Trąba wodna, trąba morska – rodzaj trąby powietrznej[a], występującej nad powierzchnią zbiornika wodnego (oceanu, morza lub dużego jeziora). Przybiera wygląd wąskiego lejka, odwróconego stożka lub kolumny[1], wyrastających z podstawy chmury Cumulonimbus lub Cumulus congestus[2], wydłużających się w kierunku powierzchni wody.

Trąby wodne widziane z plaży Kijkduin w okolicach Hagi, 27 sierpnia 2006
Trąba wodna u wybrzeży Florydy
Trąby wodne nad Bałtykiem

Zjawisko to występuje najczęściej między późną wiosną a wczesną jesienią, ale teoretycznie może się pojawić o każdej porze roku i doby. Jest zwykle krótkotrwałe (czas „życia” trąby wodnej to średnio 5–10 minut, maksymalnie około godziny). Najwięcej trąb tworzy się nad wodami w strefach tropikalnych i subtropikalnych. Często równocześnie występuje kilka trąb wodnych obok siebie. Próby pomiaru prędkości wiatru wewnątrz wiru wykazały, że wartości mieszczą się w zakresie od 15 do 85 m/s (od 54 do 306 km/h), przy czym należy wyraźnie zaznaczyć, że większość wirów ma maksymalne prędkości wiatru bliższe dolnej granicy zakresu, odpowiadające kategorii F0 w skali Fujity. Szacunki prędkości przemieszczania się trąb wskazują na wartości od kilku do maksymalnie 64–80 km/h[1], jednak w większości przypadków trąby wodne przemieszczają się bardzo powoli[3]. Średnice lejów wahają się w przedziale od kilku do około 100 m[1] (rzadko więcej). Wbrew obiegowej opinii, lej trąby wodnej nie składa się z wody morskiej, zasysanej w górę, na dużą wysokość, ale jest w rzeczywistości chmurą skondensowanych, mikroskopijnych kropel wody[1][4].

Mechanizm powstawania

edytuj

Pod względem mechanizmu powstawania trąby wodne przypominają słabe tornada[1]. Zdecydowana większość to jednak wiry niezwiązane z mezocyklonem[4][5] i ograniczone do dolnych warstw atmosfery[1], choć możliwe jest uformowanie się tornada superkomórkowego nad wodą, i takie zjawisko też zostanie nazwane trąbą wodną[3][4]. Kiedy „lądowa” trąba powietrzna dociera nad morze, także staje się trąbą wodną. I odwrotnie, trąba wodna może stać się „lądową” trąbą powietrzną, choć w większości takich przypadków wir wkrótce się rozprasza[3] (większość trąb morskich to relatywnie słabe wiry niezwiązane z superkomórką burzową). Warunki sprzyjające rozwojowi trąb morskich to: ciepłe, wilgotne, niestabilne, wznoszące się powietrze, gwałtowny rozwój chmury konwekcyjnej, występowanie w najniższych warstwach troposfery poziomej konwergencji wiatru oraz obecność wystarczająco silnej i skoncentrowanej rotacji w atmosferze[1]. Obserwacje wykazały, że większość trąb przejawia podobny cykl rozwoju[1]:

  1. Pojawienie się ciemniejszej, okrągłej plamy na powierzchni wody, która wyznacza punkt styku wiru z powierzchnią wody.
  2. Uwidocznienie się rotującej spirali wokół plamy.
  3. Uniesienie się chmury rozpylonych kropel wody nad plamą, rozwój leja kondensacyjnego.
  4. Etap „dojrzały”, z najlepiej rozwiniętymi i widocznymi: lejem kondensacyjnym i chmurą rozpryskiwanych przez wiatr kropel wody morskiej.
  5. Etap rozpraszania – zanik leja i chmury kropel wody.

Zobacz też

edytuj
  1. Trąby wodne można nazwać trąbami powietrznymi, czyli tornadami, jednak należy pamiętać, że wyróżnia się dwa główne typy tornad: tornada superkomórkowe (związane z mezocyklonem i tornada typu landspout (niezwiązane z mezocyklonem). Jak napisano w artykule, trąby wodne mogą być zarówno odpowiednikiem pierwszego, jak i drugiego typu tornad, jednak zdecydowanie częściej są to odpowiedniki tornad typu landspout. Łatwo zauważyć analogię między dwoma anglojęzycznymi terminami: waterspout (trąba wodna) i landspout (trąba lądowa).

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h waterspout, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-05-15] (ang.).
  2. Waterspout. [w:] International Cloud Atlas [on-line]. World Meteorological Organization. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
  3. a b c What is a waterspout?. National Oceanic and Atmospheric Administration. [dostęp 2021-05-16]. (ang.).
  4. a b c Waterspout. [w:] Resource Library [on-line]. National Geographic. [dostęp 2021-05-16]. (ang.).
  5. Trąba wodna. [w:] Słownik Skywarn Polska [on-line]. Polscy Łowcy Burz – Skywarn Polska. [dostęp 2021-05-16]. (pol.).