Wikipedia

Złotorost pyszny

Złotorost pyszny (Xanthoria elegans (L.) Th. Fr.) – gatunek grzybów z rodziny złotorostowatych (Teloschistaceae)[1]. Ze względu na symbiozę z glonami jest zaliczany do porostów[2].

Złotorost pyszny
Ilustracja
Pojedyncza plecha na wapiennej skale
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

workowce

Klasa

miseczniaki

Rząd

złotorostowce

Rodzina

złotorostowate

Rodzaj

złotorost

Gatunek

złotorost pyszny

Nazwa systematyczna
Xanthoria elegans (Link) Th. Fr.
Lich. Arctoi 3: 69 (1860)
Multimedia w Wikimedia Commons
Kilka plech
Xanthoria elegans T83.JPG

Systematyka i nazewnictwoEdytuj

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoria, Teloschistaceae, Teloschistales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy gatunek ten zdiagnozowany został w 1791 przez J. H. E. Linka jako Lichen elegans. Przez różnych mykologów zaliczany był do różnych rodzajów. Do rodzaju Xanthoria został przeniesiony w 1860 r.[1]

Niektóre synonimy nazwy naukowej[3]:

  • Callopisma elegans (Link) Trevis. 1852
  • Caloplaca dissidens (Nyl.) Mérat 1920
  • Caloplaca elegans (Link) Th. Fr. 1871
  • Gasparrinia elegans (Link) Stein1879
  • Lecanora dissidens (Nyl.) Cromb.1894
  • Lecanora elegans (Link) Ach.1810
  • Lichen elegans Link 1791
  • Parmelia elegans (Link) Ach. 1803
  • Physcia dissidens (Nyl.) Arnold 1881
  • Physcia elegans (Link) De Not. 1847
  • Placodium dissidens Nyl. 1875
  • Placodium elegans (Link) DC. 1805
  • Rusavskia elegans (Link) S.Y. Kondr. & Kärnefelt 2003
  • Squamaria elegans (Link) Fée 1829
  • Teloschistes elegans (Link) Norman 1853

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].

MorfologiaEdytuj

Tworzy listkowatą, rozetkowatą lub nieregularną plechę z glonami protokokkoidalnymi. Plecha osiąga średnicę do 6 cm, rzadko więcej. Często sąsiednie plechy szczelnie zlewają się ze sobą tworząc większe kolonie. Plecha jest głęboko wcinana, jej odcinki są grzbietobrzusznie wypukłe, mają szerokość 0,4–1,3 mm, a ich zakończenia 0,3–0,7 mm. Odcinki są wąskie w stosunku do swojej długości, mniej lub więcej podzielone, zazwyczaj pogięte, pofalowane, w niektórych miejscach zgrubiałe, czasami mają boczne odgałęzienia. Stykają się brzegami lub zachodzą na siebie. Plecha jest dość gruba i ściśle przylega do podłoża, wznoszą się tylko jej brzegi. Powierzchnia górna ma barwę od żółtej przez pomarańczową do czerwonej, czasami jest lekko oprószona. Rdzeń plechy jest biały, gąbczasty, z krótkimi strzępkami. Dolna powierzchnia plechy jest nieco pomarszczona, biaława. Chwytników brak, lub występują bardzo rzadko. Reakcje barwne: plecha K+ purpurowa, C−, KC−, P−[4][5].

Na plesze zawsze występują apotecja lekanorowe, zazwyczaj licznie. Mają średnicę 0,3–1 mm, tarczki o barwie takiej, jak plecha, lub ciemniejszej. Ich brzeżek plechowy jest cienki, gładki lub karbowany[4]. Brązowe epitecjum ma grubość 10–60 μm. Hypotecjum jest bezbarwne lub jasnobrązowe i ma grubość 20–80 μm. W hymenium występują cylindryczne, proste lub rozgałęzione wstawki (parafizy). Zarodników powstaje po 8 w każdym worku, są dwukomórkowe, elipsoidalne o rozmiarze 11–18 × 5,5–6,5 μm z przegrodą o grubości 1–5 μm. W plesze zanurzone są pojedyncze lub w grupach pyknidia, zazwyczaj nieco ciemniejsze od górnej powierzchni plechy. Powstają w nich liczne konidiospory o rozmiarach 2,3–3,5 × 1–1,5 μm[5].

Występowanie i siedliskoEdytuj

Spotykany na wszystkich kontynentach (włącznie z Antarktydą), w Arktyce i na wielu wyspach[6]. W Polsce jest pospolity w górach i na wyżynach, na niżu występuje jedynie sporadycznie. Rośnie na różnego rodzaju skałach, zarówno krzemianowych, jak i wapiennych oraz na betonie. Dużo rzadziej występuje na drewnie, słomianych dachach i obumarłych mszakach[4].

Jest przystosowany do życia w trudnych warunkach; w wysokich górach i w Arktyce. Doskonale znosi długotrwały brak wody, może rozwijać się nawet tam, gdzie średnia ilość opadów nie przekracza 6 cm rocznie. Z drugiej strony może rosnąć także na kamieniach, które przez większą część sezonu wegetacyjnego są zanurzone w wodzie[7], oraz na stale zbryzgiwanych słoną wodą morską podłożach (zarówno naturalnych, jak i sztucznych)[8].

ZnaczenieEdytuj

Złotorost jest modelowym organizmem przy badaniach zdolności przetrwania organizmów żywych w warunkach ekstremalnych. W maju 2005 umieszczono na orbicie wokółziemskiej otwartą kapsułę zawierającą złotorost pyszny i wzorzec geograficzny (Rhizocarpon geographicum). Po 15 dniach przebywania w warunkach niskiej temperatury, próżni i promieniowania, na Ziemi wznowiły czynności życiowe, a w ich DNA nie stwierdzono uszkodzeń[9]. Parametry fotosyntezy, określane jako wymiana gazowa oraz fluorescencja chlorofilu, zmierzone w 24 godziny od powrotu na Ziemię, nie odbiegały od wartości zmierzonych przed lotem[10][11].

Wyciąg z X. elegans wykazuje znaczną zdolność do zwiększenia aktywności reduktazy chinonowej, enzymu rozkładającego niektóre substancje o działaniu rakotwórczym[12].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b c Index Fungorum [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  2. ↑ a b Wiesław Fałtynowicz. The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
  3. ↑ Species Fungorum [dostęp 2014-04-25] (ang.).
  4. ↑ a b c Wójciak Hanna. Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-552-4.
  5. ↑ a b Consortium of North American Lichen Herbaria [dostęp 2014-06-23].
  6. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
  7. ↑ D. Fahselt, M. Krol. Biochemical comparisons of two ecologically distinctive forms of Xantharia elegans in the Canadian High Arctic, Lichenologist, 1989, nr 21, s. 135-45.
  8. ↑ Hinds JW. "Marine influence on the distribution of Xanthoria parietina, X. elegans, and X. ulophyllodes on marble gravestones in Maine". Bryologist, 1995, 98 (3), s. 402–10
  9. ↑ Anna Matwiejuk. Matuzalemowy gatunek porostu wzorzec geograficzny Rhizocarpon geographicum (L.) Dc. — jego właściwości i wykorzystanie. „Kosmos”. 56 (1–2 (274–275)), s. 175–180, 2007. 
  10. ↑ Leopoldo G. Sancho, Rosa de la Torre, Gerda Horneck, Carmen Ascaso i inni. Lichens Survive in Space: Results from the 2005 LICHENS Experiment. „Astrobiology”. 7 (3), s. 443–454, 2007. DOI: 10.1089/ast.2006.0046. ISSN 1531-1074. (ang.). 
  11. ↑ Leopoldo G. Sancho, Rosa de la Torre, Ana Pintado. Lichens, new and promising material from experiments in astrobiology. „Fungal Biology Reviews”. 22 (3–4), s. 103–109, 2008. DOI: 10.1016/j.fbr.2008.12.001. ISSN 17494613. (ang.). 
  12. ↑ Ingólfsdóttir K, Kook Lee S, Bhat KP, Lee K, Chai HB, Kristinsson H, Song LL, Gills J, Gudmundsdóttir JT, Mata-Greenwood E, Jang MS, Pezzuto JM. (2000). "Evaluation of selected lichens from Iceland for cancer chemopreventive and cytotoxic activity". Pharmaceutical Biology 38 (4): 313–317
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Złotorost_pyszny&oldid=67946482”