymskimi).
Hetman Jan Amor Tarnowski w porozumieniu z Ferdynandem Habsburgiem próbował sztucznie doprowadzić do wojny z Turcją, w związku z czym 13 października 1545 roku zorganizował napad na Oczaków starosty włodzimierskiego Fedora Sanguszkę, który wraz ze swoimi ludźmi złupił zamek i miasto i uprowadził kilkudziesięciu Tatarów. Jednak królowa Bona doprowadziła do załagodzenia konfliktu, ponieważ było to sprzeczne z aktualną pokojową polityką Rzeczypospolitej[5].
W 1549 roku Bernard Pretwicz wraz z Prońskim i Boguszem Koreckim ponownie zapuścił się w okolice Oczakowa i dotarł aż do Białogrodu. W 1552 roku w odwecie za zniszczenie Bracławia przez chana Dewlet Gireja wojska Pretwicza, Koreckiego, Dymitra Wiśniowieckiego i Mikołaja Sieniawskiego atakowały okolice Oczakowa. W związku z uspokojeniem się stosunków z Turcją, król Zygmunt August przeniósł słynnego już w całej Polsce starostę Pretwicza z Baru na dalszą linię obrony do Trembowli. Kolejne starcia w rejonie Oczakowa miały miejsce latach 1556, 1557 i 1558 roku, gdy atakował ten zamek Dymitr Wiśniowiecki[6][7]. W dniu 10 maja 1568 roku po kolejnym ataku Tatarów podczas pościgu w rejon Oczakowa dotarło około 1000 polskich jeźdźców wojewody sieradzkiego Olbrachta Łaskiego i starosty trembowelskiego Jakuba Pretwicza (syna Bernarda).
W październiku 1584 roku miasto Oczaków złupili i spalili Kozacy, jednak nie zdołali zdobyć zamku. Spowodowało to odwetowy atak Tatarów na Podole. Korzystając z bezkrólewia po śmierci króla Stefana Batorego i wynikłego stąd rozprzężenia w grudniu 1586 roku ataman Bogdan Mikoszyński wraz ze swoimi ludźmi podpłynął na czajkach i po wziętych ze sobą drabinach zaatakował zamek i wyciął śpiącą turecką załogę[8].
Wiek XVII edytuj
W 1630 r. do Oczakowa przybył wysłany do Turcji przez króla Zygmunta III Wazę polski poseł Aleksander Piaseczyński (starosta ulanowski), którego przyjął gubernator Murtaza (Mortaza) basza[9]. W wydanej w 1633 roku pracy pt. „Discurs o wojnie tureckiej” Szymon Starowolski proponował obsadzenie Oczakowa, zbudowanie tam polskiej floty i atakowanie Turcji także na morzu[10]. W 1646 roku pod Oczaków dotarł Aleksander Koniecpolski i Samuel Łaszcz, którzy złupili jego okolice.
Wiek XVIII edytuj
W 1737 r. zdobyty przez wojska rosyjskie feldmarszałka Burkharda Christopha Münnicha. Oddany Turcji w 1739 r., a następnie rozbudowany w silną twierdzę pod kierunkiem francuskich inżynierów. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej 1787–1792, twierdza oczakowska została zdobyta w grudniu 1788 roku po prawie półrocznym oblężeniu wojsk rosyjskich pod dowództwem Aleksandra Suworowa, Grigorija Potiomkina i dowodzącego flotą Karola von Nassau-Siegen.
Dawny meczet przy twierdzy został po jej opanowaniu przebudowany na prawosławną cerkiew św. Mikołaja (od 1842 r. – sobór)[11].
Wiek XIX edytuj
W czasie wojny krymskiej twierdzę opanował 17 października 1855 desant brytyjsko-francuski.
Wiek XX edytuj
Od 1922 r. w granicach ZSRR. W latach 1941–1944 pod zarządem Rumunii jako część Transnistrii.
Od 1991 r. w granicach Ukrainy.
Od 1996 r. do miejscowych katolików w Oczakowie zaczęli dojeżdżać księżą rzymskokatoliccy z Mikołajowa, którzy zakupili parcelę i rozpoczęli budowę domu rekolekcyjnego i kościoła pw. Matki Bożej Częstochowskiej. W 2007 r. pierwszym proboszczem został ks. Kazimierz Wójciak z zakonu pijarów. Kościół w 2013 r. poświęcił, a w 2016 r. konsekrował biskup Bronisław Bernacki, ordynariusz diecezji odesko-symferopolskiej[12][13].
Przypisy edytuj
- ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 вересня 2018 року // Головне управління статистики у Миколаївській області.
- ↑ Oczaków, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-08-02].
- ↑ Leszek Podhorodecki, Sicz Zaporoska, Książka i Wiedza, 1978, s. 19, 21.
- ↑ Andrzej (1936–) Dziubiński, Polsko-litewskie napady na tureckie pogranicze czarnomorskie w epoce dwu ostatnich Jagiellonów, „Kwartalnik Historyczny”, 1996, s. 54–55 [dostęp 2022-04-19] (pol.).
- ↑ Henryk Łowmiański, Polityka Jagiellonów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999, s. 359, 440.
- ↑ Studia historyczne, Tom 44, Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Kielcach, Polska Akademia Nauk. Komisja Nauk Historycznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Oddz. w Krakowie, 2001, s. 8, 9, 13.
- ↑ „Kwartalnik historyczny”, Tom 103, Towarzystwo Historyczne (Lwów, Poland), Towarzystwo Historyczne,1996, s. 66, 68, 71.
- ↑ Marek Plewczyński, Wojny i wojskowość polska w XVI wieku, Tom III. Lata 1576–1599, Zabrze 2013, s. 108, ISBN 978-83-64023-10-1.
- ↑ Kadrinazi: Kopią, łukiem, rusznicą i dzirytem [online], kadrinazi.blogspot.co.uk [dostęp 2017-11-25].
- ↑ Wiesław Wróblewski, Działania militarne w Polsce Południowo-Wschodniej, WIH MON Warszawa 2000, ISBN 83-88329-04-9.
- ↑ Свято-Николаевский собор [online] [dostęp 2017-05-23] (ros.).
- ↑ Polska Prowincja Zakonu Pijarów [online], pijarzy.pl [dostęp 2023-08-23] (pol.).
- ↑ Świątynie, OCZAKÓW, M.B. Częstochowskiej | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-08-23].
Linki zewnętrzne edytuj
- Oczaków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 372.
- Portal poświęcony wykopaliskom w Olbii – historia miasta, archeologia, zdjęcia (ros.)