Tadeusz Martusewicz (pilot)
Tadeusz Martusewicz (ur. 8 lipca 1916 w Kownie, zm. 8 czerwca 2015 w Virginia Beach) – kapitan pilot Wojska Polskiego, kawaler Virtuti Militari.
kapitan pilot | |
Data i miejsce urodzenia |
8 lipca 1916 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
8 czerwca 2015 |
Przebieg służby | |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Jednostki | |
Główne wojny i bitwy | |
Odznaczenia | |
|
Życiorys edytuj
Syn Lucjana i Zofii z domu Telanis. W 1923 r. przeprowadził się do Polski, początkowo uczył się w domu, następnie od 1927 r. w Państwowym Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie. Naukę przerwał w 1929 r., ale wznowił ją w 1931 r. w Państwowym Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego w Oszmianie. W 1936 r. zdał egzamin maturalny i zgłosił się do odbycia służby wojskowej. Jako ochotnik miał prawo wyboru rodzaju sił zbrojnych, zdecydował się na lotnictwo[1]. Szkolenie rekruckie odbył w 5 pułku piechoty Legionów i od stycznia 1937 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Szkołę ukończył z ukończył z 44. lokatą i otrzymał przydział do 51. eskadry liniowej 5 pułku lotniczego jako obserwator[2].
Podczas kampanii wrześniowej 51. eskadra walczyła w ramach lotnictwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. Tadeusz Martusewicz, poza lataniem jako obserwator, pełnił również funkcje organizacyjne, m.in. 6 września dowodził kolumną transportową eskadry[3]. 8 września na nieuzbrojonym RWD-8 wykonał lot łącznikowy do sztabu SGO „Narew” i dostarczył meldunki o przeprowadzonym rozpoznaniu. Na kilka dni został tam oddany do dyspozycji sztabu. Do macierzystej jednostki dołączył 12 września[4].
Po agresji ZSRR na Polskę został wzięty do niewoli przez oddziały Armii Czerwonej. Wkrótce udało mu się zbiec i przedostać do Rumunii. W polskim konsulacie w Bukareszcie otrzymał paszport, dzięki któremu przez Jugosławię i Grecję przedostał się do Francji. Został skierowany do polskiej bazy lotniczej w Lyon-Bron. W marcu 1940 r. został skierowany na szkolenie na sprzęcie francuskim do ośrodka Szkolenia i Zgrywania Załóg Bombowych i Współpracy w bazie lotniczej Clermont-Ferrand, a następnie do szkoły ognia w Rochefort. Po zakończeniu walk we Francji przedostał się do Saint-Jean-de-Luz skąd, na pokładzie statku „Arandora Star”, odpłynął do Liverpoolu[1].
Zgłosił się do służby w Polskich Siłach Powietrznych, otrzymał numer służbowy RAF P-0091[5]. Przeszedł przeszkolenie jako nawigator i został w 1941 r. przydzielony do dywizjonu 305, gdzie latał w jednej z załóg eskadr „A”[6]. Swój pierwszy lot bojowy w składzie 305 dywizjonu wykonał w nocy z 24 na 25 kwietnia 1941 r. Był członkiem załogi Wellingtona (nr R1016 SM-A), która brała udział w nalocie na zbiorniki paliwa w rejonie Vlaardingen[7]. Następnie został przeniesiony do dywizjonu 300, gdzie ukończył turę lotów bojowych[8].
W ramach odpoczynku został skierowany do 25 (Polish) Elementary Flying Training School w Hucknall, gdzie odbył szkolenie w zakresie pilotażu. Kolejnym miejscem jego nauki pilotażu była 16 (Polish) Service Flying Training School w Newton, gdzie udoskonalił swe umiejętności pilota[1]. Następnie został skierowany na stanowisko instruktora nawigacji w 25 EFTS[9].
Jednocześnie uczestniczył w kursach przygotowawczych na University of Nottingham. We wrześniu 1944 r. uzyskał urlop na kontynuowanie nauki m.in. na University of London. W czerwcu 1946 r. uzyskał dyplom na University of Nottingham, w sierpniu 1949 na University of London. Wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, w marcu 1949 r. został zdemobilizowany[1].
Nie zdecydował się na powrót do Polski, pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. W 1950 r. został zatrudniony w firmie elektrycznej Ferranti Ltd. w Hollingwood. Uzyskał brytyjskie obywatelstwo i zmienił nazwisko na Edward Martin[10]. W 1952 r. wyjechał do USA, gdzie znalazł zatrudnienie w Westinghouse Control Division w Ravenswood. Następnie pracował w Kaiser Aluminium and Chemical Corporation w Franklin oraz od 1964 r. w Stamco w New Bremen. W 1960 r. uzyskał obywatelstwo amerykańskie, a w 1962 r. odwiedził Polskę. Pracę zawodową zakończył w lipcu 1981 r. i przeszedł na emeryturę, powrócił też do Wielkiej Brytanii. W 1985 i 1986 r. ponownie wyjechał do Polski. W lutym 1986 powrócił do USA i tam mieszkał do śmierci. Zmarł 8 czerwca 2015 r.[11]
Życie prywatne edytuj
W 1946 r. zawarł związek małżeński z Patricią Anne Russell, z którą miał czworo dzieci: Paula, Frances, Janet i Johna[1]. Miał dziewięcioro wnucząt i pięcioro prawnuków[11].
Ordery i odznaczenia edytuj
Za swą służbę otrzymał odznaczenia[12]:
- Krzyż Srebrny Virtuti Militari (nr 9282),
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie,
- Medal Lotniczy,
- Polowa Odznaka Obserwatora (nr 457).
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Tadeusz Martusewicz. Polskie siły Powietrzne w II wojnie światowej. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
- ↑ Pawlak 2009 ↓, s. 210.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 332.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 333.
- ↑ Krzystek 2012 ↓, s. 376.
- ↑ Zieliński 2004 ↓, s. 8.
- ↑ Zieliński 2004 ↓, s. 10.
- ↑ Jaśkiewicz 2018 ↓, s. 120.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 551.
- ↑ MARTUSEWICZ Tadeusz/MARTIN Edward. militaryautographs.com. [dostęp 2023-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-06)]. (ang.).
- ↑ a b Edward Martin. 1916 - 2015. Legacy. [dostęp 2023-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-13)]. (ang.).
- ↑ Martusewicz Tadeusz. Personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 1940-1947. [dostęp 2023-10-11]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Łukasz Jaśkiewicz: 300 Dywizjon Bombowy „Ziemi Mazowieckiej”. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2018. ISBN 978-83-7889-828-3. OCLC 1096345355.
- Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7. OCLC 830072566.
- Jerzy Pawlak: Absolwenci Szkoły Orląt: 1925-1939. Warszawa: Retro-Art, 2009. ISBN 83-87992-22-4. OCLC 69472829.
- Józef Zieliński: 305 Dywizjon Bombowy Ziemi Wielkopolskiej i Lidzkiej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Warszawa: Bellona, 2004. ISBN 83-11-09813-1. OCLC 830544805.