Ołeksandr Szumski
Ołeksandr Jakowycz Szumski (ukr. Олександр Якович Шумський, ur. 20 listopada?/2 grudnia 1890 we wsi Borowa Rudnia, zm. 18 września 1946 roku w drodze z Saratowa do Kijowa) – ukraiński polityk komunistyczny, poseł USRR w Warszawie (1921–1924) oraz ludowy komisarz oświaty USRR (1919, 1924–1927), zwolennik polityki ukrainizacji.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 września 1946 |
| ludowy komisarz oświaty USRR | |
| Okres |
od 29 września 1924 |
| Przynależność polityczna |
Komunistyczna Partia Ukrainy (bolszewików), Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Życiorys edytuj
Urodził się w zubożałej rodzinie leśniczego Jakowa i Ewy Szumskich herbu Jastrzębiec[1]. Od 1908 roku zaangażowany w działalność Ukraińskiej Partii Socjalistycznej. Jako przedstawiciel Ukraińskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów wchodził w skład Ukraińskiej Centralnej Rady w 1918 roku. Opowiadał się za współpracą eserowców z bolszewikami, wkrótce znalazł się wśród założycieli frakcji borotbistów w Ukraińskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów.
Od 1919 do 1920 roku działał w Ukraińskiej Partii Komunistów (UKP), później wraz z jej probolszewickimi działaczami wszedł w skład KP(b)U, jednak opowiadał się za znaczną autonomią Ukrainy w stosunku do Rosji. Sprawował urząd komisarza ludowego oświaty (1919) oraz spraw wewnętrznych (1920) w rządzie Chrystiana Rakowskiego, a w 1921 roku był posłem Ukraińskiej SRR w Warszawie. Po powrocie z placówki redagował Czerwonyj szlach, kierował również wydziałem propagandy i agitacji KP(b)U. Od 29 września 1924 do 2 lutego 1927 roku znów sprawował urząd komisarza ludowego oświaty USRR, opowiadał się polityką ukrainizacji.
W rozmowie ze Stalinem w październiku 1925 roku opowiedział się za usunięciem Łazara Kaganowicza ze stanowiska I sekretarza KP(b)U. Nie spotkało się to jednak ze zrozumieniem Stalina, który w liście Do Towarzysza Kaganowicza i innych członków Politbiura KC KP(b)U z 26 kwietnia 1926 roku oskarżył Szumskiego o „szerzenie nastrojów antyrosyjskich na Ukrainie”. Od jego nazwiska ukuto określenie „szumskizm”, będące synonimem odchylenia nacjonalistycznego w USRR. W czerwcu 1926 roku złożył samokrytykę. W lutym 1927 odwołany ze stanowiska komisarza oświaty i przeniesiony na drugorzędne stanowisko w związkach zawodowych do Moskwy.
Aresztowany 13 maja 1933 roku przez OGPU pod zarzutem przynależności do Ukraińskiej Organizacji Wojskowej (УВО) (mistyfikacja OGPU) i skazany na dziesięć lat łagru. Karę w latach 1933–1935 odbywał w SŁON na Sołowkach, następnie resztę kary zamieniono na zesłanie do Krasnojarska. W latach 1937–1939 ponownie aresztowany przez NKWD, w śledztwie, ostatecznie zwolniony. Po zakończeniu wyroku w 1943 roku, pozostał w Krasnojarsku, domagając się rehabilitacji przez Sąd Najwyższy ZSRR. 18 września 1946 roku został jednak zamordowany przez MGB na osobiste polecenie Stalina i Kaganowicza. Zabójstwa dokonała zastrzykiem trucizny grupa specjalna pod dowództwem Pawła Sudopłatowa, w wagonie sypialnym pociągu w drodze z Saratowa do Kijowa[2].
Bibliografia edytuj
- Ihor Pidkova, Roman Shust, Kost Bondarenko, Шумський Олександр Якович, [w:] Dovidnyk z istorii Ukrainy, Lviv: Uniwersytet Lwowski i Vydavnyctvo Heneza, 1999, ISBN 978-966-504-237-2. (język ukraiński)
- Юрій Шаповал, Його таємниці. Виповнюється 120 років від дня народження Олександра Шумського
Przypisy edytuj
- ↑ Його таємниці: Виповнюється 120 років від дня народження Олександра Шумського [online] (ukr.).
- ↑ 23 серпня 1946 року глава держбезпеки СРСР Віктор Абакумов у записці на ім’я Сталіна попросив згоди на ліквідацію Шумського (на цій ліквідації найбільше наполягали Георгій Маленков і Лазар Каганович). На записці, що зберігається донині лише у Москві, примітка: «Доложено т. Сталину лично. Наше предложение утверждено». Павло Судоплатов розробив план ліквідації Шумського (називалось це «план операции «Хорек»), який Абакумов затвердив 6 вересня 1946 року. Тим часом Шумському нарешті милостиво дозволили повернутися в Україну, про що він мріяв упродовж усіх років неволі. Це була остання його подорож. Судоплатов і члени спецгрупи увійшли вночі до купе, в якому їхав Шумський. Йому затиснули рота, а відомий лікар-вбивця з МґБ Г. Майрановський зробив смертельний укол... Павло Судоплатов у своїх спогадах також напише, що до Саратова виїздили заступник міністра держбезпеки Сергій Огольцов і — Лазар Каганович. Останній приїздив задля чого? Щоб через 20 років нарешті поставити крапку у боротьбі із так званим шумськізмом? Чи просто переконатися, що його давнього опонента таки знищено? Юрій Шаповал, Його таємниці. Виповнюється 120 років від дня народження Олександра Шумського