Ulica Kupa w Krakowie
Ulica Kupa – ulica w Krakowie, w dzielnicy I, na Kazimierzu.
| Stare Miasto | |||||||||||||||||||
 Widok na południe od skrzyżowania z ulicą Warszauera. | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Długość |
150 m | ||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||||||||||
 50°03′06,0″N 19°56′46,0″E/50,051667 19,946111
| |||||||||||||||||||
Łączy ulicę Warszauera z ulicą Józefa. Jest jednojezdniowa.
Charakterystyka edytuj
Ulica Kupa jest drogą gminną o nr 602703K[1]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 10411[2], natomiast kod pocztowy dla wszystkich adresów wzdłuż ulicy Kupa to 31-057[3].
Na całej swojej długości ulica przebiega przez obszar historycznego Kazimierza, wchodzącego w skład krakowskiej dzielnicy I Stare Miasto [4]. Swój bieg rozpoczyna od skrzyżowania z ulicą Warszauera, skąd prowadzi prostolinijnie w kierunku południowym do skrzyżowania z ulicą Józefa. Południowa część ulicy, pomiędzy ulicami Izaaka i Józefa, objęta jest zakazem ruchu. Numeracja budynków rozpoczyna się od strony północnej[4].
Toponimia edytuj
Nazwa ulicy pochodzi od znajdującej się na jej południowym krańcu synagogi Kupa[5]. Słowo „kupa” w języku hebrajskim oznacza „skarb, kiesa kahału”[5].
Historia edytuj
Południowa część ulicy, pomiędzy ulicami Izaaka i Józefa, została wytyczona w 1335 w momencie lokacji miasta Kazimierz na prawie magdeburskim[6]. Po wydzieleniu w 1495 dzielnicy żydowskiej, początkowo znalazła się w chrześcijańskiej części miasta; dopiero w 1608 włączono ją do rozbudowującego się osiedla żydowskiego[6]. W latach 1635–1643 przy północnym murze miejskim wzniesiono synagogę Kupa; przedłużono wówczas ulicę w kierunku północnym, aż do nowej synagogi[6]. W 1644 na rogu z ulicą Izaaka ukończono budowę synagogi Izaaka[6]. W XVIII wieku ulicę nazywano Wielki Plac, a na początku XIX wieku przemianowano ją na ulicę Szeroką[5].
W 1800, w wyniku inkorporacji Kazimierza, ulica znalazła się na terenie Krakowa. W połowie XIX wieku władze austriackie przystąpiły do porządkowania chaotycznej zabudowy[6]. W 1850 ulica została uregulowana oraz uzyskała brukowaną nawierzchnię[6]. Nazwę ulica Kupa nosiła wówczas tylko jej północna część; południowa nazywała się ulicą Małą[5]. W 1881 przeniesiono nazwę ulicy Kupa na całą długość drogi[5].
W II połowie XIX wieku ulica została zabudowana prostymi, murowanymi, jedno- i dwukondygnacyjnymi kamienicami, należącymi w większości do uboższych Żydów[7]. W 1898 na rogu z ulicą Warszauera wzniesiono trzypiętrową kamienicę czynszową projektu Nachema Kopolda[8]. Po utworzeniu getta krakowskiego w Podgórzu i przesiedleniu do niego kazimierskich Żydów, zabudowa ulicy została w większej części opuszczona; Polacy zasiedlili tylko nieliczne kamienice o wyższym standardzie[6]. Niszczejące budynki rozebrano w latach 50. i 60. XX wieku[6]. U schyłku PRL okolice ulicy uchodziły za jeden z najbardziej zaniedbanych rejonów Krakowa[6].
W II połowie lat 80. pojawiły się pierwsze propozycje rewitalizacji ulicy[6]. W 1989 w Miejskim Biurze Projektów wykonano kompleksowy projekt zagospodarowania zachodniej pierzei pomiędzy ulicami Izaaka i Warszauera[6]. Projekt, wykonany w duchu retrowersji, uzyskał akceptację konserwatora zabytków, lecz ostatecznie został porzucony[6]. W kolejnych latach nieruchomości przy ulicy zostały reprywatyzowane, a nowi, prywatni właściciele przystąpili do indywidualnych inwestycji[6]. Przed 2000 oddano do użytku trzy budynki w pierzei zachodniej pod numerami: 1, 3 i 5[6]. W latach 2005–2009 we wschodniej pierzei wybudowano dwa budynki mieszkalno-usługowe pod numerami: 6 i 12, zaprojektowane przez spółkę GD&K Consulting; drugi z budynków został szeroko skrytykowany za ahistoryczną formę i zbyt duże gabaryty, przytłaczające sąsiednią synagogę Izaaka[9]. W 2018 wzniesiono plombę pod nr. 7, wypełniając ostatnią lukę w zachodniej pierzei ulicy[9].
Zabudowa edytuj
Po wschodniej stronie ulicy:
- ul. Kupa 2 (róg z ul. Warszauera 9) – kamienica czynszowa zbudowana w 1898 roku według projektu Nachema Kopolda.
- ul. Kupa 4 – kamienica zbudowana w 1883 roku według projektu Nachema Kopolda.
- ul. Kupa 18 (róg z ul. Izaaka) – zabytkowa synagoga Izaaka zbudowana w latach 1638–1644 według projektu Jana Laittnera; 24 stycznia 1936 roku wpisana do rejestru zabytków nieruchomych.
- ul. Kupa 20 (róg z ul. Izaaka 5) – zabytkowa synagoga Stowarzyszenia Bóżniczego Szir wybudowana w XVII wieku jako dom mieszkalny; adaptowana na synagogę w 1898.
Po zachodniej stronie ulicy:
- ul. Kupa 15 – zabytkowa kamienica zbudowana w latach 1825–1835, 20 marca 1968 roku wpisana do rejestru zabytków nieruchomych.
Opracowano na podstawie źródła:[8]
Galeria edytuj
-
ul. Kupa 2 Kamienica (proj. Nachem Kopold, 1898) -
ul. Kupa 4 Kamienica (proj. Nachem Kopold, 1883) -
ul. Kupa 15 Kamienica (1825–1835)
Przypisy edytuj
- ↑ Zarząd Dróg Miasta Krakowa, Wykaz dróg publicznych [online] [dostęp 2023-11-26] (pol.).
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2023-11-26]. (pol.).
- ↑ Poczta Polska: Wyszukiwarka kodów pocztowych (Pocztowych Numerów Adresowych). kody.poczta-polska.pl. [dostęp 2023-11-26]. (pol.).
- ↑ a b Adamczewski 1996 ↓, s. 570.
- ↑ a b c d e Supranowicz 1995 ↓, s. 88.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Wróbel 2019 ↓, s. 18.
- ↑ Wróbel 2019 ↓, s. 18–19.
- ↑ a b Gminna ewidencja zabytków – Kraków. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. bip.krakow.pl. [dostęp 2023-11-22]. (pol.).
- ↑ a b Wróbel 2019 ↓, s. 19.
Bibliografia edytuj
- Jan Adamczewski: Mała encyklopedia Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Wanda, 1996. ISBN 83-918802-0-6.
- Elżbieta Supranowicz: Nazwy ulic Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1995. ISBN 83-85579-48-6.
- Piotr Wróbel. Revitalisation as a form of the cyclical process of urban structure reconstruction. The example of Kupa Street in the Kazimierz district of Krakow. „Kwartalnik Naukowy Uczelni Vistula”, s. 15–30, 2019. Warszawa: Akademia Finansów i Biznesu Vistula.