Tarcznikowate

Tarcznikowate
	Diaspididae
	Maskell, 1878
	; Dorosły, uskrzydlony samiec Aulacaspis rosae
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	piersiodziobe
Nadrodzina	czerwce
Rodzina	tarcznikowate
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tarcznikowate, tarczniki (Diaspididae) – rodzina owadów z rzędu pluskwiaków licząca około 2650 gatunków, w większości szkodników roślin uprawnych. Tarcznikowate pochodzą z Eurazji i Afryki Północnej, ale obecnie zostały zawleczone także na pozostałe kontynenty. Wiele z gatunków należących do rodziny ma duże znaczenie gospodarcze jako szkodniki roślin ozdobnych i szklarniowych.

Opis

Fiorinia externa z plemienia Diaspidini

Tarcznikowate są owadami niewielkimi, osiągają do kilku mm długości. Samce mniejsze od samic. Większość gatunków jest biała, lecz niektóre z nich są brązowe, czerwonawe, czarne lub nawet przeświecające, czy przezroczyste^[2]. U osobników dorosłych występuje skrajny dymorfizm płciowy. Ciało samców podzielone jest na standardowe dla owadów tagmy: głowę, tułów i odwłok. Głowa wyposażona jest u nich 10-członowe czułki, a tułów zwykle w dwie pary skrzydeł. Przednie skrzydła są błoniaste, skąpo użyłkowane, tylne zaś przekształcone w rozpinacze. Samce mogą być także bezskrzydłe. Odnóża mają dobrze wykształcone, natomiast uwstecznieniu u dorosłych samców ulegają narządy gębowe, gdyż nie pobierają one pokarmu. U dorosłych samic natomiast typowe tagmy (głowa, tułów, odwłok) ulegają zlaniu, przez co ciało ma formę robakowatą lub miseczkowatą^[3]. Trudno zauważalna jest u nich także segmentacja ciała^[4]. Czułki położone są po stronie brzusznej części głowowej^[5] i zredukowane do niesegmentowanych guzków^[4]. Brak jest u nich odnóży^[4]^[2]. Zredukowane są oczy^[6]. W części tułowiowej ich ciała leży aparat gębowy i przednia lub tylna przetchlinka, a po bokach ciała mikro- i makrogruczoły rurkowe. W części odwłokowej mieszczą się kolce gruczołowe, a w pygidium, otwór analny i gruczoły przypochwowe^[5]. Samice niektórych gatunków nigdy nie opuszczają zrzuconej drugiej wylinki i całe życie spędzają w jej wnętrzu^[6]. Czwarty do ostatniego segmentu odwłoka są złączone i zesklerotyzowane w płaskie pygidium. Samice w stadium imago są beznogie. Tarcznikowate są skrajnymi hydrofobami^[2].

Biologia i ekologia

A – Lepidosaphes gloveri – dorosłe samice
B – Parlatoria oleae – dorosłe samice (czarne punkty z otaczającymi je białymi tarczkami)
C – Diaspidiotus juglansregiae – dorosła samica pozbawiona tarczki

Rozmnażanie partenogenetyczne lub płciowe^[6].

Dymorfizm płciowy przejawia się zarówno w sposobie przebiegu przeobrażenia, jak i liczbie stadiów larwalnych. Samce przechodzą przeobrażenie podobne do holometabolii, w którym po dwóch nieprzyjmujących pokarmu stadiach zwanych przedpoczwarką i poczwarką owad rozwija się do dorosłej, uskrzydlonej postaci^[6].

U samic występuje nieco zmodyfikowane przeobrażenie niezupełne, w którym dorosła, nieuskrzydlona postać przypomina formę niedojrzałą. U większości gatunków występują dwa stadia, lecz spotyka się także gatunki z pojedynczym, kompletnym przeobrażeniem oraz trzy stadia, w którym na końcu drugiego ma miejsce wstępny etap linienia (tzw. apolysis), którego efektem jest postać dorosła^[6].

Cykl życiowy jest zróżnicowany w obrębie rodziny - zależnie od autorów liczba stadiów jest różna: Andersen i in. podają jeden do trzech^[6], Howard i in. dwa^[2], a Miller i in. trzy stadia larwalne u samic, natomiast u samców – trzy (Andersen i in.^[6]), cztery (Howard i in.^[2]) lub pięć stadiów larwalnych (Miller i in.^[4]).

Dorosłych samic tarcznikowatych nie okrywa w drugim stadium larwalnym kutykula, lecz wytwarzają z niej nieprzytwierdzoną do powierzchni ciała^[4] strukturę zwaną tarczką^[6] – stąd polska nazwa zwyczajowa rodziny. Struktura tarczek jest zróżnicowana na poziomie rodzaju^[4].

Rozmieszczenie

Występują kosmopolitycznie, z wyjątkiem regionów polarnych^[4]. Diaspididae jest największą rodziną Coccoidea. Na świecie opisano ok. 2650 gatunków zgrupowanych w ok. 400 rodzajach^[2]. W Europie opisano ok. 130 gatunków tarczników, w tym 60 zaliczanych jest do gatunków obcych. W Polsce stwierdzono 19 gatunków występujących na ozdobnych roślinach uprawianych w szklarniach^[5].

Systematyka

Rodzina dzieli się na 5 plemion i 10 rodzajów o niepewnej pozycji taksonomicznej. Łącznie rodzina zawiera ok. 150 rodzajów (podział za Biolib.cz^[7]):

plemię Aspidiotini
plemię Diaspidini
plemię Leucaspidini
plemię Odonaspidini
plemię Parlatoriini
rodzaj Andaspis Macgillivray, 1921
rodzaj Annulaspis Ferris, 1938
rodzaj Aonidomytilus Leonardi, 1903
rodzaj Aspidaspis Ferris, 1938
rodzaj Aspidiella Leonardi, 1898
rodzaj Circulaspis MacGillivray, 1921
rodzaj Coronaspis MacGillivray, 1921
rodzaj Dactylaspis Ferris, 1937
rodzaj Pallulaspis Ferris, 1937
rodzaj Rungaspis Balachowsky, 1949

Według Andersena i in. najbliżej spokrewnione z Halimococcidae^[6].

Znaczenie gospodarcze

Diaspididae są wysoko wyspecjalizowanymi pasożytami roślin^[4]. Zależnie od rozmieszczenia geograficznego, występują na różnych roślinach-gospodarzach, jak np. na palmach z rodzajów: Areca, Butia, Calamus, Cocos, Dypsis, Raphia, Trachycarpus^[2]. Wiele z nich to gatunki inwazyjne. W Polsce gatunki z tej rodziny stwierdzone na wielu roślinach ozdobnych^[5].

Przypisy

↑ Diaspididae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Hemiptera: Sternorrhyncha. W: F. W. Howard, R. Giblin-Davis, D. Moore, R. Abad: Insects on Palms. Wallingford, Oxfordshire: CABI Publishing, 2001, s. 161–226. ISBN 978-0-85199-326-3. (ang.).
↑ Barbara Lis, Jerzy A. Lis: Rząd: pluskwiaki — Hemiptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 240.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Douglass R. Miller, John A. Davidson: Armored Scale Insect Pests of Trees and Shrubs (Hemiptera: Diaspididae). Ithaca: Cornell University Press, 2005. ISBN 0-8014-4279-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Gabriel Łabanowski: Organizmy inwazyjne wykrywane w polskich szklarniach TARCZNIKI (Diaspididae). Skierniewice: Instytut Ogrodnictwa, 2013. ISBN 978-83-60573-69-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jeremy C. Andersen, Jin Wu, Matthew E. Gruwell, Rodger Gwiazdowski, Sharlene E. Santana, Natalie M. Feliciano, Geoffrey E. Morse, Benjamin B. Normark. A phylogenetic analysis of armored scale insects (Hemiptera: Diaspididae), based upon nuclear, mitochondrial, and endosymbiont gene sequences. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 57 (3), s. 992-1003, 2010. DOI: 10.1016/j.ympev.2010.05.002. PMID: 20460159. (ang.).
↑ Diaspididae. Biolib.cz. [dostęp 2014-01-15].

[itis-1] Diaspididae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Howard-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Hemiptera: Sternorrhyncha. W: F. W. Howard, R. Giblin-Davis, D. Moore, R. Abad: Insects on Palms. Wallingford, Oxfordshire: CABI Publishing, 2001, s. 161–226. ISBN 978-0-85199-326-3. (ang.).

[Lis-3] Barbara Lis, Jerzy A. Lis: Rząd: pluskwiaki — Hemiptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 240.

[Miller-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Douglass R. Miller, John A. Davidson: Armored Scale Insect Pests of Trees and Shrubs (Hemiptera: Diaspididae). Ithaca: Cornell University Press, 2005. ISBN 0-8014-4279-6.

[IO-5] Gabriel Łabanowski: Organizmy inwazyjne wykrywane w polskich szklarniach TARCZNIKI (Diaspididae). Skierniewice: Instytut Ogrodnictwa, 2013. ISBN 978-83-60573-69-3.

[Molecular-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jeremy C. Andersen, Jin Wu, Matthew E. Gruwell, Rodger Gwiazdowski, Sharlene E. Santana, Natalie M. Feliciano, Geoffrey E. Morse, Benjamin B. Normark. A phylogenetic analysis of armored scale insects (Hemiptera: Diaspididae), based upon nuclear, mitochondrial, and endosymbiont gene sequences. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 57 (3), s. 992-1003, 2010. DOI: 10.1016/j.ympev.2010.05.002. PMID: 20460159. (ang.).

[BioLib-7] Diaspididae. Biolib.cz. [dostęp 2014-01-15].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]