USS Keokuk (1862)

okręt marynarki amerykańskiej (Unii)

USS Keokukokręt pancerny marynarki amerykańskiej (Unii), z okresu wojny secesyjnej. Jedyny okręt swojego typu. Wszedł do służby w marcu 1863 roku, został zatopiony podczas swojej pierwszej akcji w kwietniu tego samego roku podczas szturmu na Charleston.

USS Keokuk
Ilustracja
Wizja artystyczna „Keokuka”, od rufy (nieprawidłowe sześciokątne kazamaty)
Klasa

okręt pancerny

Historia
Stocznia

J.S. Underhill, Nowy Jork

Położenie stępki

1862

Wodowanie

6 grudnia 1862

 US Navy
Nazwa

„Moodna”
USS „Keokuk”

Wejście do służby

marzec 1863

Zatopiony

8 kwietnia 1863

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

840 t[1]

Długość

48,6 m (159′6")[2]

Szerokość

11 m

Zanurzenie

2,82 m[1]

Napęd
4-cylindrowa maszyna parowa pojedynczego rozprężania, 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość

10 węzłów[1]

Uzbrojenie
2 działa 279 mm Dahlgrena (11 cali)
Załoga

92[3]

Geneza

edytuj

Po wybuchu wojny secesyjnej siły Konfederacji postanowiły zniwelować niekorzystny dla nich stosunek sił morskich poprzez budowę będących w tym czasie nowością na świecie jednostek opancerzonych (określanych oryginalnie zbiorczym terminem ironclad). Latem 1861 roku konfederaci rozpoczęli przebudowę fregaty „Merrimack” na okręt pancerny CSS „Virginia”. W odpowiedzi na te działania, Departament Marynarki Wojennej Unii kierowany przez Gideona Wellesa zdołał przeforsować w Kongresie własny program budowy okrętów pancernych i 3 sierpnia 1861 r. powołano radę do spraw budowy okrętów pancernych[4]. 7 sierpnia 1861 roku Departament Marynarki zwrócił się do przedstawicieli stoczni o opracowanie w ciągu 25 dni projektu takich okrętów[4]. Z siedemnastu projektów rada wybrała 16 września trzy, w tym najbardziej rewolucyjny okręt wieżowy USS „Monitor[a]. Wśród odrzuconych projektów znalazł się między innymi okręt o nietypowej konstrukcji opracowany przez Charlesa W. Whitneya z Nowego Jorku, który był już uprzednio zaproponowany przez niego 23 kwietnia tego roku (jako jeden z pierwszych amerykańskich projektów okrętów pancernych), lecz wówczas marynarka nie była jeszcze zainteresowana budową takich jednostek[4].

Pomimo odrzucenia w konkursie, Whitney nie zaprzestał prac nad swoim projektem, czego efektem było w końcu przyznanie mu przez Departament Marynarki kontraktu na budowę jednostki 18 marca 1862 roku (jako jedynej z pierwotnie odrzuconych)[5]. Na zmianę decyzji w stosunku do okrętu mógł wpłynąć fakt, że przypominał konstrukcją monitor, do których marynarka była entuzjastycznie nastawiona po debiucie „Monitora” w bitwie na Hampton Roads[5]. W stosunku do pierwotnego projektu Whitney zmienił formę kazamat z sześciokątnych na zaokrąglone i zgodził się przyspieszyć termin dostawy ze 150 do 120 dni[5].

Budowę kadłuba i maszyn okrętu Whitney zlecił stoczni J.S. Underhill z Nowego Jorku[2]. Budowa rozpoczęła się 14 kwietnia 1862 roku, wodowanie nastąpiło 6 grudnia 1862 roku. Okręt został dostarczony zamawiającemu 24 lutego 1863 roku[1] i wszedł do służby w marcu 1863 roku[3]. Początkowo miał nosić nazwę „Moodna” (dopływ rzeki Hudson), ostatecznie otrzymał nazwę „Keokuk” od miasta, nazwanego z kolei od wodza Indian Keokuka[3]. Koszt okrętu wyniósł 227 507,02 USD, lecz z powodu opóźnienia w budowie Whitney poniósł wysoką karę umowną[1].

Okręt miał nietypową i oryginalną konstrukcję, zbliżoną do monitorów przez kadłub o niskich burtach, mało wystających nad wodę, lecz nie miał wieży obrotowej. Część nadwodna miała formę skorupy żółwia, opadającej do wody. Zamiast wież, okręt posiadał dwie nieruchome pancerne kazamaty, w formie ściętych stożków, wewnątrz których znajdowało się po jednym odprzodowym gładkolufowym dziale Dahlgrena kalibru 279 mm (11 cali)[2]. Średnica kazamat u podstawy wynosiła 6,1 m (20 stóp)[2]. Działa były ruchome i można było z nich strzelać przez trzy strzelnice w każdej kazamacie, w kierunku do przodu lub na boki z przedniej kazamaty i do tyłu lub na boki z tylnej (kąt ostrzału ze strzelnic wynosił 8° w poziomie i 10° w pionie)[2]. Sterówka znajdowała się z tyłu pierwszej kazamaty, wystając ponad nią, nadto między kazamatami znajdował się pojedynczy komin[2].

Kadłub konstrukcji żelaznej był podzielony trzema wodoszczelnymi grodziami poprzecznymi[2]. Na dziobie i rufie grodzie, znajdujące się w odległości 6,1 m od stew, oddzielały zbiorniki balastowe, pozwalające na zmianę trymu oraz ewentualnie na zwiększenie zanurzenia o 30 cm dla obniżenia części wystającej ponad wodę[2]. Trzecia gródź znajdowała się przed kotłownią. Wyporność po zbudowaniu wyniosła 840 ton, przewyższając projektową o 172 tony[1] (w publikacjach podawana bywa wyporność 677 ton[3]). Przez to zanurzenie wyniosło 2,82 m, również o około 30 cm większe od projektowego[1]. Dodatkowo, okręt na dziobie miał 5-stopowy (1,5 m) podwodny taran[2].

 
Plan USS „Keokuk”
 
USS „Keokuk” w budowie (obraz)

Nietypowe, ale nie zdające egzaminu w praktyce, było również warstwowe opancerzenie okrętu. Jego główna warstwa miała grubość 4 cali (102 mm) i była zbudowana z ustawionych prostopadle do powierzchni pasów żelaznych grubości 1 cala (25 mm) przekładanych deskami dębowymi grubości 1¼ cala (32 mm)[2]. Warstwa ta była przykryta z zewnątrz dwiema warstwami cienkiej żelaznej blachy kotłowej, a od wewnątrz jedną warstwą blachy kotłowej. Ogółem pancerz miał grubość 5¾ cala (146 mm), lecz jego odporność była słaba[2]. Pancerz pokrywał część nadwodną i rozciągał się 91 cm (3 stopy) w dół poniżej linii wodnej[2].

Unikatowy w okręcie był również napęd – 4-cylindrowa maszyna parowa, napędzająca dwa wały (po dwa cylindry na wał)[1]. Pionowe cylindry miały średnicę 23 cale (584 mm) i skok 20 cali (508 mm)[1]. Parę dostarczały trzy kotły cylindryczne, umieszczone obok siebie. Okręt bezpośrednio napędzały dwie śruby o średnicy 7 stóp (2,1 m)[1].

Ogólnie, konstrukcja okrętu, pomimo oryginalności, nie zdała egzaminu i „Keokuk” uważany jest za jeden z najmniej udanych okrętów zbudowanych dla floty Unii[6].

Służba

edytuj

Jedynym dowódcą był komandor por. (Commander) Alexander Rhind[3]. 11 marca 1863 roku okręt opuścił Nowy Jork i został skierowany do Południowoatlantyckiej Eskadry Blokady (South Atlantic Blockading Squadron) pod Charleston[3]. Po krótkiej naprawie w rejonie Hampton Roads, ponownie wyruszył na południe, osiągając Port Royal 26 marca[3]. 5 marca, przed atakiem na Charleston, „Keokuk” oznaczał bojami głębszy tor wodny przed portem[7].

Pierwszą i ostatnią akcją bojową okrętu był przeprowadzony wspólnie z monitorami atak na forty broniące portu Charleston 7 kwietnia 1863 roku. Atak zakończył się niepowodzeniem z powodu celnego ognia prowadzonego z fortów i wszystkie atakujące okręty zostały uszkodzone. „Keokuk” musiał ominąć uszkodzony monitor „Nahant” i znalazł się w pobliżu fortu Sumter (według różnych relacji, od 550 do 900 jardów), stając się celem ciężkiego ostrzału[8]. Okręt otrzymał około 90 trafień, z tego 19 w okolicy linii wodnej lub poniżej[7]. Jego pancerz okazał się niewystarczający – został wielokrotnie przebity i okręt zaczął nabierać wody. Szesnastu członków załogi łącznie z dowódcą odniosło rany; mimo to, nikt nie zginął na pokładzie[7]. Sam do Fortu Sumter wystrzelił w bitwie tylko sześć pocisków[9]. „Keokuk” wycofał się z akcji i zakotwiczył na noc poza zasięgiem dział, gdzie jego załoga podejmowała wysiłki w celu utrzymania okrętu na wodzie, wspierana przez holownik „Dandelion”[7]. Eskadra Unii następnie również wycofała się spod Charleston. Rano, gdy wiatr wzmógł zalewanie okrętu, „Keokuk” zaczął tonąć i o 7.40 został opuszczony przez załogę, a około pół godziny później zatonął na płyciźnie koło wyspy Morris[3][7].

 
Wizja artystyczna bitwy pod Charlestonem – pierwszy z lewej „Keokuk”, w środku Fort Sumter (nr 6)

11-calowe działa Dahlgrena z wraku „Keokuka” zostały następnie wydobyte przez konfederatów i użyte w systemie obrony Charlestonu, stając się jednymi z najcięższych dział broniących miasta[1]. Jedno z nich jest zachowane w ogrodach White Point Gardens w Charleston[1].

  1. Poza „Monitorem” wybrana została duża fregata pancerna „New Ironsides” i kanonierka „Galena”. Canney 1993 ↓, s. 8-10

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l Canney 1993 ↓, s. 73.
  2. a b c d e f g h i j k l Canney 1993 ↓, s. 71.
  3. a b c d e f g h Keokuk I (Ironclad Steamer) w serwisie Dictionary of American Naval Fighting Ships [dostęp 23-2-2018]
  4. a b c Canney 1993 ↓, s. 8-10.
  5. a b c Canney 1993 ↓, s. 70.
  6. Konstam 2002 ↓, s. 44.
  7. a b c d e Tucker 2006 ↓, s. 244-248.
  8. Wilson 1897 ↓, s. 93.
  9. Juliusz Tomczak. Monitory przeciwko fortom. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 3-4/2023. XXVIII (215), s. 93, marzec – kwiecień 2023. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1426-529X. 

Bibliografia

edytuj