Wróblowe
Wróblowe (Passeriformes) – rząd ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Największy rząd ptaków, obejmujący około 6200[2] gatunków, czyli ponad połowę wszystkich występujących dziś gatunków ptaków.
| Passeriformes[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
.jpg) Wróbel zwyczajny (Passer domesticus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd |
wróblowe | ||
| Podrzędy | |||
| |||
Nazwa rzędu wywodzi się od nazwy wróbla zwyczajnego (zwanego domowym) Passer domesticus. Wielu autorów uważa, że wróblowe wyewoluowały około 75 mln lat temu w środowisku leśnym na południowym kontynencie Gondwanie[3]. Inni badacze, np. Gerald Mayr, uznają jednak za bardziej prawdopodobne, że wróblowe powstały już po wymieraniu kredowym, co miałoby być bardziej zgodne z danymi paleontologicznymi i paleobiogeograficznymi[4]. Przystosowały się do życia w większości siedlisk lądowych na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Wśród innych ptaków wyróżniają się charakterystyczną budową podniebienia, krtani oraz stóp[5].
Cechy charakterystyczne edytuj
Są to z reguły małe lub średnie ptaki o bardzo zróżnicowanych kształtach, ubarwieniu i trybie życia. Stopy wróblowych mają cztery palce łączące się z nogą na tej samej wysokości. Trzy są skierowane do przodu, a najbardziej wewnętrzny – do tyłu[5]. Kręgi szyjne w liczbie 14, jedynie u szerokodziobów (Eurylamidae) 15[5]. U większości gatunków skrzydła stopniowo zwężają się w stronę ich czubka, co stanowi przystosowanie do szybkiego poderwania się do lotu i sprawnego manewrowania w powietrzu. Zmniejsza to jednak zdolność utrzymania wysokiej prędkości lotu.
Wiele z nich prowadzi leśny tryb życia. Większość żywi się pokarmem roślinnym lub owadami. Często tworzą pary monogamiczne. Samce większości gatunków aktywnie uczestniczą w wysiadywaniu jaj i wychowywaniu młodych.
Spośród wróblowych najmniejszym gatunkiem jest raniuszek malutki (Psaltria exilis) dł. blisko 8 cm, zaś największym kruk zwyczajny (Corvus corax) podg. principalis (z Grenlandii) o długości niemal 64 cm i masie blisko 1,7 kg. Na drugim miejscu plasują się lirogony wspaniałe (Menura novaehollandiae), osiągając długość do 103 cm (bez ogona ok. 33 cm) i masę 1,1 kg[5].
Systematyka edytuj
Systematyka rzędu i stopień pokrewieństwa gatunków wciąż budzi spory. Początkowo wyróżniano cztery podrzędy wróblowych[6]: Eurylaimi i tyrany (Tyranni) – obecnie tworzą podrząd – pierwowróblowce (Suboscines) oraz lirogonowe (Menurae) i śpiewające (Passeres) – obecnie tworzą jeden podrząd – śpiewające (Oscines). Nowozelandzkie bargliki są niekiedy wydzielane do trzeciego podrzędu – Acanthisitti. Klad obejmujący Suboscines i Oscines (ale nie Acanthisittidae) nosi nazwę Eupasseres[4]. Niepewną pozycję systematyczną mają niektóre paleogeńskie wróblowe, takie jak Jamna czy Resoviaornis.
Do rzędu wróblowych należą trzy podrzędy[2]:
- Acanthisitti Wolters, 1977 – barglikowce
- Tyranni Wetmore & Miller, 1926 – tyrankowce – mięśnie wewnętrzne krtani przytwierdzone do środków jej chrzęstnych półobręczy; występuje jedna para mięśni lub nie występują wcale[5]
- Passeri Linnaeus, 1758 – śpiewające – mięśnie wewnętrzne krtani przytwierdzone do krańców jej chrzęstnych półobręczy; występują 3 lub 4 pary takich mięśni[5]
Ochrona edytuj
W Polsce wszystkie gatunki wróblowych objęte są ścisłą ochroną gatunkową z wyjątkiem kilku gatunków, które są objęte ochroną częściową[7]:
- gawron (Corvus frugilegus) – osobniki w obszarze administracyjnym miast, poza miastami podlega ochronie ścisłej
- kruk zwyczajny (Corvus corax)
- sroka (Pica pica)
- wrona siwa (Corvus cornix)
Przypisy edytuj
- ↑ Passeriformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rząd: Passeriformes – wróblowe (wersja: 2023-01-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-01-18].
- ↑ Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b Gerald Mayr. The age of the crown group of passerine birds and its evolutionary significance – molecular calibrations versus the fossil record. „Systematics and Biodiversity”. 11 (1), s. 7–13, 2013. DOI: 10.1080/14772000.2013.765521. (ang.).
- ↑ a b c d e f Passeriformes. W: praca zbiorowa: Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds. T. 5. Tyrant-flycatchers to chats. 2001, s. 51.
- ↑ Przemysław Busse: Mały słownik zoologiczny – Ptaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 23. ISBN 83-214-0563-0.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia edytuj
- Mały słownik zoologiczny. Ptaki. Busse Przemysław (red.). T. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0563-0.
- Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.