Tarnowskie Wielkie
Tarnowskie Wielkie – jezioro położone na Pojezierzu Sławskim w powiecie wschowskim, w gminie Sława na zachód od miejscowości Tarnów Jezierny.
 Jezioro widziane z powietrza w pobliżu Jodłowa | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości nadbrzeżne | |
| Region | |
| Wysokość lustra |
59,8 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
91,6–97,5 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
6780 m |
| Objętość |
3504 tys. m³ |
| Hydrologia | |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie gminy Sława  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wschowskiego  | |
 51°51′45″N 15°58′41″E/51,862500 15,978056
| |
Położenie i opis edytuj
Jezioro położone jest w zachodniej części powiatu wschowskiego, na terenie Pojezierza Sławskiego[1]. Wzdłuż północno-zachodniego brzegu zbiornika biegnie droga wojewódzka nr 318[2][3].
Otoczenie jeziora jest zróżnicowane. Od południa i południowego zachodu jest przeważnie pagórkowate ze stromymi brzegami. Od strony północnej i północno-wschodniej płaskie. Brzegi jeziora mają najczęściej charakter klifowy, wyjątek stanowi niewielki ich fragment przy odpływie oraz w części północno-zachodniej, gdzie brzeg jest płaski i zabagniony. Akwen posiada kilka niewielkich dopływów oraz zasilany jest bezpośrednim spływem ze zlewni oraz wodami podziemnymi[4]. Odpływ odbywa się poprzez strugę Cienica w kierunku wschodnim aż do Jeziora Sławskiego. Nad zbiornikiem położone są dwie miejscowości: nad południowo-wschodnim brzegiem Tarnów Jezierny, a nad północnym Jodłów[3].
Hydronimia edytuj
Jezioro pojawia się w źródłach w 1802 roku – początkowo jako Der Polnisch-Tarnuer See, a następnie: Der Pohlnisch-Tornauer-See (1917), Gr. Tarner S. (1831), Grosser Poln. Tarnauer See (1913), Großer Tarnauer See (1938)[5]. Obecna nazwa została wprowadzona urzędowo 30 marca 1954 roku[6]. Państwowy rejestr nazw geograficznych jako nazwę jeziora podaje Tarnowskie Wielkie, jednocześnie wymienia nazwę oboczną: Jezioro Tarnowskie Duże[7].
Morfometria edytuj
Według danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego powierzchnia zwierciadła wody jeziora wynosi 91,6 ha[8], natomiast A. Choiński, poprzez planimetrowanie na mapach 1:50 000, określił wielkość jeziora na 97,5 ha[9]. Jeziorna jednolita część wód powierzchniowych ma powierzchnię 93 ha[10].
Średnia głębokość zbiornika wodnego to 3,8 m, a maksymalna – 7,5 m. Objętość jeziora wynosi 3504 tys. m³. Maksymalna długość jeziora to 2500 m, a szerokość 725 m. Długość linii brzegowej wynosi 6780 m[8].
Według Atlasu jezior Polski (red. J. Jańczak, 1996) lustro wody znajduje się na wysokości 59,8 m n.p.m.[8], natomiast według numerycznego modelu terenu udostępnionego przez Geoportal lustro wody znajduje się na wysokości 58,5 m n.p.m.[11]
Jest jeziorem stosunkowo płytkim, przez co zdarzają się lata, w których nie zakłada się letnia stratyfikacja wód. W pierwszej połowie lat 90. XX w. letnia oksyklina zwykle znajdowała się na głębokości 2–4 m, a termoklina na głębokości 4–5 m w cieplejszych latach lub w ogóle jej nie było w chłodniejszych, czyli cała toń wodna, od dna do powierzchni miała tę samą temperaturę – ok. 15–20 °C[2].
Według Mapy Podziału Hydrograficznego Polski leży na terenie zlewni szóstego poziomu Zlewnia jez. Tarnowskiego Dużego[12]. Identyfikator MPHP to 156163[12].
Zagospodarowanie edytuj
W systemie gospodarki wodnej jezioro tworzy jednolitą część wód o kodzie PLLW10007[12]. Administratorem wód jeziora jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu[10]. Gospodarkę rybacką na jeziorze prowadzi Gospodarstwo Rybackie Sława[13]. Ze względu na typologię rybacką jest to jezioro typu sandaczowego[3].
Zbiornik wodny pełni również funkcje rekreacyjne. Nad jeziorem według danych z 2005 roku funkcjonowały cztery ośrodki wczasowe, jedno pole namiotowe, a pozostała zabudowa rekreacyjna była liczna[3].
Czystość wód i ochrona środowiska edytuj
Na przełomie lat 80. i 90. XX w. jezioro wytypowano do reperowej sieci monitoringu jakości wody, jako jezioro o stosunkowo małej presji człowieka. W ramach ówczesnej sieci było jednym z najpłytszych i najmniejszych[2].
W latach 90. XX w. obserwowano pogarszanie się jakości. Na początku wody mieściły się w II klasie czystości, a w połowie dekady spadły do III klasy. W tym czasie wagowy stosunek azotu do fosforu spadł ze 100 do 36[2]. W kolejnych latach (1997–2015) zanotowano stabilność większości badanych wskaźników, a stężenia azotu i chlorofilu A znacząco się obniżyły[4].
Badania z 2021 roku zaliczyły wody jeziora do wód o umiarkowanym stanie ekologicznym, co odpowiada III klasie jakości. Wskaźnikiem, który zadecydował o trzeciej klasie, był stan makrozoobentosu, podczas gdy stan ichtiofauny, fitobentosu, fitoplanktonu oraz makrofitów oceniono jako bardzo dobry. W tym samym roku stan chemiczny wód określono jako poniżej dobrego, elementami przekraczającym normę była zawartość PBDE w tkankach ryb oraz rtęci i benzo[a]pirenu w wodzie. Przeźroczystość wód została określona na 2,38 metra[14].
Jezioro Tarnowskie Wielkie zostało zakwalifikowane jako bardzo podatne na degradujące wpływy zewnętrzne, w związku z czym zostało zaliczone do III kategorii podatności na degradację. Oznacza to, że jest to jezioro o słabych warunkach naturalnych. Negatywny wpływ na ten wskaźnik mają niewielka głębokość średnia, niski wskaźnik stratyfikacji termicznej, niski współczynnik Schindlera oraz dość duży procent wymiany wód w ciągu roku (60%). Pozytywnie na odporność jeziora wpływa wyłącznie położenie na obszarach leśnych[3].
Przyroda edytuj
Jezioro znajduje się na obszarze chronionego krajobrazu o nazwie Pojezierze Sławsko-Przemęckie[15] oraz na obszarze chronionym w ramach programu Natura 2000. W drugim przypadku dyrektywę ptasią reprezentuje Obszar Natura 2000 Pojezierze Sławskie[16].
W okresie 2011–2021 wśród ryb w jeziorze częściej występowały: kiełb, lin, różanka, leszcz, krąp, płoć, wzdręga, jaź, ukleja i okoń. W fitoplanktonie dominują okrzemki, zwłaszcza Fragilaria crotonensis. W 2021 istotny był udział różnowiciowca Uroglenopsis americana. Wśród okrzemek bentosowych dominuje Achnanthidium minutissimum, a ustępują mu Epithema sorex i Epithemia adnata. W zoobentosie duże liczebności osiąga ośliczka wodna. W strefie szuwarowej dominuje szuwar wąskopałkowy i szuwar trzcinowy, w łąkach ramienicowych krynicznica tępa, przy czym ten typ roślinności w 2021 ustępował na rzecz zbiorowisk rogatka sztywnego[17]. Płat szuwaru we wschodniej części jeziora zajmuje ok. 12 ha, ponadto występuje ćwierćhektarowy płat na wypłyceniu przypominający wyspę. W 2008 stwierdzono następujące lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe gatunki ptaków: łabędź niemy, gęgawa, gągoł, nurogęś, kokoszka, łyska, bąk, bączek, błotniak stawowy, zimorodek, brzęczka, trzciniak, na pobliskich mokradłach także żuraw. Między latami 1983–1996 nad jeziorem istniała kolonia czapli siwej[18].
Przypisy edytuj
- ↑ Andrzej Richling i inni, Regionalna geografia fizyczna Polski : praca zbiorowa, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 129, ISBN 978-83-7986-381-5, OCLC 1288191487 [dostęp 2023-10-29].
- ↑ a b c d Jerzy Jańczak, Zmiany jakości wody jezior na podstawie badań prowadzonych w monitoringu reperowym jezior polskich w latach 1991–1995, Warszawa: Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, 1997, s. 13, 17, 64, 67, 91, ISBN 83-87166-80-4.
- ↑ a b c d e Wojciech Konopczyński, Andrzej Wąsicki, Komunikat o jakości wód jeziora Tarnowskie Duże w 2005 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, 2006.
- ↑ a b Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Ocena eutrofizacji jezior badanych w latach 2010-2015 na obszarze województwa lubuskiego [online], bip.wrota.lubuskie.pl, 2017 [dostęp 2023-12-25] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-25] (pol.).
- ↑ Instytut Języka Polskiego PAN, Elektroniczny słownik hydronimów Polski – Tarnowskie Duże [online], eshp.ijp.pan.pl [dostęp 2023-12-11].
- ↑ Zarządzenie Nr 70 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 marca 1954 r. w sprawie przywrócenia i ustalenia urzędowych nazw obiektów fizjograficznych Dolnego i Górnego Śląska (M.P. z 1954 r. nr 38, poz. 516)
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 139031
- ↑ a b c Jerzy Jańczak (red.), Atlas jezior Polski, t. I, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 76–77, ISBN 83-86001-29-1.
- ↑ Adam Choiński: Katalog jezior Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006, s. 210. ISBN 83-232-1732-7.
- ↑ a b Tarnowskie Wielkie. Karta charakterystyki jcwp [online], Hydroportal. Warstwa: Plany gospodarowania wodami.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2023-12-12].
- ↑ a b c Hydroportal, Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2023-12-12].
- ↑ Gospodarstwo Rybackie Sława, Akweny [online], www.gospodarstworybackie.slawa.pl [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Ocena stanu jednolitych części wód jezior w latach 2016–2021 na podstawie monitoringu – tabela [online], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska [dostęp 2023-08-21].
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Obszar chronionego krajobrazu – Pojezierze Sławsko-Przemęckie [online], crfop.gdos.gov.pl [dostęp 2023-12-25].
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Obszar Natura 2000 – Pojezierze Sławskie [online], crfop.gdos.gov.pl [dostęp 2023-12-25].
- ↑ Monitoring i ocena jednolitych części wód powierzchniowych jeziornych (Taksony stwierdzone w czasie badań biologicznych) [online], Portal jakości wód GIOŚ, 2023 [dostęp 2023-12-25].
- ↑ Sławomir Rubacha, Ptaki lęgowe Jezior Sławskich, „Ptaki Śląska”, 13, 2016, s. 1–16 [dostęp 2023-12-25].