Zagóźdź (pocz. Zagość lub Zagoźdź) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1867–1939 w Warszawskiem. Siedzibą gminy były kolejno Wólka Zerzeńska[2] i Zagóźdź (obecnie część Warszawy)[3].

Zagóźdź
gmina wiejska
1867–1939[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

warszawskie

Powiat

warszawski

Data powstania

13 stycznia 1867

Data likwidacji

1 kwietnia 1939

Siedziba

Wólka Zerzeńska
Zagóźdź

brak współrzędnych

Historia

edytuj

Gmina Zagóźdź powstała 13 stycznia 1867 roku w związku z reformą gminną w Królestwie Polskim. Należała do powiatu warszawskiego w guberni warszawskiej[4][5][6].

W okresie międzywojennym gmina Zagóźdź należała do powiatu warszawskiego w województwie warszawskim.

1 stycznia 1925 z części obszaru gminy Zagóźdź utworzono nową gminę Falenica Letnisko[7]:

20 października 1933 gminę Zagóźdź podzielono na 12 gromad (podano skład gromad)[8]:

  • Błota – Błota (w.), Błota (kol.), Błota (f.) i Zatrzebie (kol. letn.),
  • Borków – Borków (w.) i Borków (kol.),
  • Dębinka – Dębinka (os.), Świdry Małe (letn.), Świdry Małe (f.), Cieślinek (os.), Dworek (kol.), Emilianów (letn. wille), Urzecze (w.) i Towarzystwo Falenica,
  • Julianów – Julianów (w.), Karolew (w.), Skrzypki (w.) i Falenica Stara (w.),
  • Las – Las (w.) i Bluszcze (w.),
  • MiedzeszynMiedzeszyn (w.), Miedzeszyn (f.), Ziętówka (os.) i Jasna (os.),
  • Nowa Wieś – Nowa Wieś (w.),
  • Świdry Małe – Świdry Małe (w.),
  • Wólka Zerzeńska – Wólka Zerzeńska (w.), Wólka Zerzeńska (f.), Borków Dworski (w.) i Kuligów (w.),
  • Zagóźdź – Zagóźdź (w.), Zagóźdź (kol.), Ursynówek (os.) i Marysin (os.),
  • Zbytki – Zbytki (w.),
  • Zerzeń – Zerzeń (w.), Zerzeń (kol.) i Arszemanówka (os.).

9 grudnia 1933 do gminy Zagóźdź z gminy Wawer w tymże powiecie włączono[9]:

  • gromadę Zastów (wieś Zastów, kolonię Sadul i folwark Zastów o nazwie hipotecznej „Dobra Wilanowskie-Zastów folwark”)
  • z gromady Wawer – osadę Wawer Nowy położoną po południowo-wschodniej stronie szosy Warszawa-Mińsk Mazowiecki,
  • z gromady Wawer – tereny parcelacyjne o nazwie hipotecznej Marysin Wawerski położone po prawej stronie szosy Warszawa-Mińsk Mazowiecki.
  • z gromady Gocławek – część osady Gocławek położoną po prawej (południowo-wschodniej) stronie szosy Warszawa-Mińsk Mazowiecki
  • tereny parcelacyjne o nazwie hipotecznej „Adamówka Wilanowska”,
  • tereny o nazwie hipotecznej „Działki Anin Wawerski”.

25 marca 1938 w gminie Zagóźdź utworzono gromadę Nowy Wawer z miejscowości Nowy Wawer, części osady Gocławek położonej po prawej (południowo-wschodniej) stronie szosy Warszawa–Mińsk Mazowiecki (pozostała część Gocławka została w gminie Wawer, stanowiąc odrębną gromadę) oraz kolonii Zastów, wyłączonych z gromady Zastów w gminie Zagóźdź[10].

Gminę Zagóźdź zniesiono 1 kwietnia 1939, a jej obszar włączono[11]:

Zmiany terytorialne

edytuj
Przynależość gminna miejscowości gminy Zagóźdź na przestrzeni lat[12].
Miejscowość 1867-01-13 1925-01-01 1933-12-09 1939-04-01 1951-05-15 1952-07-01
Bluszcze Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Błota Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Błota, Kolonia Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Józefów Józefów (dz)
Borków Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Dębinka Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Józefów Józefów (dz)
Emilianów Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Józefów Józefów (dz)
Falenica Stara Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Falenica-Wille (Falenica) Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Józefów Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Józefów Józefów (dz)
Julianów Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Kaczy Dół (Międzylesie) Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)
Kuligów Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Las Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)
Marysin Wawerski Zagóźdź Wawer Zagóźdź Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)
Miedzeszyn-Wille (Miedzeszyn I) Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Miedzeszyn-Wille (Miedzeszyn II) Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Miedzeszyn-Wieś Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Nowa Wieś Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Józefów Józefów (dz)
Nowy Wawer Zagóźdź Wawer Zagóźdź Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)
Radość Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Sadul Zagóźdź Wawer Zagóźdź Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)
Świdry Małe Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Józefów Józefów (dz)
Wólka Zerzeńska Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Zastów Zagóźdź Wawer Zagóźdź Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)
Zbytki Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)
Zbójna Góra Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Warszawa (m) Warszawa (m)
Zbójna Góra, cz. lesista Zagóźdź Falenica Letn. Falenica Letn. Falenica Letn. Sulejówek Sulejówek (dz)
Zerzeń Zagóźdź Zagóźdź Zagóźdź Wawer Warszawa (m) Warszawa (m)

Przypisy

edytuj
  1. Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. warszawskiego.
  2. Zagoźdź (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 273.
  3. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV.1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
  4. Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279).
  5. Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, s. 359).
  6. Powiat warszawski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 99.
  7. Dz.U. z 1924 r. nr 97, poz. 901
  8. Warszawski Dziennik Wojewódzki: dla obszaru Województwa Warszawskiego. 1933, nr 14, poz. 136.
  9. Dz.U. z 1933 r. nr 96, poz. 744
  10. Warszawski Dziennik Wojewódzki, 1938, nr 4, poz. 40
  11. Dz.U. z 1939 r. nr 28, poz. 188
  12. Źródła w sekcji opisowej powyżej.