Starzykowiec południowy
Starzykowiec południowy[4] (Curaeus curaeus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kacykowatych (Icteridae), występujący w Ameryce Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Curaeus curaeus[1] | |||
| (Molina, 1782) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
Curaeus | ||
| Gatunek |
starzykowiec południowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 występuje przez cały rok tylko poza sezonem lęgowym | |||
Systematyka edytuj
Taksonomia edytuj
Gatunek po raz pierwszy opisany przez Juana Molinę w 1782 roku pod nazwą Turdus Curaeus[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał Chile[5]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Curaeus, opisanego przez Philipa Sclatera w 1862 roku[6]. Gatunek pod względem zachowania podobny do starzykowca bruzdodziobego (Gnorimopsar chopi), ale dane molekularne sugerują bliskie pokrewieństwo ze starzykowcem szkarłatnym (Amblyramphus holosericeus)[7]. Zaliczany do tego rodzaju starzykowiec samotny został w 2014 roku na podstawie badań filogenetycznych i danych molekularnych przeniesiony do monotypowego rodzaju Anumara[8]. Wyróżniono trzy podgatunki C. curaeus[9][d], choć podgatunek recurvirostris wymaga dalszych badań[7].
Etymologia edytuj
Nazwa rodzajowa i epitet gatunkowy jest onomatopeją araukańskiej nazwy Küren dla starzykowca południowego[10].
Występowanie edytuj
Starzykowiec południowy występuje w zależności od podgatunku[9]:
- C. curaeus curaeus – środkowe Chile i południowo-zachodnia Argentyna
- C. curaeus recurvirostris – wyspa Reisco (południowe Chile)
- C. curaeus reynoldsi – Ziemia Ognista (południowe Chile i południowa Argentyna)
Morfologia edytuj
.jpg)
Długość ciała samców wynosi średnio 26,8 cm, masa ciała samców średnio 83,3 g, samic średnio 82,9 g (podgatunek nominatywny, południowo-zachodnia Argentyna); u podgatunku reynoldsi masa ciała samców średnio wynosi 114,6 g, samic średnio 99,1 g[7]. Duży kacyk z długim dziobem o wyraźnie spłaszczonej górnej krawędzi dzioba (culmen). Upierzenie jest całkowicie czarne z lekkim niebieskawym połyskiem, pióra na koronie i karku nieco lancetowate. Tęczówki ciemnobrązowe, dziób i nogi czarne. Różni się od pozornie podobnego starzyka granatowego (Molothrus bonariensis) głównie większymi rozmiarami ciała, ostrym kształtem dzioba oraz bardziej matowym kolorze czarnym. Płci podobne. Osobnik młodociany jest ciemniejszy i bardziej brązowy niż dorosłe ptaki. Podgatunek reynoldsi jest większy i ma węższy dziób niż podgatunek nominatywny[7].
Ekologia edytuj
Środowiskiem życia starzykowca południowego w centralnym Chile są zarośla typu śródziemnomorskiego o umiarkowanej wilgotności (ang. mesic), również zadrzewienia. Preferuje te ulokowane w dnach dolin, do tego zamieszkuje otwarte lasy wiecznie zielone lub z bukanami (Nothofagus) zrzucającymi liście, zwykle w przecinkach lub na ich obrzeżach. Prócz tego można go napotkać na wybrzeżach jezior lub nadmorskich plażach, pastwiskach, plantacji sosen (Pinus) i polach uprawnych. W Argentynie zasiedla wyłącznie lasy Nothofagus i ich okolice. Na północy Ziemi Ognistej występuje na wilgotnym stepie. Odnotowywany od poziomu morza do 1500 m n.p.m.[7] Starzykowiec południowy to gatunek wszystkożerny – zjada owady, wodne bezkręgowce (w tym dziesięcionogi), nasiona, owoce, również nektar (z pui Puya), małe kręgowce (jak gryzonie) oraz ptasie jaja i pisklęta. Spożywane nasiona należą do roślin uprawnych, np. kukurydzy; konsumowane owoce mogą być jednak zarówno dzikie (np. Aristotelia chilensis lub berberysu), jak i pochodzące z upraw (czereśnie, winogrona, morele). Zdarza się, że wyjada karmę dla drobiu lub odpady z ludzkiego jedzenia. Żeruje głównie na ziemi, przetrząsa również liście w ściółce lub szuka pokarmu pod leżącą na ziemi korą i kamieniami. Zwykle spotykany w grupach 6–20 osobników[7].
Lęgi edytuj
Okres lęgowy trwa od października do listopada. Trzy gniazda odnalezione w Argentynie (na Victoria Island) zawierały jaja lub świeżo wyklute pisklęta w środku grudnia. Gniazduje samotnie, prawdopodobnie monogamiczny. Gniazdo ma formę masywnego kubka zbudowanego z materii roślinnej – m.in. gałęzi, źdźbeł traw i liści bambusa – wymieszanej z błotem, a wyściełanej delikatniejszymi materiałami. Trzy gniazda z Victoria Island miały zewnętrzną średnicę 20–25 cm i średnicę wewnętrzną ok. 11 cm (głębokość 7 cm). Gniazda umieszczone są 1,5–3 m nad ziemią wśród gęstej roślinności, zarówno rodzimych gatunków, np. bambusów Chusquea, jak i introdukowanych roślin, w tym róży rdzawej (Rosa rubiginosa), jeżyny Rubus ulmifolius czy żarnowca miotlastego (Cytisus scoparius). W zniesieniu 3–6 jaj o średnich wymiarach 30,2 na 21 mm. Brak informacji o okresie inkubacji czy rolach płci przy wychowywaniu młodych[7].
Status edytuj
IUCN uznaje starzykowca południowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku, BirdLife International ocenia trend populacji jako stabilny[11]. Pospolity w większości zasięgu, rzadszy na Ziemi Ognistej. Nie ponosi strat (a niekiedy nawet odnosi korzyści) z przekształcania krajobrazu przez człowieka. Występuje w wielu obszarach chronionych, jak Park Narodowy Vicente Pérez Rosales w Chile i Park Narodowy Los Glaciares w Argentynie[7].
Uwagi edytuj
- ↑ Greckie νοτιος notios – „południowy” (νοτος notos – „południe”); ψαρ psar, ψαρος psaros – „szpak”. W ornitologii słowo psar oznacza również amerykańskie kacyki.
- ↑ Łacińskie recurvus – „wygięty do tyłu” (recurvare – „wyginać”); -rostris – -dzioby (rostrum – „dziób”).
- ↑ Percival William Reynolds (1904–1940), brytyjski ornitolog, podróżnik.
- ↑ Zobacz w infoboksie.
Przypisy edytuj
- ↑ Curaeus curaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ H.Ch. Oberholser. A new name for the genus Curaeus Sclater. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 34, s. 136, 1921. (ang.).
- ↑ BirdLife International, Curaeus curaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-01-06] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Agelaiinae Swainson, 1832 - epoletniki (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-04].
- ↑ a b J.I. Molina: Saggio sulla storia naturale del Chili. Bologna: Nella Stamperia de S. Tommaso d' Aquino, 1782, s. 252, 345. (wł.).
- ↑ P.L. Sclater: Catalogue of a collection of American birds. London: N. Trubner and Co., 1862, s. 139. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h R. Fraga: Austral Blackbird (Curaeus curaeus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-01-07]. (ang.).
- ↑ A.F.L.A. Powell, F.K. Barker, S.M. Lanyon, K.J. Burns, J. Klicka, I.J. Lovette. A comprehensive species-level molecular phylogeny of the New World blackbirds (Icteridae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 71, s. 94–112, 2014. DOI: 10.1016/j.ympev.2013.11.009. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Oropendolas, orioles, blackbirds. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-04]. (ang.).
- ↑ Curaeus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-17] (ang.), [archiwum].
- ↑ Species factsheet: Curaeus curaeus. BirdLife International. [dostęp 2022-03-07].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).