Bawaria
Bawaria, Wolny Kraj Bawaria[2], Wolne Państwo Bawaria[3] (niem. Bayern, Freistaat Bayern) – największy pod względem powierzchni i najlepiej rozwinięty gospodarczo kraj związkowy Niemiec.
| |||||
| |||||
| |||||
| |||||
| Hymn: Gott mit dir du Land der Bayern! | |||||
| Państwo |  Niemcy
| ||||
| Stolica | Monachium | ||||
| Kod ISO 3166-2 | DE-BY | ||||
| Premier | Markus Söder (CSU) | ||||
| Powierzchnia | 70 550,19 km² | ||||
| Populacja (31.12.2013) • liczba ludności |
12 604 000[1] | ||||
| • gęstość | 179 os./km² | ||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| Liczba rejencji | 7 | ||||
| Liczba miast na prawach powiatu | 25 | ||||
| Liczba powiatów | 71 | ||||
| Liczba gmin | 2056 | ||||
| Liczba przedstawicieli w parlamencie | |||||
| Liczba przedstawicieli w Bundesracie | 6 | ||||
Położenie na mapie Niemiec
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Niemcy
| |||||
.svg)
Informacje ogólneEdytuj
- stolica: Monachium
- liczba mieszkańców: 12 519 571 (31 grudnia 2012)
- powierzchnia: 70 551,57 km²
- język: niemiecki (dialekty bawarski, szwabski, wschodnio- i reńskofrankoński, turyngijski)
- grupy etniczne: Bawarowie (6,4 mln), Frankowie (4,1 mln), Szwabowie (1,8 mln) i „nowi Bawarczycy” (przybyli po II wojnie światowej Niemcy sudeccy i inni uchodźcy i wysiedleni)[4]
- produkt krajowy brutto: 544 miliardów dolarów
- ważniejsze miasta: Monachium, Norymberga, Augsburg, Ratyzbona, Würzburg, Ingolstadt, Fürth i Erlangen
- klimat: umiarkowany przejściowy, między morskim a kontynentalnym; w Alpach górski
- Średnie temperatury: od –5 do 1°C w zimie, od 12 do 23°C w lecie
- Opady: od 800 do 1000 mm rocznie, od 2000 do 2500 mm rocznie (w Alpach Bawarskich)
GeografiaEdytuj
Bawaria graniczy z Austrią, Czechami i Szwajcarią (od strony Jeziora Bodeńskiego) oraz krajami związkowymi Badenią-Wirtembergią, Hesją, Turyngią i Saksonią.
Rzeki: Altmühl, Alz, Amper, Dunaj, Soława Frankońska, Iller, Inn, Isen, Izara, Lech, Men, Mindel, Naab, Paar, Pegnitz, Regen, Regnitz, Rott, Vils, Wertach
Kanały: Ren-Men-Dunaj
Jeziora: Ammersee, Chiemsee, Starnberger See
Ważniejsze wzniesienia: Nebelhorn (2224 m), Zugspitze (2963 m), Watzmann (2714 m), Grosser Arber (1457 m)
Historia BawariiEdytuj
W VI wieku obecna Bawaria wchodziła w obszar państwa plemiennego Bawarów, ludu germańskiego z korzeniami alemańskimi, turyngijskimi, frankońskimi i ostrogockimi. Część północno-wschodnia obszaru dzisiejszej Bawarii była zasiedlona przez Słowian (zob. Bavaria Slavica). Bawarowie stworzyli własne księstwo, później zależne od państwa Franków. Pierwszym znanym władcą był Garibald (Heribald) I, panujący w latach 548(?)–590. Od 788 do 907 r. Bawaria znajdowała się w granicach państwa Franków. Następnie władzę przejęła miejscowa dynastia Luitpoldingów (907–947 i krótko 983–985). Bawaria znalazła się wkrótce w granicach Świętego Cesarstwa Rzymskiego, przy czym zajmowała południową część dzisiejszego kraju związkowego. Na północy regionu istniały mniejsze kraje, w tym Burgrabstwo Norymbergi, księstwo biskupie Bambergu i Wolne Miasto Norymberga, a w XIV wieku sięgało tu władztwo Czech (Czeski Palatynat). W 1070 r. tron bawarski został przez króla niemieckiego Henryka IV oddany sprzymierzonym z nim Welfom (1070–1139 i 1156–1180). Od 1180 do 1918 Bawaria była rządzona przez członków dynastii Wittelsbachów, którzy od 1623 r. byli elektorami.
W 1806 stała się królestwem. W 1806 do Bawarii włączono Norymbergę, a w 1815 Palatynat Reński. Od 1818 r. stała się monarchią konstytucyjną (na podstawie Aktu Konstytucyjnego, Verfassungs-Urkunde). Panujący od 1825 roku Ludwik I Wittelsbach zmienił oficjalny zapis nazwy państwa z Baiern na Bayern; litera „y” miała symbolizować tradycję starożytną w przeciwieństwie do potocznej „i”. 18 stycznia 1828 r. Bawaria i Wirtembergia utworzyły Bawarsko-Wirtemberski Związek Celny (Bayerisch-Würtembergischer Zollverein), a sześć lat później przystąpiły do Niemieckiego Związku Celnego. W 1871 r. Bawaria została włączona do Cesarstwa Niemieckiego, z zachowaniem odrębności (poczta, polityka zagraniczna, kolej i armia w czasie pokoju), które zlikwidowano dopiero w 1918 r. W tym samym roku doszło do krótkotrwałego powołania Bawarskiej Republiki Rad. W 1920 do Bawarii przyłączono Coburg, od 1572 związany z pomniejszymi księstwami saskimi. W 1949 r. Bawaria weszła w skład Republiki Federalnej Niemiec[5].
We wrześniu 2006 roku tuż przed pielgrzymką do Niemiec, papież Benedykt XVI użył określenia Państwo Wielka Bawaria.
GospodarkaEdytuj
Bawaria należy do najbogatszych regionów współczesnych Niemiec. Wysoko rozwinięty jest tam przemysł elektroniczny, maszynowy (w tym samochodowy), lotniczy, włókienniczy, rafineryjny (ropa dostarczana jest rurociągami z portów Morza Śródziemnego). Produkt krajowy brutto Bawarii wynosi łącznie 544 mld USD i było większe niż PKB całej Polski aż do końca 2017 roku (PKB Polski w 2018 roku wyniosło 614,2 mld). Nazwa znanego producenta samochodów – BMW – znaczy „Bawarska Fabryka Silników” (Bayerische Motoren-Werke).
Inne znane przedsiębiorstwa z Bawarii: Siemens, Audi (samochody osobowe), MAN (autobusy i samochody ciężarowe), MTU (silniki lotnicze i czołgowe), Airbus Group (europejski koncern militarny i lotniczy), o2 Germany (operator komórkowy), HypoVereinsbank, Munich Re (jedna z dwóch największych firm reasekuracyjnych na świecie), Allianz SE (grupa ubezpieczeniowo-finansowa), Sky Deutschland (niemiecka płatna telewizja), ProSiebenSat.1 Media (koncern mediowy). Bawaria nazywana jest również doliną krzemową Niemiec.
Wysoko rozwinięte i wydajne jest też bawarskie rolnictwo. Bawaria szczyci się największą w Niemczech produkcją mleka, serów i wyrobów mleczarskich.
Na terenie Bawarii znajdują się trzy elektrownie atomowe: Isar w Essenbach, Grafenrheinfeld, Gundremmingen. W miejscowości Garching bei München (15 km na północ od Monachium) znajduje się reaktor badawczy.
ZabytkiEdytuj
- rezydencja biskupów Würzburga (od 1981 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- kościół pielgrzymkowy w Wies (od 1983 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- stare miasto w Bambergu (od 1993 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- część retycka Limesu Górnogermańsko-Retyckiego (od 2005 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO)
- stare miasto w Ratyzbonie (od 2006 na liście światowego dziedzictwa kultury UNESCO), m.in. Most Kamienny, katedra św. Piotra
- katedra Najświętszej Marii Panny w Monachium
- barokowy pałac Nymphenburg w Monachium
- Rezydencja w Monachium, w której muzeum zgromadzone są bogate zbiory polskie, pochodzące z czasów I Rzeczypospolitej
- zamek w Norymberdze
- zamek Trausnitz w Landshut
- zamki Ludwika II: Neuschwanstein, Linderhof i Herrenchiemsee
- klasztor benedyktyński i kościół św. Mikołaja, św. Elżbiety i św. Marii w Andechsie
KulturaEdytuj
Słynny festiwal piwa Oktoberfest odbywa się corocznie od 1810 roku we wrześniu w Monachium i jest największym festiwalem tego typu na świecie. Początek imprezy jest wyznaczany na dwa tygodnie przed pierwszą niedzielą października, a festiwal trwa dwa tygodnie (dokładnie od piątku do niedzieli, czyli 17 dni).
MuzeaEdytuj
- Stara Pinakoteka w Monachium – malarstwo światowe XIV-XVIII wieku
- Nowa Pinakoteka w Monachium – malarstwo światowe XIX i XX wieku
- Muzeum Niemieckie w Monachium – największe muzeum przyrodniczo-techniczne świata
UczelnieEdytuj
- Uniwersytet w Augsburgu
- Uniwersytet w Bambergu
- Uniwersytet w Bayreuth
- w Ingolstadt
- Katolicki Uniwersytet Eichstätt-Ingolstadt
- Uniwersytet Fryderyka i Aleksandra w Erlangen i Norymberdze
- Uniwersytet Bundeswehry w Monachium
- Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium
- Uniwersytet Techniczny w Monachium
- Uniwersytet w Pasawie
- Uniwersytet w Ratyzbonie
- Uniwersytet w Würzburgu
Podział administracyjnyEdytuj
Bawaria podzielona jest na siedem rejencji (Regierungsbezirke):
- Dolna Frankonia (Würzburg)
- Górna Frankonia (Bayreuth)
- Środkowa Frankonia (Ansbach)
- Szwabia (Augsburg)
- Górny Palatynat (Ratyzbona)
- Górna Bawaria (Monachium)
- Dolna Bawaria (Landshut).
Mieszkańcy każdego z tych regionów posiadają nieco odrębną kulturę i rozpoznawalny akcent językowy.
Równolegle do władz rejencji działają władze okręgu (niem. Bezirk).
Niższym szczeblem podziału jest podział na 71 powiatów i 25 miast na prawach powiatu.
| Miasta na prawach powiatu: | ||
|
| |
PolitykaEdytuj
- Koalicja rządząca: CSU
- CSU – 92
- SPD – 39
- FDP – 16
- Partia Zielonych – 19
- Wolni Wyborcy – 21
- Ostatnie wybory: 15 września 2013
W Bawarii istnieje ruch na rzecz niepodległości: Partia Bawarska otrzymała w wyborach do landtagu w 2013 poparcie 2,3%. Sondaż przeprowadzony przez YouGov w 2017 roku wskazuje, że niezależność od Niemiec popiera 1/3 Bawarczyków[6].
ReligiaEdytuj
Bawaria jest krajem o tradycji katolickiej. Katolicy stanowią w Bawarii 54,4% ludności (tj. 6 mln 796 tys.). Obserwuje się jednak duży spadek wiernych przyznających się do Kościoła katolickiego (w 1970 70,4%, w 2007 56,3%). W Altötting znajduje się jedno z najważniejszych w Europie sanktuariów kultu maryjnego. Z miejscowości Marktl w południowo-wschodniej Bawarii pochodzi Benedykt XVI.
| Wyznanie | Odsetek wyznawców |
|---|---|
| katolicy | 54,2% |
| protestanci | 20,7% |
| muzułmanie | 4,3% |
| inni | 22% |
.jpg)
SportEdytuj
- W Bawarii znajdują się znane ośrodki sportów zimowych – Garmisch-Partenkirchen (olimpiada zimowa w 1936 roku), Berchtesgaden, Oberstdorf – oraz wodnych.
- Swoją siedzibę ma tu kilka klubów piłkarskich: 1. FC Nürnberg, FC Augsburg, TSV 1860 Monachium, FC Ingolstadt 04, SpVgg Greuther Fürth, oraz najbardziej utytuowany - Bayern Monachium.
CiekawostkiEdytuj
- Zamek Burghausen, uznawany za najdłuższy zamek w Europie, był rezydencją królewny polskiej Jadwigi Jagiellonki. Bramę zamku zdobią herby Bawarii i I Rzeczypospolitej. Królewna zmarła w Burghausen i została pochowana w pobliskim klasztorze cystersów(niem.).
- Klasztor w Heilsbronn jest miejscem spoczynku królewny polskiej Zofii Jagiellonki, zmarłej w pobliskim Ansbach.
- W Norymberdze, będącej wolnym miastem, zmarł i został pochowany rzeźbiarz Wit Stwosz, autor ołtarza w kościele Mariackim w Krakowie. Na norymberskim cmentarzu św. Jana zachował się jego grób.
- W XVI w. Norymberga, wówczas wolne miasto, była prężnym ośrodkiem drukarskim. Tu w 1543 zostało wydane drukiem słynne dzieło Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium.
- W Kościele Teatynów w Monachium spoczywają polskie królewny Teresa Kunegunda Sobieska i Maria Anna Wettyn. Fasadę kościoła zdobi kartusz z herbami Bawarii i I Rzeczypospolitej. Spoczywają tu także król Czech Karol III i królowa Maria Amalia (zmarli w Monachium) oraz król Grecji Otton I i królowa Amelia Oldenburg (zmarli w Bambergu).
- W Marktoberdorf zmarł królewicz polski i biskup Augsburga Klemens Wacław Wettyn. Przy tutejszym kościele św. Marcina stoi kaplica grobowa(niem.) królewicza z 1823.
- Od 1903 organizowane jest tzw. Wesele w Landshut – festyn upamiętniający wesele królewny Jadwigi Jagiellonki i księcia Jerzego Bogatego, które miało miejsce w Landshut w 1475.
- W Coburgu spędził ostatnie lata życia i zmarł car bułgarski Ferdynand I Koburg. Został pochowany w tutejszym kościele św. Augustyna.
- Herb Polski na wybranych zabytkach w Bawarii
Okno ratuszowe w Landshut
Sklepienie kościoła św. Jana w Dingolfing
Wnętrze kościoła św. Stefana w Pfaffenhausen
_39.JPG)
Osoby związane z BawariąEdytuj
- papież Benedykt XVI (Joseph Ratzinger)
- malarze: Hans Holbein starszy, Albrecht Dürer, Lucas Cranach, Franz Marc, Gabriele Münter
- kompozytorzy: Orlando di Lasso, Christoph Willibald Gluck, Richard Strauss, Carl Orff, Max Reger, Richard Wagner, Engelbert Humperdinck, Josef Rheinberger
- pisarze: Anna Wimschneider, Bertolt Brecht, Ludwig Thoma, Luise Rinser, Thomas Mann
- naukowcy: Wilhelm Röntgen, Franciszek Brentano, Werner Heisenberg, Max von Laue
- reżyserzy: Werner Herzog, Rainer Werner Fassbinder
- piosenkarze i DJ-e: Daniel Küblböck, Maximilian Schlichter, DJ Hell, Tomcraft
- piłkarze: Franz Beckenbauer
- rzeźbiarze: Wit Stwosz, Tilman Riemenschneider
- teologowie: Karl Rahner, kard. Gerhard Ludwig Müller (Biskup Ratyzbony)
- politycy: Adolf Hitler, Franz Josef Strauß
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Stan na 31.12.2013 roku według Auf einen Blick (niem.). Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung. [dostęp 20 września 2013].
- ↑ Protokół 46. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
- ↑ Przedstawicielstwo Wolnego Państwa Bawarii w Polsce.
- ↑ Mieszkańcy Bawarii – Tradycja i przyszłość.
- ↑ Michał Buchta: Bawaria. Historia polityczna kraju. Histmag.org, 24 maja 2009.
- ↑ Jedna trzecia Bawarczyków chce odłączenia od Niemiec, „pb.pl” [dostęp 2018-10-11] (pol.).
BibliografiaEdytuj
- Michał Buchta: Bawaria. Historia polityczna kraju. Histmag.org, 24 maja 2009
Linki zewnętrzneEdytuj
- Serwis internetowy Bawarii (niem.)