Strzępka

jednostka strukturalna plechy grzybów
(Przekierowano z Strzępki)

Strzępki (łac. hyphae) – nitkowate elementy, z których zbudowana jest grzybnia (plecha), czyli ciało grzybów. Strzępki mają postać nitkowatych, prostych lub pogiętych rurek wypełnionych cytoplazmą, w której znajdują się struktury komórkowe. Mogą składać się z komórek jednojądrowych lub wielojądrowych zwanych komórczakami[1].

Mikroskopowe zdjęcie strzępek septowanych ze sprzążkami u twardnika japońskiego
Budowa strzępek

1 – ściana, 2 – septa, 3 – mitochondrium, 4 – wakuola, 5 – kryształek, 6 – rybosom, 7 – jądro komórkowe, 8 – retikulum endoplazmatyczne, 9 – kropla lipidu, 10 – błona komórkowa, 11 – struktura pęcherzykowa 12 – aparat Golgiego
Strzępki grzybni rozrodczej
Budowa strzępek
U ogromnej większości grzybów ściana komórkowa zawiera chitynę, u nielicznych tylko grzybów niższych celulozę. W strzępkach grzybów brak plastydów, nie zawierają one skrobi, występuje natomiast glikogen, a często kropelki tłuszczu. Liczne są wakuole[1]. Strzępki mogą zawierać barwniki. Pod tym względem dzieli się strzępki na[2]:
  • strzępki hialinowe – bezbarwne i przeźroczyste,
  • strzępki niehialinowe – zabarwione od zawartych w nich barwników

Strzępki rosną na wierzchołku. Rosnąca część strzępki ma długość około 30 μm i nazywana bywa czasami strefą wydłużania. Długość całej strzępki natomiast jest nieokreślona, cechuje ją bowiem nieograniczony wzrost. Grubość strzępek wynosi od 1 do 30 μm, najczęściej 5–10 μm[3].

Rodzaje strzępek
Pod względem budowy wyróżnia się następujące rodzaje strzępek[4]:
  • bezprzegrodowe, tzw. coenocytyczne. Są delikatne, bezbarwne i zazwyczaj występują u organizmów grzybopodobnych i grzybów środowisk wilgotnych, np. u lęgniowców i sprzężniaków. Czasami zdarzają się w strzępkach tych grzybów przegrody, jednak rozmieszczone są one nieregularnie, tylko w niektórych miejscach. Jeśli są, to powstały w wyniku uszkodzenia grzybni, lub oddzielają stare części grzybni od młodych.
  • podzielone przegrodami, bez sprzążek. Występują u workowców i niektórych grzybów podstawkowych, np. z rzędu Uredinales.
  • podzielone przegrodami, ze sprzążkami lub hakami. Tego typu strzępki występują u wielu grzybów podstawkowych.

O strzępkach podzielonych przegrodami mówi się, że są septowane, strzępki bez przegród to strzępki nieseptowane[2].

Grubość strzępek

Pod względem grubości wyróżnia się[5]:

  • strzępki cienkościenne
  • strzępki grubościenne
  • strzępki pełne – w których ściany są tak grube, że zajmują całą grubość strzępki
Typy strzępek
Wyróżnia się następujące typy strzępek[2]:
  • strzępki generatywne (hyphae generativae) – strzępki żywe, początkowo o cienkich ścianach, z czasem grubościenne. Są mniej lub więcej rozgałęzione, ze sprzążkami lub bez. Z tego rodzaju strzępek powstają wszystkie struktury budujące owocnik, a więc obłocznia (hymenium) oraz strzępki łącznikowe i szkieletowe,
  • strzępki łącznikowe (hyphae conjunctivae) – strzępki o grubych ścianach, występujące obok strzępek generatywnych[6],
  • strzępki szkieletowe, zwane też prymodialnymi (hyphae skeletal, hyphae promordiales) – strzępki pełne lub grubościenne, tzn. takie, u których ściana komórkowa zajmuje całą lub znaczną część poprzecznego przekroju. Nie posiadają poprzecznych przegród (czyli nie są septowane) ani sprzążek i nie rozgałęziają się. Są proste lub faliste, wyglądem przypominają włókna.
Systemy strzępkowe
W zależności od tego, które rodzaje strzępek budują owocnik grzyba, wyróżnia się 3 rodzaje systemów strzępkowych[2]:
  • monomityczny system strzępkowy (monomitic hyphal system) – gdy owocnik zbudowany jest wyłącznie ze strzępek generatywnych,
  • dymityczny system strzępkowy (dimitic hyphal system) – gdy owocnik zbudowany jest z dwóch rodzajów strzępek: generatywnych i szkieletowych, lub generatywnych i łącznikowych,
  • trymityczny system strzępkowy (trimitic hyphal system) – gdy owocnik zbudowany jest z wszystkich trzech rodzajów strzępek: generatywnych, łącznikowych i szkieletowych.
Tkanki strzępkowe
Strzępki często przeplatają się z sobą lub łączą, tworząc tzw. tkankę strzępkową. Wyróżnia się dwa jej zasadnicze rodzaje[3][4]:
  • plektenchyma złożona z luźno rozmieszczonych strzępek. Występuje np. w owocnikach grzybów z rzędów Agaricales, Poriales i Stereales.
  • pseudoparenchyma złożona ze zbitych strzępek. Zbudowane z niej są:
    • skleroty (sklerocja) – twarde twory o różnym kształcie i wielkości, zwykle czarne na powierzchni, które mają za zadanie zachować formy życiowe grzyba w niesprzyjających warunkach (np. susza, mróz).
    • pseudoskleroty (pseudosklerocja) – zwarte skupienia strzępek obejmujące podłoże, np. glebę, kamienie, resztki owoców
    • sznury grzybniowe – wiązki równolegle ułożonych strzępek
    • ryzomorfy – zbite skupiska równolegle ułożonych i silnie połączonych strzępek służące do dostarczania powietrza, wody i substancji pokarmowych.
    • podkładki (stroma) – zwarte skupienie strzępek, na lub w którym tworzą się zarodniki lub owocniki. Czasami strzępki stromy obejmują zarówno tkankę gospodarza, jak i podłoże.
Funkcjonalne typy strzępek
Pod względem pełnionych funkcji wyróżnia się kilka rodzajów strzępek[4][7]:
Wzrost strzępek

Strzępki wykazują zdolność kierunkowego wzrostu. Zawsze rosną w kierunku wyznaczonym przez położenia ciałka spitzenkörper znajdującego się na ich końcu[8]. Szybkość wzrostu strzępek może dochodzić nawet do kilku centymetrów na dobę, ale czasami wynosi tylko kilka mm na rok[9].

PrzypisyEdytuj

  1. a b Edmund Malinowski, Anatomia roślin, Warszawa: PWN, 1966.
  2. a b c d Stanisław Domański, Grzyby (''Mycota''). Tom XXI. Podstawczaki (''Basidiomycota''). Bezblaszkowce (''Aphyllophorales''). Skórnikowate (''Stereaceae''). Pucharkowate (''Podoscyphaceae''), Kraków: PWN, 1991, ISBN 83-01-09471-0.
  3. a b Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Podstawy fitopatologii, t. 1, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010, ISBN 978-83-09-01063-0.
  4. a b c Janusz Błaszkowki, Mariusz Tadych, Tadeusz Madej, Przewodnik do ćwiczeń z fitopatologii, Szczecin: wyd. AR w Szczecinie, 1999, ISBN 83-87327-23-9.
  5. Joanna Marcinkowska, Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii, Warszawa: PWRiL, 2012, ISBN 978-83-09-01048-7.
  6. Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, ISBN 83-01-09137-1.
  7. Projekt Fusar. ''Fusarium'' [dostęp 2016-06-02].
  8. Gero Steinberg, Hyphal Growth: a Tale of Motors, Lipids, and the Spitzenkörper [dostęp 2020-12-26] (ang.).
  9. Marta Wrzosek, Karolina Głowacka, W czym grzyby są lepsze od ciebie? [dostęp 2020-12-26] (pol.).