Tak Kisra
Tak Kisra[1] (arab. طاق كسرى, Ṭāq Kisrá; pers. طاق کسری, Ṭāq-e Kesrā także ایوانِ کسری, Ayvān-e Kesrā) – zimowy pałac królewski sasanidzkich władców Persji, najprawdopodobniej z VI wieku, w historycznym Ktezyfonie w Iraku. Do XXI wieku zachowały się jedynie ruiny ejwanu, z ogromnym sklepieniem kolebkowym (pozostałość sali audiencyjnej).
 Tak Kisra, 2016 | |
| Państwo | |
|---|---|
Położenie na mapie Iraku  | |
 33°05′37″N 44°37′51″E/33,093611 44,630833
| |
| Strona internetowa | |
_(14577838959).jpg)
Położenie edytuj
Pałac znajdował się w Ktezyfonie, położonym na wschodnim brzegu Tygrysu, naprzeciwko Seleucji, u ujścia Dijali, około 30 km od Bagdadu[2].
Historia edytuj
Data budowy pałacu nie jest do końca znana[3]. Problemy z jej określeniem związane są z mylnym utożsamianiem Tak Kisry z Białym Pałacem przez kronikarzy średniowiecznych oraz z powszechnym użyciem słowa „kisra” jako tytułu wszystkich królów sasanidzkich[3].
Hamza Esfahani, cytowany przez Jakuta Ibn Abdallaha al-Hamawiego (1179–1229), przytaczał tłumaczenie Abd Allaha Ibn al-Mukaffy (721–757) z kroniki perskiej, mówiącej, że pałac wzniesiono za panowania perskiego władcy z dynastii Sasanidow Szapura I, który władał Persją w latach 241–272[3][4]. Takie datowanie uznawał m.in. niemiecki archeolog i iranista Ernst Herzfeld (1879–1948), który w latach 1903–1911 prowadził pierwsze systematyczne badania topograficzne obszaru Seleucji-Ktezyfonu[5]. Hamza natomiast skłaniał się ku tezie, że pałac powstał za panowania Chosroua II Parwiza (591–628)[3]. Inne źródła podają, że budowa pałacu została rozpoczęta przez Chosroua I Anoszirwana (531–579) i to datowanie uznawane jest przez współczesnych za najbardziej prawdopodobne[3][4].
Oscar Reuther, prowadzący niemiecką ekspedycje na obydwu brzegach Tygrysu w regionie Seleucji-Ktezyfonu w latach 1928–1929[5], datował budowę pałacu na VI w. na podstawie charakterystycznego stylu fasady[3]. Ku temu datowaniu skłaniał się również włoski archeolog Giorgio Gullini (1923–2004)[3], prowadzący prace archeologiczne na zachodnim brzegu Tygrysu od 1964 roku[5]. Teza, jakoby pałac powstał w III w., a jego dekoracje w VI w. nie została potwierdzona[3].
Perski historyk z X wieku, Ibn al-Faqih, uznawał Tak Kisrę za jeden z cudów świata[3]. Arabski historyk At-Tabari (838–923) odnotował, że kalifowi Al-Mansurowi (712–775) odradzono zburzenie pałacu[3].
Ruiny pałacu zostały w jednej trzeciej zniszczone podczas powodzi w 1888 roku[3]. Kolejne zniszczenia przyniosła powódź w 1909 roku[2].
W latach 70. XX wieku rozpoczęto renowację – w 1972 ukończono odnawianie skrzydła południowego a w 1975 podjęto prace nad skrzydłem północnym[3].
Architektura edytuj
Do XXI wieku zachowały się jedynie ruiny ejwanu z ogromnym sklepieniem kolebkowym bez zastosowania krążyny[3]. Ejwan ma 43,5 m głębokości i 25,5 m szerokości[3]. Według jednych źródeł jest to prawdopodobnie najszersze pojedyncze sklepienie ceglane na świecie[2], a według innych jedno z największych tego typu sklepień na świecie[6].
Jest to pozostałość sali audiencyjnej, która ulokowana była w centralnej części pałacu[7]. Ejwan, wznoszący się na wysokość 35 m, wpisany był w fasadę rozciągającą się na 46 m w obydwie strony, licząc od środka jego łuku[3]. Sześciopiętrowa fasada zdobiona była ciągami ślepych arkad[3]. Ejwan dekorowany był marmurem i szklaną mozaiką[8]. Fragmenty mozaiki zostały znalezione podczas wyprawy w latach 30. XX w. i obecnie znajdują się w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku[8].
Za ejwanem znajdowały się trzy komnaty nakryte kopułami, za którymi rozciągał się dziedziniec i ogród[7].
„Wiosna Chosroua” edytuj
Z opisu arabskiego po zdobyciu Ktezyfonu w 637 roku i innych przekazów arabskich wiadomo, że podłogę sali audiencyjnej pokrywał ogromny dywan o wymiarach 27 × 27 metrów, znany jako Bahār-e Kesra – „wiosna Chosroua”, Farš-e zamestānī – „ogród zimowy” lub Bahārestān – „ogród wiosenny”[9]. Wzorem dywanu był wiosenny ogród królewski z owocującymi drzewami, kwiatami w rozkwicie, strumykami i ścieżkami[10] – tkanina miała być bogato haftowana i zdobiona kamieniami szlachetnymi[9][11][10]. Po zajęciu Ktezyfonu przez Arabów, dywan został pocięty na kawałki, które zostały rozdane muzułmanom[9].
Przypisy edytuj
- ↑ Nazewnictwo Geograficzne Świata. Zeszyt 2. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych, 2004, s. 44. ISBN 83-239-7552-3. [dostęp 2017-02-22]. (pol.).
- ↑ a b c Trudy Ring: Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places. Routledge, 2014, s. 190. ISBN 978-1-134-25986-1. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p E. J. Keall: AYVĀN-E KESRĀ. W: Encyclopædia Iranica, III/2. 1987-12-15, s. 155–159. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
- ↑ a b Otto Kurz. The Date of the Ṭāq i Kisrā. „The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland”. 1, s. 37-41, Jan., 1941. Cambridge University Press. ISSN 0035-869X. (ang.).
- ↑ a b c Jens Kröger: CTESIPHON. W: Encyclopædia Iranica, VI/4. 1993-12-15, s. 446–448. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
- ↑ Ctesiphon, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-02-23] (ang.).
- ↑ a b Francis D. K. Ching, Mark M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash: A Global History of Architecture. John Wiley & Sons, 2010, s. 205. ISBN 978-1-118-00739-6. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
- ↑ a b Fowlkes-Childs, Blair. Ctesiphon. „Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–”, July 2016. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c M. G. Morony: BAHĀR-E KESRĀ. W: Encyclopædia Iranica. s. 479. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
- ↑ a b Christopher Thacker: The History of Gardens. University of California Press, 1985, s. 28. ISBN 978-0-520-05629-9. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).
- ↑ Francis D. K. Ching, Mark M. Jarzombek, Vikramaditya Prakash: A Global History of Architecture. John Wiley & Sons, 2010, s. 204. ISBN 978-1-118-00739-6. [dostęp 2017-02-23]. (ang.).