Wikipedia

Wyrak filipiński

gatunek ssaka

Wyrak filipiński[9] (Carlito syrichta) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny wyrakowatych (Tarsiidae) występujący w lasach deszczowych Filipin.

Wyrak filipiński
Carlito syrichta
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Rodzina

wyrakowate

Rodzaj

Carlito
Groves & Shekelle, 2010[1]

Gatunek

wyrak filipiński

Synonimy
Podgatunki
  • C. s. syrichta (Linnaeus, 1758)
  • C. s. carbonarius (Heude, 1898)
  • C. s. fraterculus (G.S. Miller, 1911)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia syrichta[2]. Miejsce typowe Luzon (w oryg. łac. Habitat in Luzonum insulis)[2], Filipiny[10][11]. Linneusz bazował na opisie wyraków autorstwa Georga Kamela; oryginalne okazy prawdopodobnie zaginęły[7]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Carlito[9] który zdefiniowali w 2010 roku amerykańscy zoolodzy: Colin Groves i Myron Shekelle[1].

Podgatunki są ograniczone do oddzielnych wysp, które jeszcze pod koniec plejstocenu były połączone w jeden ląd[12]. Wydaje się, że w obrębie podgatunków istnieje niewielka zmienność morfologiczna, ale okazy muzealne są silnie ukierunkowane na dwie lokalizacje z wyspy Mindanao[12]. Odizolowane wyspowe populacje mogą stanowić odrębne taksony, w tym Sarangani, Basilan, Sulu, Dinagat i Siargao, dlatego zachodzi potrzeba przeprowadzenia znacznie więcej badań filogeograficznych[12].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[12]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
C. s. carbonarius Tarsius carbonarius Heude, 1898 Mindanao, Filipiny[13]. Dwa okazy[13].
C. s. fraterculus Tarsius fraterculus G.S. Miller, 1911 Sevilla, prowincja Bohol, Bohol, Filipiny[14]. Skóra, czaszka i szkielet pozaczaszkowy dorosłej samicy (sygnatura USNM 239250) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej; okaz zebrany 9 kwietnia 1906 roku przez A. Celestino i M. Cantona[14][15].

Etymologia edytuj

  • Carlito: nazwa Carlito – zdrobnienie „wieśniaka”, od niem. Karl lub Carl (wieśniak); hiszpański przyrostek zdrobniający -ito. Autorzy zaproponowali tę nazwę jako trafny opis wyraków jako małych naczelnych ze wsi, ale w szczególności w uznaniu dla Carlita Pizarrasa, znanego na Filipinach jako „Tarsier Man”, który brał udział w filmach przyrodniczych, i poświęcił swoje życie dążeniu do wiedzy na temat filipińskich wyraków i ich ochrony[1].
  • syrichta: etymologia niejasna, Linneusz nie wyjaśnił pochodzenia nazwy gatunkowej[2].
  • carbonarius: łac. carbonarius „palnik na węgiel drzewny” (tj. „czarny, czarniawy”), od carbo, carbonis „węgiel drzewny”[16].
  • fraterculus: łac. fraterculus „młodszy brat” (tj. „mniejszy niż, spokrewniony lub sprzymierzony z”), od frater „brat”; przyrostek zdrabniający -ulus[17].

Zasięg występowania edytuj

Wyrak filipiński występuje w zależności od podgatunku[12]:

Wygląd edytuj

Niewielkie zwierzę o długości ciała (bez ogona) 11,8-14 cm, długości ogona 14,7–28,8 cm; masa ciała samic 110–132 g, samców 119-153 g[18][19]. Futro szarobrązowe. 25-centymetrowy ogon zakończony jest kępką dłuższej sierści. Duże uszy i bardzo duże oczy, otoczone obwódką ciemniejszej sierści (jeśli brać pod uwagę stosunek wielkości gałek ocznych do wielkości ciała, zwierzęta te mają największe oczy spośród ssaków). Łapy i palce długie i cienkie. Tylne nogi bardzo silne, dzięki czemu zwierzę może wykonywać skoki o długości 4-6 metrów.

Tryb życia edytuj

Prowadzą nocny tryb życia, dzień przesypiają na drzewach. Żyją w parach, ale są towarzyskie i czasem łączą się w niewielkie grupki do 4 osobników. Ich terytorium zajmuje powierzchnię 1-2 hektarów. Są głównie owadożerne, ale jedzą też pająki, jaszczurki i małe ptaki.

Rozmnażanie edytuj

Zwierzęta najprawdopodobniej monogamiczne. Rozmnażają się dwa razy w roku. Po sześciu miesiącach ciąży samica rodzi jedno młode, pokryte futrem i z otwartymi oczami. Okres karmienia mlekiem wynosi zazwyczaj ok. półtora miesiąca. W tym okresie samica nosi młode w pysku lub na brzuchu. Samiec nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa. Zwierzęta te w niewoli dożywają 13,5 roku.

Zagrożenie edytuj

Wyrak filipiński został zakwalifikowany jako gatunek o podwyższonym ryzyku wyginięcia (NT – ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)[8]. Prowadzi się próby rozmnażania w niewoli. Głównym zagrożeniem dla niego są polowania. Wyraki te stały się także popularnymi zwierzętami domowymi, czego skutkiem jest odławianie i oswajanie dzikich osobników. Innymi zagrożeniami są niszczenie środowiska i stosunkowo niewielki obszar występowania.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Tarsius philippinensis A.B. Meyer, 1894.
  2. ↑ Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Simia syrichta Linnaeus, 1758.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c C.P. Groves & M. Shekelle. The Genera and Species of Tarsiidae. „International Journal of Primatology”. 31 (6), s. 1077, 2010. DOI: 10.1007/s10764-010-9443-1. (ang.). 
  2. ↑ a b c d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 29. (łac.).
  3. ↑ A.B. Meyer. Eine neue Tarsius-art. „Abhandlungen und Berichte des Königl. Zoologischen und Anthropologisch-Etnographischen Museums zu Dresden”. 5, s. 1, 1894. (niem.). 
  4. ↑ P.M. Heude. Études odontologiques. Quatrième partie. Quadrumanes. „Mémoires concernant l’histoire naturelle de l’empire chinois”. 4, s. 164, 1899. (fr.). 
  5. ↑ G.S. Miller. Descriptions of two new genera and sixteen new species of mammals from the Philippine Islands. „Proceedings of the United States National Museum”. 38, s. 404, 1910. (ang.). 
  6. ↑ N. Hollister. A list of the mammals of the Philippine Islands, exclusive of the Cetacea. „The Philippine journal of science”. 7 (D), s. 36, 1912. (ang.). 
  7. ↑ a b Á. Cabrera. On the identification of Simia syrichta Linnæus. „Journal of Mammalogy”. 4 (2), s. 91, 1923. DOI: 10.2307/1373538. (ang.). 
  8. ↑ a b M. Shekelle, Carlito syrichta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-08] (ang.).
  9. ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Tarsius syrichta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-08].
  11. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Carlito syrichta (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 170. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  13. ↑ a b C.P. Groves, M. Shekelle & D. Brandon-Jones: Taxonomic history of the tarsiers, evidence for the origins of Buffon’s tarsier, and the fate of Tarsius spectrum Pallas, 1778. W: M. Shekelle, I. Maryanto, C.P. Groves, H. Schultze & H. Fitch-Snyder (redaktorzy): Primates of the Oriental Night. Cibinong: Indonesian Institute of Sciences, 2008, s. 1–12. ISBN 978-979-799-263-7. (ang.).
  14. ↑ a b R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 13, 2015. (ang.). 
  15. ↑ USNM 239250. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).
  16. ↑ The Key to Scientific Names ↓, carbonarius [dostęp 2023-09-10].
  17. ↑ The Key to Scientific Names ↓, fraterculus [dostęp 2023-09-10].
  18. ↑ M. Shekelle, S. Gursky-Doyen & M.C. Richardson: Family Tarsiidae (Tarsiers). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 258. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  19. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 109. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • C. Kubicek: Tarsius syrichta Philippine tarsier. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. Museum of Zoology University of Michigan. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wyrak_filipiński&oldid=72989812”