Wety

Wety
	Anostostomatidae
	Saussure, 1859
	Okres istnienia: apt–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Deinacrida fallai
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	prostoskrzydłe
Podrząd	prostoskrzydłe długoczułkowe
Infrarząd	Tettigoniidea
Nadrodzina	Stenopelmatoidea
Rodzina	wety
Synonimy
	Henicidae Karny, 1928; Mimnermidae Brunner von Wattenwyl, 1888;
	Henicidae Karny, 1928; Mimnermidae Brunner von Wattenwyl, 1888;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wety^[1] (Anostostomatidae) – rodzina owadów z rzędu prostoskrzydłych i podrzędu długoczułkowych. Obejmuje ponad 200 opisanych gatunków. Są to głównie duże i ciężkie owady. W zapisie kopalnym znane są od aptu w kredzie.

Morfologia edytuj

Prostoskrzydłe te w większości przypadków osiągają duże lub bardzo duże jak na owady rozmiary^[1]. Maksymalna ich długość wynosi około 90 mm, a Deinacrida heteracantha osiąga masę 71 gramów, należąc do najcięższych owadów^[2]. Czułki, z wyjątkiem zaliczanych tu przez część autorów Cooloolinae, są znacznie dłuższe od przedplecza. Odnóża mają zawsze czteroczłonowe stopy pozbawione rozszerzonych przylg i z dwoma przylgami nierozszerzonymi na członie pierwszym. Golenie pierwszej pary mogą być zaopatrzone w narządy tympanalne lub ich pozbawione. Na zewnętrznej stronie ud ostatniej pary występować mogą dobrze rozwinięte listewki rozmieszczone w formie szewronów; mogą być one jednak zredukowane do formy szczątkowej. Aparat strydulacyjny na niższych partiach początkowych tergitów odwłoka może mieć formę drobnych listewek lub nieregularnych ząbków. U samca dziesiąty tergit odwłoka nosi parę haczykowato zakrzywionych wyrostków i może być podzielony na połówki. U samic gatunków z dobrze rozwiniętym pokładełkiem dolna część jego walwy górnej wchodzi w rowek na walwie dolnej^[3].

Ekologia i występowanie edytuj

Wety zamieszkują głównie krainę australijską i etiopską, mniej licznie zaś krainę neotropikalną i orientalną^[1].

Owady te zasiedlają leśną ściółkę, puste przestrzenie w pniakach i kłodach oraz wykopane nory. Żerują m.in. na owocach i nasionach. Na Nowej Zelandii zajmują niszę ekologiczną niewystępujących tam naturalnie gryzoni. Zawleczenie tam gryzoni przez kolonistów doprowadziło do wymarcia wielu ich gatunków i dużego spadku liczebności innych^[1].

Taksonomia edytuj

Takson ten wprowadzony został w 1859 roku przez Henriego de Saussure w randze plemienia. Do rangi osobnej rodziny wyniósł go w 1876 roku Carl Stål^[4]. Do 2015 roku opisano 210 gatunków z tej rodziny^[5]. Ich klasyfikacja według bazy Orthoptera Species File przedstawia się następująco^[4]:

podrodzina: Anabropsinae Rentz & Weissman, 1973
- plemię: Anabropsini Rentz & Weissman, 1973
  - Anabropsis Rehn, 1901
  - Apteranabropsis Gorochov, 1988
  - Exogryllacris Willemse, 1963
  - Paterdecolyus Griffini, 1913
  - Pteranabropsis Gorochov, 1988
- plemię: Brachyporini Gorochov, 2001
  - Brachyporus Brunner von Wattenwyl, 1888
  - Penalva Walker, 1870
- plemię: incertae sedis
  - Brevipenna Shi & Bian, 2016
podrodzina: Anostostomatinae Saussure, 1859
- Anostostoma Gray, 1837
- Bochus Péringuey, 1916
- Borborothis Brunner von Wattenwyl, 1888
- Carcinopsis Brunner von Wattenwyl, 1888
- Gryllotaurus Karny, 1929
- Henicus Gray, 1837
- Libanasidus Péringuey, 1916
- Motuweta Johns, 1997
- Nasidius Stål, 1876
- Onosandridus Péringuey, 1916
- Onosandrus Stål, 1876
- Spizaphilus Kirby, 1906
podrodzina: Cratomelinae Brunner von Wattenwyl, 1888
- Cratomelus Blanchard, 1851
podrodzina: Deinacridinae Karny, 1932
- Deinacrida White, 1842
- Hemideina Walker, 1869
podrodzina: †Euclydesinae Martins-Neto, 2007
- †Euclydes Martins-Neto, 2007
podrodzina: Leiomelinae Gorochov, 2001
- Leiomelus Ander, 1936
podrodzina: Lezininae Karny, 1932
- Lezina Walker, 1869
podrodzina: Lutosinae Gorochov, 1988
- Apotetamenus Brunner von Wattenwyl, 1888
- Hydrolutos Issa & Jaffe, 1999
- Libanasa Walker, 1869
- Licodia Walker, 1869
- Lutosa Walker, 1869
- Neolutosa Gorochov, 2001
- Papuaistus Griffini, 1911
- Rhumosa Hugel & Desutter-Grandcolas, 2018
- Tintiyakus Cadena-Castañeda, Mendes & Heleodoro, 2020
podrodzina: incertae sedis
- plemię: Glaphyrosomatini Rentz & Weissman, 1973
  - Cnemotettix Caudell, 1916
  - Glaphyrosoma Brunner von Wattenwyl, 1888
- plemię: incertae sedis
  - Aistus Brunner von Wattenwyl, 1888
  - Anisoura Ander, 1932
  - Coccinellomima Karny, 1932
  - Dolichochaeta Philippi, 1863
  - Gryllacropsis Brunner von Wattenwyl, 1888
  - Hemiandrus Ander, 1938
  - Hypocophoides Karny, 1930
  - Hypocophus Brunner von Wattenwyl, 1888
  - Leponosandrus Gorochov, 2001
  - Transaevum Johns, 1997

Rodzina w zapisie kopalnym znana jest od aptu w kredzie dzięki skamieniałości rodzaju Euclydes ramosfernandesi, znalezionej w północnej Brazylii^[6]^[4].

Według wyników analizy filogenetycznej Song Hojuna z 2015 roku Anostostomatidae stanowią grupę siostrzaną dla kladu obejmującego Stenopelmatidae i Gryllacrididae. Z kolei rodzina Cooloolidae zagnieżdża się w obrębie Anostostomatidae i powinna być traktowana jako ich podrodzina^[5].

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b ^c ^d Piotr Naskręcki: rząd: prostoskrzydłe – Orthoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
↑ Michael Hutchins, Arthur V. Evans, Rosser W. Garrison, Neil Schlager: Grzimek’s Animal Life Encyclopedia, 2nd edition. Volume 3, Insects. Farmington Hills, MI: Gale Grou, 2003. ISBN 0-7876-5779-4.
↑ Andrej V.A.V. Gorochov Andrej V.A.V., The higher classification, phylogeny and evolution of the superfamily Stenopelmatoidea, [w:] Laurence H.L.H. Field (red.), The biology of wetas, king crickets and their allies, CAB International, 2001, DOI: 10.1079/9780851994086.0003 .
↑ ^a ^b ^c D.C. Eades, D. Otte, M.M. Cigliano, H. Braun: family Anostostomatidae Saussure, 1859. [w:] Orthoptera Species File Online [on-line]. [dostęp 2020-05-01]. (ang.).
↑ ^a ^b Hojun Song, Christiane Amédégnato, Maria Marta Cigliano, Laure Desutter-Grandcolas, Sam W. Heads, Yuan Huang, Daniel Otte, Michael F. Whiting. 300 million years of diversification: elucidating the patterns of orthopteran evolution based on comprehensive taxon and gene sampling. „Cladistics”. 31 (6), s. 621–651, 2015. DOI: 10.1111/cla.12116.
↑ R.G. Martins-Neto. New Orthoptera Stenopelmatoidea and Hagloidea (Ensifera) from the Santana Formation (Lower Cretaceous, Northeast Brazil) with description of new taxa. „Gaea”. 3, s. 3-8, 2007.

[Naskrecki-1] Piotr Naskręcki: rząd: prostoskrzydłe – Orthoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

[ale-2] Michael Hutchins, Arthur V. Evans, Rosser W. Garrison, Neil Schlager: Grzimek’s Animal Life Encyclopedia, 2nd edition. Volume 3, Insects. Farmington Hills, MI: Gale Grou, 2003. ISBN 0-7876-5779-4.

[Gorochov-3] Andrej V.A.V. Gorochov Andrej V.A.V., The higher classification, phylogeny and evolution of the superfamily Stenopelmatoidea, [w:] Laurence H.L.H. Field (red.), The biology of wetas, king crickets and their allies, CAB International, 2001, DOI: 10.1079/9780851994086.0003 .

[Eades-4] D.C. Eades, D. Otte, M.M. Cigliano, H. Braun: family Anostostomatidae Saussure, 1859. [w:] Orthoptera Species File Online [on-line]. [dostęp 2020-05-01]. (ang.).

[Song-5] Hojun Song, Christiane Amédégnato, Maria Marta Cigliano, Laure Desutter-Grandcolas, Sam W. Heads, Yuan Huang, Daniel Otte, Michael F. Whiting. 300 million years of diversification: elucidating the patterns of orthopteran evolution based on comprehensive taxon and gene sampling. „Cladistics”. 31 (6), s. 621–651, 2015. DOI: 10.1111/cla.12116.

[neto-6] R.G. Martins-Neto. New Orthoptera Stenopelmatoidea and Hagloidea (Ensifera) from the Santana Formation (Lower Cretaceous, Northeast Brazil) with description of new taxa. „Gaea”. 3, s. 3-8, 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]