Teodor Płowaś, ps. Leszczyna, syn Pawła i Franciszki z domu Gryglickiej (ur. 5 grudnia 1912 w Stanisławowie Małym[a] w powiecie lubartowskim, zm. 4 listopada 2006 w Lublinie) – polski nauczyciel, zawodowy podoficer Wojska Polskiego II RP, członek Armii Krajowej. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Armii Krajowej.

Teodor Płowaś
Leszczyna
Ilustracja
Teodor Płowaś – Równe, lata 30 XX wieku
podporucznik w stanie spoczynku podporucznik w stanie spoczynku
Data i miejsce urodzenia

5 grudnia 1912
Stanisławów Mały

Data i miejsce śmierci

4 listopada 2006
Lublin

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Armia Krajowa
ludowe Wojsko Polskie

Jednostki

44 Pułk Strzelców Legii Amerykańskiej
35 pułk piechoty Armii Krajowej
8 Bydgoski Pułk Piechoty

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Późniejsza praca

nauczyciel

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1943–1989) Krzyż Armii Krajowej

Życiorys

edytuj

W wieku 18 lat wstąpił do Wojska Polskiego. Po ukończeniu służby zasadniczej został żołnierzem zawodowym w 44 pułku Strzelców Legii Amerykańskiej stacjonującym w Równem i wchodzącym w skład 13 Kresowej Dywizji Piechoty[2]. Podczas służby ukończył wieczorową szkołę średnią i zdał tzw. dużą maturę. W ciągu kilku lat awansował uzyskując stopień sierżanta. Jako podoficer – instruktor zajmował się szkoleniem żołnierzy w zakresie obsługi ciężkich karabinów maszynowych. Następnie został skierowany do Szkoły Podchorążych Piechoty w miejscowości Ostrów Mazowiecka jednakże na przeszkodzie podjęciu tam nauki i dalszej kariery wojskowej stanął wybuch II wojny światowej. Brał udział w kampanii wrześniowej, a następnie podjął próbę przedarcia się do Rumunii. Dwukrotnie trafiał wówczas do niewoli niemieckiej, z której zdołał jednak zbiec. Przedzierając się przez ziemie kresów wschodnich, dzięki swojej znajomości języka ukraińskiego, uniknął śmierci z rąk członków radykalnych ugrupowań ukraińskich.

Po powrocie w rodzinne strony powiatu lubartowskiego założył organizację podziemną mającą na celu walkę z okupantem, która weszła w struktury Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej. Dowodząc swoim plutonem pod pseudonimem „Leszczyna” prowadził działania partyzanckie. Jego oddział wchodził w skład 35 pułku piechoty Armii Krajowej (9 Dywizja Piechoty Armii Krajowej). W dniu 19 czerwca 1941 roku zawarł związek małżeński z Janiną Leszczyńską.

 
Od lewej – Izydor Płowaś (brat), Janina Płowaś, Teodor Płowaś.

W 1944 roku, po nieudanej próbie przedostania się do walczącej Warszawy, ujawnił się i został wcielony do Ludowego Wojska Polskiego. Służył w II batalionie 8 Bydgoskiego pułku piechoty 3 Pomorskiej Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta. Z LWP przeszedł szlak bojowy do Berlina. Brał udział w walkach o Łódź, Wał Pomorski oraz Berlin, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Po wojnie został nauczycielem. Od 15 września 1946 roku do 31 sierpnia 1947 roku uczył w szkole podstawowej w Brzeźnicy Bychawskiej, a od 1 września 1948 roku do 1950 roku pracował w szkole powszechnej w Ciotczy. Przez krótki okres zamieszkiwał z rodziną we Wrocławiu, gdzie również był nauczycielem. Od 1 lutego 1954 roku podjął pracę w szkole podstawowej w Dębowej Kłodzie, gdzie osiadł na ziemi będącej od pokoleń własnością rodziny jego żony. We wszystkich placówkach, z wyjątkiem Wrocławia, pełnił funkcję kierownika szkoły. Od 1956 roku tworzył zręby organizacji niepodległościowej na terenie gminy Dębowa Kłoda.

 
Teodor Płowaś – marzec 2005

Został aresztowany 6 lutego 1958]roku. Podczas dziewięciomiesięcznego śledztwa nie wydał nikogo. Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Lublinie IV Wydział Karny z dnia 30 września 1958 roku w sprawie IV K 221/58 został uznany za winnego tego, że „od czasu bliżej nieustalonego 1956 roku do dnia 6 lutego 1958 roku na terenie wsi Dębowa Kłoda pow. parczewskiego był członkiem związku, którego istnienie, ustrój i cel, miały pozostać tajemnicą wobec władzy państwowej” tj. czynu wypełniającego znamiona przestępstwa z art. 36 Dekretu z dnia 13 czerwca 1946 roku o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa /Dz.U. z 1946 r. nr 30, poz. 192/ i za to skazany został na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres lat 4. Na poczet kary zaliczono okres tymczasowego aresztowania od dnia 6 lutego 1958 roku do dnia 30 września 1958 roku[3].

Po powrocie do domu kontynuował pracę w szkole, jednakże na fali represji Decyzją Okręgowej Komisji Dyscyplinarnej przy Kuratorium Oświaty w Lublinie z dnia 19 września 1959 roku został dyscyplinarnie przeniesiony do placówki w Kodeńcu. Od 1 kwietnia 1960 roku uczył w szkole podstawowej w Uhninie, by dopiero we wrześniu 1967 roku uzyskać pozwolenie na podjęcie zatrudnienia w szkole w Dębowej Kłodzie. Podnosił w tym czasie swoje kwalifikacje – studiował eksternistycznie na Uniwersytecie im. Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie na kierunku pedagogika. Napisał pracę magisterską pt. „Środki wychowawcze stosowane przez rodzinę wiejską” i w dniu 5 kwietnia 1968]roku, jako jeden z pierwszych w powiecie parczewskim otrzymał tytuł magistra. W 1973 roku przeszedł na emeryturę. Przez wiele lat był przewodniczącym Gminnego Koła Pszczelarskiego w Dębowej Kłodzie.

Uchwałą Rady Państwa z dnia 10 lipca 1976 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego z dnia 12 grudnia 1996 roku odznaczony został Krzyżem Armii Krajowej. Uzyskał także nominację na stopień oficerski (podporucznika).

 
Teodor Płowaś – wrzesień 2006

Pomimo chorób i niedomagań związanych z zaawansowanym wiekiem, a także ciężkich przeżyć, pozostawał do ostatnich dni swojego życia osobą pogodną, uczynną i ciekawą świata.

  1. Obecnie część wsi Michałówka w gminie Abramów[1].

Przypisy

edytuj
  1. Stefan Wojciechowski, Ann Sochacka, Ryszard Szczygieł: Dzieje Lubelszczyzny. Kazimierz Myśliński (red.). T. 4: Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 134–135. ISBN 83-01-05651-7. [dostęp 2022-06-17]. (pol.).
  2. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. z 1939 nr 9, poz. 90.
  3. Akta sprawy IV K 221/58 Sądu Wojewódzkiego w Lublinie