Aspidorynch
Aspidorynch (Aspidorhynchus) – wymarły rodzaj ryb kostnoszkieletowych z grupy Aspidorhynchiformes. Jego nazwa oznacza „opancerzony dziób”.
| Aspidorhynchus | |||
| Agassiz, 1833 | |||
 Aspidorhynchus sanzenbacheri | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
aspidorynch | ||
| Gatunki | |||
| |||
Budowa i paleobiologia edytuj
Aspidorynch był średniej wielkości rybą – dorastał, w zależności od gatunku, do 40–100 cm długości[1][2]. Miał opływowe kształty i długie, ostre rostrum, służące do polowania i być może również do celów obronnych. Wyglądem i proporcjami przypominał żyjące współcześnie niszczuki z rodzaju Lepisosteus i prawdopodobnie również potrafił gwałtownie przyspieszać[3].
Aspidorynch prawdopodobnie przynajmniej czasami polował przy powierzchni wody. Wskazuje na to fakt, że jeden okaz tej ryby zachował się ze skrzydłem pterozaura Rhamphorhynchus w pysku. Pterozaur prawdopodobnie polował na ryby lecąc tuż nad wodą i został złapany przez aspidoryncha. Przy rozpiętości skrzydeł ok. 2,5 m był jednak zdecydowanie za duży, by Aspidorhynchus mógł go zjeść[4].
Występowanie edytuj
Znany w zapisie kopalnym od schyłku środkowej jury do wczesnej kredy. Jego skamieniałości odnaleziono w formacji Jagua w prowincji Pinar del Río na Kubie[5], w południowej Anglii, departamencie Ain we Francji, w Solnhofen w Bawarii w Niemczech oraz przypuszczalnie w Australii[1][2] i na Półwyspie Antarktycznym[6].
Gatunki edytuj
Gatunkiem typowym rodzaju jest Aspidorhynchus acutirostris, opisany w 1818 roku przez Henriego de Blainville'a pod nazwą Esox acutirostris. Jest to jedna z pierwszych poznanych ryb kopalnych – okaz tego gatunku został zilustrowany już w 1775 roku. Ze względu na dużą zmienność międzygatunkową był on opisywany również pod nazwami A. longissimus, A. mandibularis, A. ornatissimus i A. speciosus[1]. We Francji występował on sympatrycznie ze smuklejszym A. sphekodes. Na terenach dzisiejszej Anglii występowały A. crassus, A. euodus i A. fisheri, na Kubie A. arawaki, a w Niemczech A. sanzenbacheri[1]. A. ornatissimus może jednak być ważnym gatunkiem, a przypuszczalnie kolejne gatunki są jeszcze nieopisane[2]. Przynależność antarktycznego gatunku A. antarcticus[6] pozostaje niejasna – może on należeć do rodzaju Aspidorhynchus albo Vinctifer[2].
- Aspidorhynchus acutirostris (Blainville, 1818) (typowy)
- Aspidorhynchus antarcticus Richter & Thompson, 1989
- Aspidorhynchus arawaki Brito, 1999
- Aspidorhynchus crassus Woodward, 1890
- Aspidorhynchus euodus Egerton, 1845
- Aspidorhynchys fisheri Egerton, 1854
- Aspidorhynchus ornatissimus Agassiz, 1834
- Aspidorhynchus sanzenbacheri Brito & Ebert, 2009
- Aspidorhynchus sphekodes Sauvage, 1893
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Paulo M. Brito, Martin Ebert. A new aspidorhynchid fish (Teleostei: Aspidorhynchiformes) from the Upper Jurassic of Ettling, Solnhofen, Bavaria, Germany. „Comptes Rendus Palevol”. 8 (4), s. 395–402, 2009. DOI: 10.1016/j.crpv.2008.12.003. (ang.).
- ↑ a b c d Adriana López-Arbarello, Kerstin M. Schröder. The species of Aspidorhynchus Agassiz, 1833 (Neopterygii, Aspidorhynchiformes) from the Jurassic plattenkalks of Southern Germany. „Paläontologische Zeitschrift”. 88 (2), s. 167–185, 2014. DOI: 10.1007/s12542-013-0187-z. (ang.).
- ↑ Thomas Fletcher, John Altringham, Jeffrey Peakall, Paul Wignall, Robert Dorrell. Hydrodynamics of fossil fishes. „Proceedings of the Royal Society B”. 281 (1788): 20140703, 2014. DOI: 10.1098/rspb.2014.0703. (ang.).
- ↑ Eberhard Frey, Helmut Tischlinger. The Late Jurassic pterosaur Rhamphorhynchus, a frequent victim of the ganoid fish Aspidorhynchus?. „PLoS ONE”. 7 (3): e31945, 2012. DOI: 10.1371/journal.pone.0031945. (ang.).
- ↑ Paulo M. Brito: Description of Aspidorhynchus arawaki from the Late Jurassic of Cuba (Actinopterygii: Halecostomi). W: Gloria Arrata, Hans-Peter Schultze (red.): Mesozoic Fishes 2: Systematics and the Fossil Record. Monachium: Verlag Dr. Friedrich Pfeil, 1999, s. 239–248. ISBN 3-931516-48-2. (ang.).
- ↑ a b Martha Richter, M.R.A. Thomson. First Aspidorhynchidae (Pisces: Teleostei) from Antarctica. „Antarctic Science”. 1 (1), s. 57–64, 1989. DOI: 10.1017/S0954102089000106. (ang.).