Teatr Laboratorium
Teatr Laboratorium – zespół teatralny założony przez Jerzego Grotowskiego i Ludwika Flaszena.
| Typ teatru | |
|---|---|
| Założyciel | |
| Data powstania |
1965 |
| Data zamknięcia |
1984 |
| Państwo | |
| Lokalizacja |
Określenie to jest często używane jako ogólna nazwa zespołu teatralnego pod kierunkiem Jerzego Grotowskiego, który na przestrzeni lat wielokrotnie zmieniał swoje nazwy[1]. W roku 1962 słowo „laboratorium” zostało oficjalnie dodane do nazwy prowadzonego przez Grotowskiego w Opolu od 1959 roku Teatru 13 Rzędów[1]. W 1965 roku zespół Grotowskiego przeniósł się do Wrocławia, gdzie działał do samorozwiązania w roku 1984[1].
Inspiracją artystyczną Teatru Laboratorium był m.in. teatr „Reduta”, kierowany przez Juliusza Osterwę i Mieczysława Limanowskiego.
Program artystyczny teatru określały prace inscenizacyjne Grotowskiego i Flaszena, kierownika literackiego. Od 1966 roku Teatr Laboratorium występował w wielu krajach Europy, Libanie, Australii, USA, Meksyku i w Iranie. Od 1971 roku prowadzone były przedsięwzięcia parateatralne i Teatr Źródeł[2]. W 1981 roku odbył się ostatni spektakl teatralny Thanatos polski. Inkantacje[3].
Aktorem wywodzącym się z tego teatru był Ryszard Cieślak.
Historia edytuj
Początki Laboratorium – lata 60. edytuj
Pojawienie się terminu „laboratorium” w pracy Teatru 13 Rzędów związane było z przyjęciem przełomowych metod pracy aktorskiej, przesuwającej akcenty z przygotowań do konkretnych roli w stronę pogłębionych treningów psychologicznych[4]. Pierwszym spektaklem zrealizowanym przez Grotowskiego i jego zespół po tym zwrocie było Akropolis (1962)[5].
W styczniu 1965 roku Teatr Grotowskiego przeniósł się z Opola do Wrocławia (zmieniając nazwę statutową na Instytut Badań Metody Aktorskiej – Teatr Laboratorium[6]), gdzie powstały spektakle Książę Niezłomny (1965) i Apocalypsis cum figuris (1969). W tym okresie Grotowski rozwijał ideę „teatru ubogiego” (zamanifestowaną w wydanej w 1965 roku książce Towards the Poor Theatre, wyd. polskie Ku teatrowi ubogiemu, Wrocław 2007), którego najważniejszym założeniem było porzucenie formalnych „ozdobników” i uczynienie teatru doświadczeniem, w centrum którego znajduje się człowiek – aktor i jego relacja z widzem[7]. Za ostateczną realizację idei teatru ubogiego uznaje się Apocalypsis cum figuris, które jednocześnie zamknęło „przedstawieniowy” etap twórczości Grotowskiego[8].
Dalsza działalność – lata 70. edytuj
Po zrealizowaniu Apocalypsis, Grotowski wraz ze swoim zespołem odszedł od konwencjonalnej działalności teatralnej i przygotowywania kolejnych spektakli na rzecz intensywnych poszukiwań performatywno-antropologicznych. W pierwszej połowie lat 70. członkowie Teatru Laboratorium rozwijali projekt nazwany parateatrem, dążący do „wyjścia z teatru” i w tym celu wykorzystujący metodę czynnych badań oraz warsztatów[a][9]. Wraz z rozpoczęciem etapu znanego jako Teatr Źródeł[10] działalność Teatru Laboratorium i samego Grotowskiego stały się wyraźnie nietożsame[1]. Przedsięwzięcia parateatralne i Teatr Źródeł były realizowane przede wszystkim w Brzezince koło Oleśnicy, leśnej siedzibie Teatru Laboratorium[11].
Z biegiem lat działania Teatru Laboratorium stawały się coraz bardziej zindywidualizowane w ramach projektów poszczególnych członków, a sam Teatr służył jako instytucjonalne oparcie dla tych działań. Znalazło to odbicie także w zmianach personalnych – w 1978 roku zastępcą dyrektora został Zbigniew Cynkutis, a od 1980 roku kierownictwo Laboratorium przejął oficjalnie Ludwik Flaszen[1].
Teatr Laboratorium uległ samorozwiązaniu w 1984 roku. Proces ten rozpoczął się w 1982 roku, kiedy to Jerzy Grotowski wystosował do członków Teatru list, w którym informował o kontynuowaniu swojej działalności poza Polską i postulował zakończenie działalności związanej z jego nazwiskiem w kraju[1]. Po długich debatach głosami większości członków przyjęto decyzję o rozwiązaniu Teatru Laboratorium z dniem 31 sierpnia 1984 roku. Działalność zespołu kontynuowało Drugie Studio Wrocławskie pod dyrekcją Zbigniewa Cynkutisa, który nie poparł decyzji o rozwiązaniu Laboratorium.
Po śmierci Cynkutisa i zakończeniu działalności Drugiego Studia w siedzibie Teatru Laboratorium we Wrocławiu powołano do życia Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, który dziś funkcjonuje pod nazwą Instytut im. Jerzego Grotowskiego.
Nazwa edytuj
Zespół teatralny Jerzego Grotowskiego funkcjonował kolejno pod nazwami:
- Teatr 13 Rzędów, 13 maja 1958 – 28 lutego 1962, Opole
- Teatr Laboratorium 13 Rzędów, 1 marca 1962 – 1 stycznia 1965, Opole
- Teatr Laboratorium 13 Rzędów – Instytut Badań Metody Aktorskiej, 2 stycznia 1965 – 31 grudnia 1969, Wrocław
- Teatr Laboratorium 13 Rzędów – Instytut Aktora, 1 stycznia 1970 – 31 grudnia 1984, Wrocław
- Instytut Laboratorium, lata 70., Wrocław (nazwa nieoficjalna)[12]
Zespół edytuj
Teatr Laboratorium słynął z wymagającego treningu aktorskiego oraz nieustannych poszukiwań w dziedzinie form ekspresji i interpretacji[13]. Trzon zespołu stanowili aktorzy, występujący w najważniejszych spektaklach Grotowskiego i najmocniej kojarzeni z działalnością Laboratorium, wśród których wymienić należy: Andrzeja Bielskiego, Ryszarda Cieślaka, Zbigniewa Cynkutisa, Antoniego Jahołkowskiego, Maję Komorowską, Renę Mirecką, Zygmunta Molika czy Stanisława Scierskiego[14].
Oprócz kierującego teatrem Grotowskiego warto również wspomnieć jego stałych współpracowników, którzy również wnieśli istotny wkład w prace i rozwój Laboratorium – kierownika literackiego, Ludwika Flaszena oraz architekta przestrzeni[b], Jerzego Gurawskiego[15]. W latach 1961–1964 jednym z najbliższych współpracowników Grotowskiego był Eugenio Barba, późniejszy twórca Odin Teatret, który pełnił rolę asystenta reżysera przy dwóch spektaklach[16].
Uwagi edytuj
- ↑ Początkowo w ramach parateatru organizowano otwarte nabory do grup roboczych (1970-1972), realizujących warsztaty prowadzone w Brzezince przez Grotowskiego oraz Cieślaka we Wrocławiu, we współpracy z niektórymi aktorami Laboratorium. W 1973 roku w USA Grotowski zorganizował Special Project, w którym udział wzięli widzowie oglądający amerykańskie wystawienia Apocalypsis cum figuris. Ukoronowaniem działań parateatralnych było otwarcie Uniwersytetu Poszukiwań Teatru Narodów i Uniwersytetu Poszukiwań II (1974-1975), będących najszerszym projektem w tym etapie działań.
- ↑ W przedstawieniach Grotowskiego nie można mówić o konwencjonalnej scenografii. Aranżacji podlegała cała przestrzeń spektaklu, bez wyłączenia widowni.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Teatr Laboratorium | encyklopedia | grotowski.net [online], grotowski.net [dostęp 2018-02-06] (pol.).
- ↑ D. Kosiński, Grotowski. Przewodnik, Wrocław 2009, s. 253–259.
- ↑ Thanatos polski. Inkantacje | encyklopedia | grotowski.net [online], grotowski.net [dostęp 2018-02-06] (pol.).
- ↑ Z. Osiński, „Laboratorium” Jerzego Grotowskiego, [w:] tegoż: Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty, wyd. 2 zmienione, t. 1, Gdańsk 2009; por. A. Jawłowska, Teatr Laboratorium, [w:] tejże: Więcej niż teatr, Warszawa 1987.
- ↑ Akropolis | encyklopedia | grotowski.net [online], grotowski.net, 8 kwietnia 2014 [dostęp 2018-02-06] (pol.).
- ↑ Mateusz Lipinski, Instytut im. Jerzego Grotowskiego – Teatr Laboratorium [online], grotowski-institute.art.pl [dostęp 2018-02-06].
- ↑ J. Grotowski, Ku teatrowi ubogiemu, oprac. Eugenio Barba, przedmowa Peter Brook, przekład z języka angielskiego Grzegorz Ziółkowski, red. wyd. pol. Leszek Kolankiewicz, Wrocław 2007.
- ↑ D. Kosiński, dz. cyt. s. 248–252.
- ↑ Zob. Na drodze do kultury czynnej. O działalności instytutu Grotowskiego Teatr Laboratorium w latach 1970–1977, opracowanie i dokumentacja prasowa Leszek Kolankiewicz, Instytut Aktora – Teatr Laboratorium, Wrocław 1978.
- ↑ Zob. J. Grotowski, Teatr Źródeł, [w:] tegoż, Teksty zebrane, Warszawa 2012, s. 748–767.
- ↑ Jerzy Grotowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [dostęp 2021-04-08].
- ↑ Instytut Aktora - Teatr Laboratorium, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne). [dostęp 2018-02-06].
- ↑ Z. Osiński: Grotowski i jego Laboratorium, Warszawa 1980.
- ↑ Teatr 13 Rzędów [online], grotowski.net [dostęp 2019-07-15] (pol.).
- ↑ Zob. https://www.google.pl/search?q=jerzy+gurawski+grotowski+net&ie=utf-8&oe=utf-8&channel=rcs&gws_rd=cr&dcr=0&ei=BzN6Wq3QHpHWwQLbtqiACA.
- ↑ Barba Eugenio | encyklopedia | grotowski.net [online], grotowski.net [dostęp 2018-02-06] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Grotowski J., Ku teatrowi ubogiemu, oprac. Eugenio Barba, przedmowa Peter Brook, przekład z języka angielskiego Grzegorz Ziółkowski, red. wyd. pol. Leszek Kolankiewicz, Wrocław 2007.
- Jawłowska A., Teatr Laboratorium, [w:] tejże: Więcej niż teatr, Warszawa 1987.
- Kosiński D., Grotowski. Przewodnik, Wrocław 2009.
- Osiński Z., Grotowski i jego Laboratorium, Warszawa 1980.
- Osiński Z., „Laboratorium” Jerzego Grotowskiego, [w:] tegoż, Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty, wyd. 2 zmienione, t. 1, Gdańsk 2009.
- Osiński Z., Instytut Reduty jako laboratorium teatralne, [w:] tegoż, Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski, Gdańsk 2003.
Linki zewnętrzne edytuj
- Teatr Laboratorium. Instytut Jerzego Grotowskiego. [dostęp 2010-02-15]. (pol.).
- Archiwum Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu. [dostęp 2010-02-15]. (pol.).