Stanisław Fornal

Stanisław Fornal (ur. 1 listopada 1933 w Częstochowie, zm. 24 października 2023 w Lublinie) – polski dziennikarz radia i prasy, satyryk, reżyser radiowy, dokumentalista dziejów Polskiego Radia, literat.

Stanisław Fornal

Stanisław Fornal (1933-2023)
Data i miejsce urodzenia	1 listopada 1933 Częstochowa
Data i miejsce śmierci	24 października 2023 Lublin
Zawód, zajęcie	dziennikarz, reżyser radiowy, satyryk, literat, dokumentalista dziejów Polskiego Radia
Odznaczenia

Życiorys

Ukończył filologię polską (Uniwersytety we Wrocławiu i Łodzi, 1951-1956; praca magisterska: „Miesięcznik «Okolica Poetów». Zarys monograficzny”).

Dziennikarz i reżyser radiowy. W latach 1956-1975 w rozgłośni Polskiego Radia w Kielcach, od roku 1965 kierownik Redakcji Audycji Literackich. Od 1975 do 1982 roku – zastępca redaktora naczelnego Rozgłośni Polskiego Radia i Telewizji w Lublinie. Nadzorował prace Redakcji: Literackiej, Muzycznej i Młodzieżowej. Etatowym pracownikiem Polskiego Radia przestał być 31 grudnia 1982 roku, przechodząc na wcześniejszą, motywowaną zdrowotnie, emeryturę.

Autor słuchowisk, reportaży, magazynów, montaży dokumentalnych i felietonów – nadawanych we wszystkich programach krajowych Polskiego Radia.

Jeden z niewielu dokumentalistów historii Polskiego Radia – autor książek, artykułów, licznych audycji radiowych, prezentacji telewizyjnych. Wydane książki – m.in.: Anteny nad Bystrzycą (1997) – dzieje radia w Lublinie,  Harce na hercach w radiowych Kielcach (2002) – z dziejów Radia Kielce, Spod półwiecznego pióra (1956-2006), Epizody z życia jednego radiowca w dwóch miastach średniej wielkości (2006). Dokumentalista dziejów radia w Kielcach i Lublinie, m.in. w audycjach: Kiedy radiofon zdobywał świat, Gdy radio raczkowało, Antenatka naszych anten, Zawsze radio, wszędzie radio, Lubelskie radia niezwykłe (Radio planety Majdanek, Komu brzęczała Pszczółka, Radio Solidarność Świdnik).

Radiowo, prasowo i książkowo udokumentował – poprzez zapis relacji uczestniczek zdarzeń – historię unikatowego „Radia planety Majdanek”, działającego w hitlerowskim obozie śmierci w 1943 roku. Kopie audycji i rozdział książki byłe więźniarki Majdanka (Matylda Woliniewska, Danuta Brzosko-Mędryk, Wanda Grzegorzewska) rozpowszechniły, także w przekładach na języki obce, pośród koleżanek obozowych za granicą.

Zaproszony do współpracy z  Centrum Historii Polskiej Radiofonii, w latach 1981-1995 współdziałał z Maciejem J. Kwiatkowskim – pionierem radiowego dziejopisarstwa. Jest autorem kieleckich i lubelskich biogramów w „Leksykonie twórców Polskiego Radia”.

Uprawnienia reżyserskie Teatru Polskiego Radia otrzymał w roku 1967. W Teatrze Polskiego Radia w Warszawie współpracował z Antoniną Gordon-Górecką, Anną Seniuk, Henrykiem Bąkiem, Kazimierzem Opalińskim, Stanisławem Zaczykiem, Andrzejem Sewerynem i innymi wybitnymi aktorami scen warszawskich.

Zbieracz gadek ludowych, prezentowanych radiowo w cyklach: Roztropność wieśniacza, Chłopski rozum i Śladami Kolberga, a także drukowanych w pismach. Zbiory te stały się tworzywem obszernej książki pt. Roztropność wieśniacza, swojskie gadki czyli bajki, którą opracował i opublikował – jako stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – w roku 2008. Książka, wzbogacona o płytę CD z antologią nagrań najlepszych gawędziarzy świętokrzyskich z lat 60. i 70. XX wieku, zyskała pochlebne oceny folklorystów i filologów – m.in. profesorów: Rocha Sulimy, Jana Miodka, Haliny Pelc i Jerzego Bartmińskiego, który włączył ją do źródeł  Słownika stereotypów i symboli ludowych, wydawanego przez UMCS.

Był redaktorem przedstawianych słuchaczom w całym kraju wieloodcinkowych przewodników po regionie: Z alfabetem po Kielecczyźnie – w Programach I i II, Kieleckie abecadło turystyczne i Kielecczyzna sercu bliska w Programie III. Redagował dla Programów I i II kolejne wydania Kieleckich rozmaitości literacko-muzycznych, magazynu Kultura pilnie poszukiwana, audycje poetyckie, odcinki prozy, rozmowy o kulturze; pisał felietony z cyklu Plamy na mapie.

W archiwum dźwiękowym Radia Kielce pozostawił ponad 350 pozycji własnych i około 50 współautorskich.

Laureat ogólnopolskich konkursów na reportaż radiowy (m.in. za Historię jednego marsza – 1973), słuchowisko Piesek cioci Tosi (1979) i magazyny satyryczne (1967,1969). Nagroda Prezesa PR i TV za Wieczór Literacko-Muzyczny List spod Łysej Góry (1967). Nominowany do „Złotego Mikrofonu” (1969) za radiowy reportaż literacki. Nagroda w konkursie wspomnień „Moja praca w PR i TV” (1981); finalista Międzynarodowego Konkursu „Prix Phonurgia Nova 1996” w Arles –  prezentując w kategorii „Radio ma 100 lat”, tryptyk dokumentalny pt. Zawsze radio, wszędzie radio, części: 1. Pudełka pełne dźwięku – epizody z dziejów radia w Polsce od początku do roku 1945, ukazywane zarówno od strony mikrofonów i nadajników, jak i anten odbiorczych;  2. Radio planety Majdanek  – światowy ewenement: radio bez jakiejkolwiek techniki, a jednak najprawdziwsze, działające jako wolny głos więźniarek w hitlerowskim obozie śmierci w roku 1943; 3. Radio Solidarność Świdnik  – robotnicza, antykomunistyczna dywersja w eterze (1983-1988). Laureat Konkursu SDP „Podziemne słowo” – za Jak kapral z generałem wojował (2001); nagroda specjalna I Ogólnopolskiego Konkursu Satyrycznego „Wąchock 2002” – za cykl limeryków.

Od 1955 roku współpracownik prasy regionalnej i krajowej (m.in. „Słowo Ludu”, „Kronika”, „Kamena”, „Kaktus”, „Przemiany”, „Tygodnik Kulturalny”, „Radio i Telewizja”, „Antena”, „Kurier Lubelski”, „Tygodnik Współczesny”, „Dziennik Lubelski”, „Gazeta Powszechna”, „Dzień”, „Relacje” „Express-Fakty”, „Wiadomości Kulturalne”, „Ikar”, „Bibuła”, „Forum Dziennikarzy”). Kielecki korespondent „Życia Literackiego” (1967-1971); stały felietonista miesięcznika Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich „Prasa Polska” – między lutym 1987 a marcem 1990 roku zamieścił tu 32 felietony o języku prasy, radia i telewizji w 2 cyklach: Usta mówią, ręce piszą i Język giętki czy łamany (1984-1990); autor rubryki Co słychać, co widać? w „Gazecie Lubelskiej”; twórca Słownika wyrazów obecnych – cyklu felietonów w Radiu Lublin.

Długoletni współpracownik Redakcji Humoru i Satyry Polskiego Radia. Samodzielnie przygotowywał audycje cykliczne Kto się z czego śmieje. Jego teksty, w tym Frachy na Lachy – fraszki na Laszki wykonywali w Radiovariete, Trzy po trzy, Podwieczorku przy mikrofonie Irena Kwiatkowska, Mieczysław Czechowicz, Edmund Fiedler, Joanna Jedlewska, Saturnin Żórawski i inni wybitni aktorzy. Był dwukrotnym laureatem głównych nagród audycji konkursowych letniego „Studia Wczasowego”. Stały współpracownik „Raturo” Programu III PR. Autor tekstów w kabaretach: „Żółtodziób” (Poznań) i „Kaczka” (Kielce).

Używane pseudonimy: Stanfor, Stanisław Lanroff, Jan Osetyński, Maciej Korytnik, Roman Rufusiński, Emerycjusz Chciejski.

Członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (od 1962) i Związku Literatów Polskich (od 2005). Działacz SDP – był m.in. wiceprezesem i sekretarzem Zarządu Oddziału lubelskiego. Współzałożyciel i działacz Stowarzyszenia Przyjaciół Radia Lublin (od 2010). Członek założyciel i działacz Stowarzyszenia „W Stronę Sztuki” (od 1995).

Odznaczenia – m.in.: „Zasłużony Działacz Kultury” (1967), „Honorowa Odznaka Polskiego Radia i Telewizji” (1972), Medal „Za zasługi dla Kielecczyzny” (1972), Złoty Krzyż Zasługi (1980), „Zasłużonemu dla Lublina” (1982), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1987), Medal Prezydenta Miasta Lublina (2006), Medal 700-lecia Miasta Lublin (2017).

Został pochowany 30 października 2023 roku w Lublinie na cmentarzu wojskowo-komunalnym przy ul. Białej, w Alei Zasłużonych (II Kolumbarium).

Pamięci Stanisława Fornala poświęcona jest audycja Marii Brzezińskiej z Radia Lublin pt. „List do STANFORA”.

Wydane książki

• Anteny nad Bystrzycą, 1997, ISBN 8390348950
• Miecz nad stajnią, 1998, ISBN 8390280620
• Minimy, 2002, ISBN 8391743500
• Harce na hercach, 2002, ISBN 8391509605
• Frachy na Lachy – fraszki na Laszki, 2003, ISBN 8389373114
• Powiedzenia i niedopowiedzenia, 2005, ISBN 8392091914
• Zbieram myśli, sieję fraszki, 2006, ISBN 8392091957
• Spod półwiecznego pióra, 2006, ISBN 8391551946
• Myśli ultrakrótkie – Ultrakurzgedanken, 2006, ISBN 8360702020
• Niedomilczenia, 2007, ISBN 9788360702208
• Roztropność wieśniacza, 2008, ISBN 9788372733375
• Fraszne rzeczy, fraszkobliwe myśli, 2011, ISBN 9788362648528

Teksty w antologiach i innych wydawnictwach zbiorowych

• Strachy na smugu, 1974
• Nie tylko dowcipy o Wąchocku, 2002, ISBN 8372730903
• Księga aforyzmów, 2004, ISBN 8371832176
• Z fraszką przez stulecia, 2004, ISBN 8389637103
• Wielka księga myśli polskiej, 2005, ISBN 9788374045056
• Księga fraszek, 2006
• Wspomnienia niekontrolowane: Epizody z życia jednego radiowca w dwóch miastach średniej wielkości, 2006
• Podziemne słowo, 2006, ISBN 9788392502302
• Leksykon twórców Polskiego Radia, tom I, 2006
• Satyrbia, 2008, ISBN 8387824291

Słuchowiska radiowe

• Proces przeciw wiośnie, 1957, PR Kielce
• Inteligenckie misteria, 1957, PR Kielce
• Błąd Biskupa Gedeona, 1958, PR Kielce
• Raport wójta, 1961, PR Kielce
• Żart na drucie, 1963, PR Kielce
• Dyskurs o księżycu, 1964, PR Kielce
• Jak się macie na sabacie, pp 1971, PR Warszawa, Program I
• Kieleckie lata, 1972, PR Warszawa, Program I, 1972, Program II
• Zielone pola, zielone lata, PR Warszawa, 1969, Program I, 1975, Program II
• Gwiazda w żałobie, 1976, PR Warszawa
• Jak pszczoły, jak ziarno…, 1977, PR Warszawa, Program I i II
• Piesek cioci Tosi, 1980, PR Warszawa
• Seans w kinie „Orion”,1980, PR Lublin
• Eros o drogę pyta, 1982, PR Lublin
• Nowa Babiniada, 1982, PR Lublin
• Radiowa szopka kielecka, 1956-1967 (współautor: Ryszard Podlewski)

Ważniejsze publikacje prasowe

• U kresu drogi Leopolda Staffa, „Przemiany”
• Oddech ziemi, „Przemiany”
• Była jesienna Kielecczyzna…, „Przemiany”
• Duma z Hetmana, „Przemiany”
• Poeta wsi nie zawsze wesołej, „Przemiany”
• Mefisto spod Lipska, „Magazyn Niedzielny”
• W Tradycjowicach będzie lepiej…, „Słowo Ludu”
• Pisarski rodowód Pawła Jasienicy, „Ikar”
• Kim był Paweł Jasienica?, „Relacje”
• Mędrsi od Ikara…, „Ikar”
• Czapa za radio, „Gazeta Wyborcza”

Stałe rubryki w prasie:

• Listy z Kielc, „Życie Literackie”, 1967-1971
• Usta mówią, ręce piszą..., „Prasa Polska”, 1983-1990
• Język giętki czy łamany, „Prasa Polska”, 1983-1990
• Co słychać, co widać?, „Gazeta Lubelska Dzień”, 1990-1992
• Gdyby ode mnie zależało..., „Gazeta Powszechna”, 1992-1993

Ważniejsze literackie audycje radiowe, cykle

• Listy spod Łysej Góry – miesięcznik społeczno-kulturalny, 1961-1975
• Wizyty literackie (I i II) – magazyn literacki, PR Warszawa, Program I
• Rzeźbią ślady istnienia – magazyn literacki, PR Warszawa, Program I
• Nagłowic żywot poczciwy – reportaż literacki, PR Warszawa, Program I
• Ożenek z Czarnolasem – reportaż literacki, PR Warszawa, Program I
• Drogi do Czarnolasu – magazyn literacki, PR Warszawa, Program I
• Tu także Warszawa – reportaż literacki, PR Warszawa, Program I
• Domek w szczerym polu – reportaż literacki, PR Warszawa, Program I
• To był ktoś czyli Kazimierz Edmunda Johna – montaż lit., PR Warszawa, Program I
• Zawsze radio, wszędzie radio – tryptyk dokumentalny, PR Warszawa, Program I
• Słownik wyrazów  o b e c n y c h – cykl felietonów o mowie potocznej.

Bibliografia

• Słownik dziennikarzy polskich (1945-1985), red. Wacław Zuchniewicz, Warszawa: „Prasa Polska”, 1985.
• Wiesław Barański, Obok sedna, Warszawa: Wydawnictwo „Linia”, 2001, ISBN 8385151664
• Adam Jachimczyk, Życie kulturalne Kielc 1945-1975, Kielce: Wydawnictwo KTN, 2002, ISBN 8386006641
• Jolanta Kępa, Między misją a rzemiosłem. Kieleckie środowisko dziennikarskie, 1945-1989, Kielce: Wydawnictwo Antykwaryczne, 1999, ISBN 8390888858
• Encyklopedia Teatru Polskiego – Teatr Polskiego Radia, [online:] https://encyklopediateatru.pl/teatr-polskiego-radia
• Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN, [online:] https://teatrnn.pl/