Vardø
Vardø (fiń. Vuoreija lub Vuorea, płn-lap. Várggát) – norweskie miasto i gmina w okręgu Finnmark, położona na wschodnim krańcu półwyspu Varanger nad Morzem Barentsa. Vardø jest 183. norweską gminą pod względem powierzchni. Centrum administracyjnym gminy jest położone na wyspie Vardøya miasto Vardø – najdalej wysunięte na wschód miasto w Norwegii[1].
| gmina | |||
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Region | |||
| Okręg | |||
| Kod statystyczny |
2002 | ||
| Powierzchnia |
600,6 km² | ||
| Populacja • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
3,52 os./km² | ||
Adres urzędu: Kirkegt.9951 VARDØ | |||
Położenie na mapie Finnmarku  | |||
Położenie na mapie Norwegii  | |||
| 70°22′00″N 31°06′00″E/70,366669 31,100000 | |||
| Strona internetowa | |||
Historia edytuj
Najstarsze ślady osadnictwa na obszarze Vardø datowane są na 7000–6000 lat p.n.e. Na początku XIV w. zbudowano pierwszy kościół, a król Norwegii Haakon V Magnusson rozpoczął na wyspie Vardøya około 1307 roku budowę pierwszego, niezachowanego zamku Vardøhus (współczesną zachowaną twierdze wzniesiono w latach 1734–1738). Osada, dzięki swojemu strategicznemu położeniu, odgrywała znaczną rolę jako najbardziej wysunięty na wschód punkt Królestwa Norwegii (1523–1814 Królestwo Danii i Norwegii). Podstawą gospodarki było rybołówstwo i handel[1].
W XVII wieku w Vardø skazano za czary i spalono na stosie ponad 90 osób[2]. W XVIII–XIX w. dużą rolę odgrywał handel z rosyjskimi Pomorcami. W 1789 roku Vardø otrzymało prawa miejskie. Pod koniec XIX w. miasto liczyło prawie 2600 mieszkańców. Liczba ta wzrosła do 3450 w 1930 roku[1]. Podczas II wojny światowej 7 lipca 1940 miasto trafiło pod okupację niemiecką[3]. Po ataku Niemiec na ZSRR Vardø stało się strefą przyfrontową i działały tam radzieckie grupy specjalne, przy wsparciu części ludności[3]. Miasto uległo dużym zniszczeniom pod koniec wojny w 1944 roku, gdy Niemcy w celach obronnych wysiedlili ludność i zniszczyli infrastrukturę[3]. W październiku 1944 zostało wyzwolone przez wojska radzieckie, które do września 1945 utrzymywały tam administrację wojskową[3].
Gmina Vardø została ustanowiona 1 stycznia 1838. Ówczesne prawodawstwo wymagało wprawdzie, aby miasto było administracyjnie wydzielone od towarzyszącej mu gminy wiejskiej, jednak z uwagi na małą liczbę ludności w kilku przypadkach, m.in. Vardø, uczyniono wyjątek. Gmina wiejska, Vardø herred, została wydzielona w 1868 (istniała do 1964, kiedy została włączona do Vardø; wcześniej, w 1957, przemianowana na Båtsfjord).
Z 1 stycznia 2020, w związku z reformą administracyjną z 2017 r., okręg Finnmark, którego stolicą było Vardø, został zlikwidowany. W jego miejsce powstał okręg Troms og Finnmark[4]. Vardø zostało siedzibą zarządcy tego okręgu (oficjalną stolicą jest Tromsø).
Po II wojnie światowej, gdy Norwegia wstąpiła do NATO, z Vardø prowadzono obserwację radzieckiej aktywności militarnej, korzystając z bliskości bazy morskiej Floty Północnej w Murmańsku, i umieszczono tam między innymi radar dozoru powietrznego i stacje nasłuchowe[3]. Pomimo zakończenia zimnej wojny, rozbudowywano tam dalej instalacje militarne i w 1998 roku zainstalowano w Vardø amerykański radar dalekiego zasięgu AN/FPS 129 Have Stare, umożliwiający wczesne wykrywanie odpaleń rakiet z rosyjskich okrętów podwodnych na Morzu Barentsa, a w 2018 roku podjęto prace nad instalacją tam kolejnego zaawansowanego radaru[3]. Obecność instalacji militarnych w Vardø jest negatywnie odbierana przez Rosję i mogą być one celem w razie ewentualnego konfliktu[3].
Nazwa edytuj
W XIV w. nazwę osady zapisywano jako Vargøy – pierwszy element pochodził od vargr – wilk, drugi, øy, oznaczał wyspę. Z czasem pierwszy człon został zamieniony na varða, oznaczający kopiec[1].
Demografia edytuj
Gminę zamieszkuje 2119 osób (1 października 2010)[5], gęstość zaludnienia wynosi 3,52 os./km². Pod względem zaludnienia Vardø zajmuje 314. miejsce wśród norweskich gmin.
| ludność stan na 1 stycznia 2005 | |||
| kobiety | mężczyźni | razem | |
|---|---|---|---|
| osób | 1188 | 1178 | 2366 |
| % | 50,21% | 49,79% | 100% |
| wykształcenie stan na 1 października 2004 | ||||
| podst. | średnie | wyższe | niezn. | |
|---|---|---|---|---|
| osób | 538 | 1066 | 254 | 70 |
| % | 27,9% | 55,29% | 13,17% | 3,63% |
Edukacja edytuj
Według danych z 1 października 2004:
- liczba szkół podstawowych (norw. grunnskolar): 3
- liczba uczniów szkół podst.: 276
Władze gminy edytuj
Według danych na rok 2011 administratorem gminy (norw. rådmann) jest Hans Erik Wilhelmsen, natomiast burmistrzem (norw. ordfører, d. borgermester) jest Rolf Einar Mortensen.
Współpraca edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Store norske leksikon: Vardø. [dostęp 2016-07-28]. (norw.).
- ↑ Rune Blix Hagen: Hedrer hekser i Vardø. forskning.no. [dostęp 2016-07-28]. (norw.).
- ↑ a b c d e f g Krzysztof Kubiak. Vardø -amerykańskie oko na Rosję. „Raport – Wojsko Technika Obronność”. 03/2019, s. 42-47. Agencja Lotnicza Altair. ISSN 1429-270x.
- ↑ Nye fylker [online], Regjeringen.no, 19 grudnia 2019 [dostęp 2020-01-12] (norw.).
- ↑ 1 Folkemengde 1. oktober 2010 og endringene i 3. kvartal 2010. Finnmark Finnmárku (norw.)
Bibliografia edytuj
- dane liczbowe: Statistisk sentralbyrå
- dane adresowe i dotyczące władz: Kommunenøkkelen